Gaziler, Şenkaya
| Gaziler | |
|---|---|
 Mahallenin haritadaki yeri | |
 Erzurum'un Türkiye'deki konumu | |
  Gaziler Gaziler'in Erzurum'daki konumu | |
Koordinatlar: 40°25′18″N 42°20′53″E / 40.42153°K 42.34799°D | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Erzurum |
| İlçe | Şenkaya |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[1] İhtiyar heyeti[1] |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus | 299 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0442 |
| İl plaka kodu | 25 |
| Posta kodu | 25360 |
Gaziler, Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı bir kırsal mahalledir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Gaziler mahallesinin eski adı Bardusi veya Bardisi'dir. Gürcüce Bardisi (ბარდისი), “bardi” (ბარდი) kelimesinden türemiş olabilir.[5] Bu şekliyle bu yer adı çalılık anlamına gelir. Bardusi veya Bardisi adının Gürcüce Pertusi'den değişime uğramış olabileceğine dair görüş de bulunmaktadır.[6] Bu yer adı 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde "Bardus" (باردوس) olarak geçer.[7] Ancak Osmanlı cebe defterinde (1694-1732) ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Bardız (باردیز) şeklinde yazılmıştır.[8][9]
Bardusi veya Bardisi, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Tao'da yer alır. Nitekim Osmanılar bu bölgeyi, 1549 tarihli Gürcistan seferinin ardından Gürcülerden ele geçirmiştir.[10] Bardisi Kilisesi ile Bardisi Kalesi de bu dönemden kalmıştır.
Bardusi veya Bardisi, 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde Oltu sancağının Bardız nahiyesine bağlıydı. Bardisi Kalesi'nin etrafındaki yerleşim yeri olarak "Rabat" şeklinde kaydedilen Bardisi'nin nüfusu kayda geçmemiştir. Bardız nahiyesi ise 34 köyden oluşuyordu. Ancak 22 köy bu tarihte boşalmıştı. Nahiyenin nüfusu 196 haneden oluşuyordu. Bu tarihte 9 hane Müslüman olmuş, 187 hane Hristiyan olarak kalmıştı.[11]
Bardusi veya Bardisi köyü, Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterindeki kayda göre Oltu livasının Bardız nahiyesine bağlıydı. Rabat (رباط) adıyla kaydedilmiş olan köyün hasılası, Hicri 1119 (1707/1708) tarihinde 8.000 akçe idi. Hicri 1123 (1711/1712) ise köy, 26.000 akçe hasıla ile Hasan adında birine zeamet olarak verilmişti.[12]
Bardusi veya Bardisi köyü, 1835 Osmanlı nüfus defterinde Bardız (باردیز) olarak geçer. Bu kayda göre, Çıldır Eyaleti'nin Oltu sancağına bağlıydı. Askere alma ve vergi belirleme amacıyla sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu tarihte köydeki 227 hanede 706 erkek bulunuyordu. Köyün toplam nüfusunun erkek sayısının yaklaşık iki katı olduğu söylenebilir.[13]
Bardusi veya Bardisi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Bardus (Бардусъ) şeklinde kaydettiği köy, Oltu sancağının Oltu kazasına (uçastok) bağlı Nüsüng nahiyesinin 12 köyünden biriydi. Köydeki 67 hanede, 191'i erkek ve 213'ü kadın olmak üzere, 404 kişiden oluşuyordu. Bir hane hariç nüfusun tamamı Rumlardan oluşuyordu.[14]
Bardız köyü, Sarıkamış harekatında önemli bir rol oynamış ve Enver Paşa 25 Aralık 1914'te IX. Kolordu'nun bir tümeni ile sonu felaketle bitecek Sarıkamış saldırısının son aşamasını buradan başlatmıştır.[15]
Bardız köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Sarıkamış kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[16] 1940 genel nüfus sayımında "Bardiz" şeklinde kaydedilmiş olan köy, Sarıkamış kazasına bağlı Bardiz nahiyesinin idari merkeziydi. Nüfusu 693 kişiden oluşuyordu. Bardız nahiyesi ise, 20 köyü kapsıyordu.[17] 1946 yılında Şenkaya kazası kurulunca, Bardiz nahiyesiyle birlikte Bardiz köyü de bu kazaya bağlanmıştır. Bardisi veya Bardız Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında Gaziler şeklinde değiştirilmiştir.[18] 1965 genel nüfus sayımında Gaziler köyünde 937 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 473 kişi okuma yazma biliyordu. Bu tarihte Bardız bucağının adı da Gaziler olarak değiştirilmişti.[19]
1993 yılında Büyükşehir olan Erzurum'da, 2012 yılında 6360 Sayılı Yasa ile, tüm belde ve köylerin tüzel kişiliği kaldırılmıştır. Bu köy de Şenkaya Belediyesi'nin bir mahallesi olmuştur.[20]
Gaziler mahallesinin hemen girişinde, bir taşında Gürcüce yazıtın bulunduğu Bardız Kalesi günümüzde büyük ölçüde sağlamdır. Büyük ölçüde yıkılmış olan haç planlı ve kubbeli Bardisi Kilisesi (Bardız Kilisesi), Bobisgeri Kilisesi’nin planı örnek alınarak inşa edilmiştir.[21]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Mahalle, Erzurum il merkezine 151 km, Şenkaya ilçe merkezine 36 km uzaklıktadır.[22] Mahalle, Şenkaya'nın güneyinde olup, 25.10 numaralı Şenkaya-Horasan il yolu üzerindedir.[23]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 299[2] |
| 2021 | 312[2] |
| 2020 | 272[2] |
| 2019 | 291[2] |
| 2018 | 303[2] |
| 2017 | 328[2] |
| 2016 | 326[2] |
| 2015 | 326[2] |
| 2014 | 347[2] |
| 2013 | 367[2] |
| 2012 | 348[3] |
| 2011 | 344[3] |
| 2010 | 354[3] |
| 2009 | 353[3] |
| 2008 | 345[3] |
| 2007 | 343[3] |
| 2000 | 462[3] |
| 1990 | 694[24] |
| 1985 | 745[25] |
| 1965 | 937[19] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ a b c d e f g h i j k "Erzurum Şenkaya Gaziler Mahalle Nüfusu". Nufusune.com. 26 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023.
- ^ a b c d e f g h "TÜİK Merkezi Dağıtım Sistemi Nüfus Verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Gaziler, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 24 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023.
- ^ A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 14 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ Tao (ტაო), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 795. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: გამოკვლევა: წიგნი III), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 596". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2025.
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 323.
- ^ "Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 765". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2023.
- ^ Tao (ტაო), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 67. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ Tao (ტაო), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 79-80. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, Sıra no: 240, 318
- ^ Göksal Kalkan, "Oltu Sancağı Müslim Nüfus Defterinin transkripsiyon ve değerlendirmesi [h.1251 (m.1835/1836)]", Amasya, 2022, s. 96-121. 29 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - 712
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2022.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 765.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1940). "1940 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). tuik.gov.tr. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Temmuz 2022.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 615". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ a b Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1965). "1965 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). tuik.gov.tr. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ağustos 2022. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "TÜİK1965" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "6360 sayılı kanun". Resmî Gazete. 10 Aralık 2012. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ 2017 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2017 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2018, s. 29. 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-9-4
- ^ "Gaziler Mahallesi". YerelNet.org.tr. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023.
- ^ "Google Maps". Google Maps. 26 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2024.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.