Yafa Muharebesi (1917)
| Yafa Muharebesi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I. Dünya Savaşı, Suriye-Filistin Cephesi | |||||||
 16 Kasım 1917’de Yafa'nın, belediye binası önünde, Yeni Zelanda Süvari Tugayı'na teslimi | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Britanya İmparatorluğu |
 Osmanlı İmparatorluğu Alman İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Edward Bulfin |
Cevat Paşa[1] | ||||||
| Çatışan birlikler | |||||||
| XXI. Kolordu | 8. Ordu | ||||||
Yafa Muharebesi, I. Dünya Savaşı’nda Sina ve Filistin Cephesi’nin Güney Filistin Taarruzu sırasında, bir tarafta Britanya İmparatorluğu’na bağlı Mısır Seferi Kuvveti ile diğer tarafta Osmanlı İmparatorluğu ve Alman İmparatorluğu’na bağlı Yıldırım Ordular Grubu arasında gerçekleşen bir çarpışmadır.
Yafa limanı, 16 Kasım’da Yeni Zelanda Süvari Tümeni tarafından işgal edilmişti; bu, söz konusu tümenin ve 1. Hafif Süvari Tugayı’nın iki gün önce Ayunkara’da kazandığı zaferin bir sonucuydu. Ancak Osmanlı kuvvetleri hâlâ Auju Nehri’nin (günümüzde Arapça’da 'Auja, İbranice’de ise Yarkon Nehri olarak bilinir) öte yakasında, sadece 3 mil (4,8 km) uzaklıkta bulunuyordu. Osmanlı ordusunun bu kadar yakın oluşu, liman ve şehri top menzili içinde tuttuğu için, deniz ulaşımı açısından kullanılamaz hâle getirmişti.
20–21 Aralık 1917 gecesi, 52. (Lowland) Tümeni bir gece taarruzuyla nehir geçişi gerçekleştirdi. Nehrin karşı yakası ele geçirildikten sonra, XXI. Kolordu’ya bağlı diğer tümenler destek topçuları ile birlikte geçiş yaptı ve Osmanlı savunucularını 5 mil (8,0 km) geri çekilmek zorunda bıraktı. Osmanlı kuvvetlerinin geri püskürtülmesiyle birlikte Yafa ile Kudüs arasındaki iletişim hattı güvence altına alındı. Nehrin gece vakti geçilmesi, Filistin Cephesi’nin en dikkat çekici askerî başarılarından biri olarak değerlendirilmiştir.
Arka Plan
[değiştir | kaynağı değiştir]16 Kasım 1917 tarihinde Britanya kuvvetleri, Akdeniz kıyısındaki Yafa limanını işgal etti. Ancak şehirden çıkarılan Osmanlı kuvvetleri, Yarkon Nehri’nin (Arapça adıyla Nehirülavce) kuzey yakasındaki mevzilerinden deniz ulaşımını engellemeye ve birlik hareketlerini durdurmaya devam edebiliyordu.[2]
Britanyalı komutan General Edmund Allenby, sağ kanadını Lût Gölü’nde güven altına aldıktan sonra savunulabilir bir hat oluşturmak üzere Akdeniz kıyısından itibaren uzanacak bir savunma hattı tesis etmeye ihtiyaç duyuyordu.[3] Sağlam bir Britanya hattının pekiştirilmesi için, 8. Ordu’ya bağlı 22. Kolordu’ya mensup 3. ve 7. Tümenler’in, Yafa’nın yaklaşık 4 mil (6,4 km) kuzeyinde Akdeniz kıyısındaki Nahr el Auja’dan uzaklaştırılması gerekliydi.[4] Nehrin kuzey kıyısı, Mulebbis ve Fejja’dan Bald Hill’e uzanan bir siper hattı tarafından savunulmaktaydı.[5]
Mulebbis’ten denize kadar olan bölümde nehir genişliği 40 fit (12 m) ila 50 fit (15 m) arasında değişmekte, derinliği ise 10 fit (3,0 m) civarındaydı.[6] Nehirülavce üzerindeki ilk taarruz, 24/25 Kasım gecesi 54. (Doğu Anglia) Tümeni’ne bağlı iki piyade taburu ile Yeni Zelanda Süvari Tümeni tarafından gerçekleştirilen küçük çaplı bir akın niteliğindeydi.[7][8][9] Sayıca az olan bu taburlar, Osmanlı savunucuları tarafından geri püskürtüldü; Osmanlı birlikleri köprübaşlarını geri alarak taktik durumu eski hâline getirdi.[10]
Britanya taarruzu
[değiştir | kaynağı değiştir]Hazırlık aşaması
[değiştir | kaynağı değiştir]Korgeneral Edward Bulfin komutasındaki Britanya XXI. Kolordusu’na bağlı üç piyade tümeni, 7 Aralık tarihinde kıyı ovasında mevzilenmeye başladı. 75. Tümen sağ kanatta, 54. (Doğu Anglia) Tümeni merkezde ve 52. (Lowland) Tümeni ise sol kanatta, sahil hattında yer aldı.[11] 162. (Doğu Midland) Tugayı, 11 Aralık’ta Yeni Zelanda Süvari Tümeni’ni ön cephedeki görevinden rahatlattı ve daha önce Nahr el Auja’yı ele geçirme teşebbüsünde ağır şekilde görev almış olan süvari birlikleri, Ayunkara civarındaki kamplarına çekildi.[12]
14 Aralık’ta Tümgeneral John Hill, Lowland Tümeni’nin birlik komutanı olarak, tümenine bağlı birliklerle nehir üzerinden sürpriz bir taarruz gerçekleştirilmesine yönelik planını sundu. Topçular hat gerisinde yoğunlaştırıldı; tümenin Kraliyet Mühendisleri tarafından yirmi askeri taşıyabilecek büyüklükte yüzer köprüler ve bezden tombazlar inşa edildi.[5][13]
Başlangıçta saldırıdan önce yoğun bir topçu bombardımanı planlanmıştı; ancak Hill bunun yerine topçu desteği olmaksızın bir sürpriz taarruz önerdi. Taarruzdan önceki günlerde, topçu bataryaları Osmanlı devriyelerini bastırmak ve gerekmesi hâlinde kullanılmak üzere hedefleri kayıt altına almak amacıyla çeşitli atış görevleri yürüttü.[14]
18/19 Aralık gecesi, 54. (Doğu Anglia) Tümeni’ne bağlı 161. (Essex) Tugayı ile Yeni Zelanda Süvari Tümeni’ne bağlı Auckland Süvari Alayı ve Wellington Süvari Alayı, 52. Tümen’in yerini almak üzere ön cepheye intikal etti. 161. Tugay’ın cepheden çekilmesiyle oluşan boşluğu telafi etmek amacıyla 75. Tümen, cephe hattını batıya doğru genişletti ve Ludd bölgesini de içine aldı.[5]
Taarruza yönelik hazırlıklar, Nahr el Auja’nın güney kıyısındaki alçak ve bataklık zeminin sırılsıklam oluşu nedeniyle sekteye uğradı; bu durum, üç gün süren yağışlarla daha da kötüleşmişti.[5][6]
Taarruz
[değiştir | kaynağı değiştir]20/21 Aralık gecesi, şiddetli yağmur altında tümen, yüzer köprüler ve tombazlar kullanarak bir nehir geçiş taarruzu gerçekleştirdi.[13] 155. (Güney İskoçya) Tugayı, Jerisheh’in doğusundan nehri geçti ve ardından sağa dönerek Türk mevzilerine taarruz etti. 156. (İskoç Tüfekçileri) Tugayı ile 157. (Highland Hafif Piyade) Tugayı ise nehrin batısında geçiş yaptı.[13]
Nehir ağzından yaklaşık 1 mil (1,6 km) içeride ilk geçişi yapan birlik, 156. Tugay’a bağlı Cameronians (İskoç Tüfekçileri)’nin 7. Taburu’ndan bir bölüktü.[15] Dayanıksız botlardan birkaçı çökerken, askerler göğüs hizasına kadar derin suda yürüyerek nehri geçmek zorunda kaldı.[13] Karşıya geçtiklerinde, nehrin Osmanlı yakasında bir köprübaşı tesis ettiler. Bu hat güvence altına alındıktan sonra mühendisler, ana kuvvetin geçişi için bir yüzer köprü inşa etmeye başladılar.[16] Saat 23.00 itibarıyla tümenin üç taburuna yakını nehri geçmişti: 156. Tugay’dan Cameronians’ın 8. Taburu ve Kraliyet İskoçları’nın 4. Taburu ile 157. Tugay’dan 7. (Blythswood) Taburu, Highland Hafif Piyade Alayı.[14]
Gece yarısına doğru 156. Tugay’ın tamamı karşı yakaya geçmiş ve nehri ile bölgedeki tüm mevzilere hâkim konumdaki Şeyh Muannis tepesindeki Osmanlı mevzisine saldırmıştı.[14]
157. Tugay’ın geri kalan birlikleri ise aynı şansa sahip olamadı; nehir geçişi sırasında Osmanlı topçu barajı hedefi oldular. Ancak saat 01.30’a gelindiğinde iki tabur 6. Highland Hafif Piyade ile 5. Argyll ve Sutherland Highlanders nehri geçmiş ve 03.30 itibarıyla geçiş noktasına hâkim yüksek arazileri güvence altına almıştı.[17] 157. Tugay ayrıca, geçişi kolaylaştırmak için bir sığ geçidin kuzey kıyısını kontrol altına aldı.[6]
155. Tugay, gerçek geçiş girişimini gizlemek amacıyla iki oyalama taarruzu düzenledi; bu esnada King's Own İskoç Hudut Alayı’ın 5. Taburu, sal kullanarak nehri geçti. Şafak vakti itibarıyla tüm tugay nehri geçmiş ve Hirbet Hadra tepelerini güvence altına almıştı.[17]
Tüm tümen gece karanlığında nehri geçmişti ve Osmanlı direnişi, Britanya askerlerinin süngüleriyle tamamen bastırılmış; tek bir kurşun dahi sıkılmamıştı.[18] Taarruz, Osmanlı savunucularını tamamen şaşırtmış ve ön hat birlikleri 5 mil (8,0 km) geri çekilmek zorunda kalmıştı.[6][19] Şafakla birlikte Britanya birlikleri, nehrin yaklaşık 2 mil (3,2 km) kuzeyinde Hadra’dan Tel el Rekkeit’e uzanan hattı ellerinde tutuyordu.[13] ANZAC Süvari Tümeni’nin, geri çekilen Osmanlı birliklerini takip etmek üzere nehri geçmesi planlanmıştı; ancak önceki günlerin yoğun yağışları ve bataklık zeminin nemli hâli, Osmanlı birliklerinin müdahalesiz şekilde çekilmesine yol açtı.[1]
Nehir hattının kuzey kıyısı Britanya kontrolüne geçince, mühendisler topçuların geçişini sağlamak üzere köprüler inşa ettiler. Ertesi gün, 22 Aralık’ta, Britanya mevzisi 52. Tümen’in sağında yer alan 54. (Doğu Anglia) Tümeni’nin Bald Hill’i ele geçirmesiyle daha da sağlamlaştı.[13] Bu çatışmada Osmanlı savunucuları elli iki ölü vermiş, kırk dört asker ise esir alınmıştı. Şafak vakti itibarıyla 54. Tümen kuzeye doğru ilerleyerek Mulebbis ve Fejja’yı işgal etmiş; günün ilerleyen saatlerinde Rantieh’yi de ele geçirmişti.[5]
52. Tümen, sol kanatta Kraliyet Donanması’na bağlı bir filotillanın deniz topçu ateşi desteğiyle ilerlemeye devam etti. Bu filotillada üç muhrip Grafton, Lapwing ve Lizard ile iki monitör M29 ve M32 bulunuyordu.[5] Günün sonunda birlikler, Yafa’nın 8 mil (13 km) kuzeyinde, deniz kıyısındaki kayalıklar üzerinde yer alan Tel Muhmar, Vadi İşkar ve Avce - Şeyh Bellute - Arsuf hattını güvence altına aldı. Muharebe boyunca iki Britanya tümeninin taarruzları, Osmanlı kuvvetlerini 5 mil (8,0 km) geri çekilmeye zorlamıştı.[5][20]
Muharebe Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Muharebe Britanya açısından bir başarıydı; 316 Osmanlı askeri esir alındı ve on makineli tüfek ele geçirildi.[5][18] Muharebe, General Sir Edmund Allenby’nin raporunda şu ifadelerle yer aldı;
“Nahr el Auja’nın başarılı şekilde geçilmesi, 52. (Lowland) Tümeni’ne büyük bir itibar kazandırmaktadır. Bu harekât, dikkatli ve özenli biçimde planlanmış kapsamlı bir hazırlık gerektirmiştir. Zeminin sırılsıklam oluşu ve geçiş gecesinde nehrin taşkın hâlde bulunması, zorlukları daha da artırmıştır; buna rağmen şafak söktüğünde tüm piyadeler karşıya geçmişti. Düşmanın tamamen gafil avlanması ve tüm direnişin tek bir atış yapılmadan, yalnızca süngüyle bastırılması, bu tümenin disiplininin bir göstergesidir... Harekât, düşmanla Yafa arasındaki mesafeyi üç milden sekiz mile çıkararak Yafa ve limanını güven altına almış, Ludd ve Ramle’yi ve ana Yafa–Kudüs yolunu koruyan birlikler için manevra alanı kazandırmıştır.”[5]
Bu muharebe, 52. (Lowland) Tümeni’nin bu cephede yer aldığı son harekâtlardan biri oldu. Mart 1918’de, Fransa’daki Batı Cephesi’ne nakledilme emri aldılar.[21] 54. (Doğu Anglia) Tümeni ise Filistin’de kalarak Nisan 1918’de Berukin Muharebesi’ne ve Eylül ayında Şaron Muharebesi’ne katıldı.[22]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Dipnot
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Grainger 2006, s.221
- ^ Tucker and Roberts 2005, s.1394
- ^ Hughes 2004, s. 102–103
- ^ Erickson 2001 s.173
- ^ a b c d e f g h i Allenby, Edmund. "A brief record of the advance of the Egyptian Expeditionary Force". HMSO. Erişim tarihi: 6 Şubat 2012.
- ^ a b c d Rickard, J (3 Eylül 2007). "Battle of Jaffa, 21–22 December 1917". History of War. 8 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2012.
- ^ Kinloch 2007, s. 229–231
- ^ Bruce 2002, s. 158–159
- ^ Moore 1920, s. 95
- ^ Erickson 2001, s. 173
- ^ Bruce 2002, s. 166
- ^ Powles 1922, s. 170
- ^ a b c d e f Gullett, s. 527
- ^ a b c Grainger 2006, s.219
- ^ Grainger 2006, s.218
- ^ Grainger 2006, s.218–219
- ^ a b Grainger 2006, s.220
- ^ a b Bruce 2002, s.167
- ^ Baker, Chris. "52nd (Lowland) Division". The Long Long Trail. 1 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2012.
- ^ Bruce 2002, s.167–168
- ^ Chappell 1994, s.17
- ^ Baker, Chris. "54th (East Anglian) Division". The Long Long Trail. 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2012.
Alıntı
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bruce, Anthony (2002). The Last Crusade: The Palestine Campaign in the First World War. London: John Murray. ISBN 978-0-7195-5432-2.
- Chappell, Mike (1994). Scottish Divisions in the World Wars. Elite # 56. Oxford: Osprey Publishing. ISBN 978-1-85532-469-5.
- Erickson, Edward J (2001). Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War: Foreword by General Hüseyiln Kivrikoglu. Contributions in Military Studies # 201. Westport, Connecticut: Greenwood Press. OCLC 43481698.
- Grainger, John D (2006). The Battle for Palestine 1917. Boydell Press. ISBN 978-1-84383-263-8.
- Gullett, H. S. (1941). The Australian Imperial Force in Sinai and Palestine, 1914–1918. 10th. VII. Sydney, New South Wales: Angus & Robertson. OCLC 271462411.
- Hughes, Matthew, (Ed.) (2004). Allenby in Palestine: The Middle East Correspondence of Field Marshal Viscount Allenby June 1917 – October 1919. Army Records Society # 22. Phoenix Mill, Thrupp, Stroud, Gloucestershire: Sutton Publishing. ISBN 978-0-7509-3841-9.
- Powles, C. Guy; A. Wilkie (1922). The New Zealanders in Sinai and Palestine. Official History New Zealand's Effort in the Great War. III. Auckland: Whitcombe & Tombs. OCLC 2959465.
- Tucker, Spencer; Roberts, Priscilla Mary (2005). World War I: Encyclopedia. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ISBN 1-85109-420-2.
- Wavell, Field Marshal Earl (1968) [1933]. "The Palestine Campaigns". Sheppard, Eric William (Ed.). A Short History of the British Army. 4th. London: Constable & Co. OCLC 35621223.