Bir-ül Abd Muharebesi
 | Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda tartışma sayfasında bir yorum yapın.
|
| Bir-ül Abd Muharebesi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I. Dünya Savaşı, Sina ve Filistin Cephesi | |||||||
 Mısır'da Avustralya hafif süvarilerinin devriyesi sırasında çekilmiş fotoğraf. | |||||||
31°01′01″N 32°59′24″E / 31.017°K 32.99°D[1]
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı İmparatorluğu Alman İmparatorluğu | |||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 Harry Chauvel |
Kamil Bey | ||||||
| Çatışan birlikler | |||||||
|
ANZAC Süvari Tümeni 5. Süvari Tugayı |
39. Piyade Tümeni 603. Makineli Tüfek Bölüğü 606. Makineli Tüfek Bölüğü Dağ Topçu Bataryası İstihkâm Bölüğü | ||||||
Bir-ül Abd Muharebesi yahut Abd Kuyusu (9 Ağustos 1916), Britanya İmparatorluğu kuvvetleriyle Osmanlı İmparatorluğu arasında, I. Dünya Savaşı’nın Sina ve Filistin Cephesi dâhilinde vuku bulmuştur.
Bu muharebe, Romani Muharebesi’nde (3–5 Ağustos) Britanya zaferinin ardından Sina Çölü’nde cereyan etti. Osmanlı’nın İkinci Kanal Harekâtı sonrasında, İngilizlerin Mısır’daki kuvvetlerinin icra ettiği bir karşı taarruz mahiyetini taşımaktaydı. Britanya İmparatorluğu’nun ANZAC Süvari Tümeni, kendi kumandası altındaki 5. Süvari Tugayı ile birlikte, ricat eden bir Osmanlı ordusunu takip etmekle görevlendirildi. Britanya devriyeleri 8 Ağustos’ta Osmanlı kuvvetlerini keşfetti ve ertesi gün ANZAC Süvari Tümeni’nin kalan kısmı taarruz mevzisine intikal etti. 9 Ağustos sabahı hücum başlatıldı; gün boyu taarruz ve mukabele ile çarpışmalar sürdü. Nihayet akşamüstüne doğru, ANZAC Süvari Tümeni Kumandanı Chauvel, birliklerine ricat emri verdi; böylelikle Osmanlı kuvvetleri muharebe meydanının hâkimiyetini muhafaza etti.[nb 1]
Muharebe
[değiştir | kaynağı değiştir]Temas için İlerleme
[değiştir | kaynağı değiştir]Romani Muharebesi’ndeki zafer, ANZAC Süvari Tümenini yormuştu; en ağır muharebeye giren iki birlik, 1. Hafif Süvari Tugayı ile 2. Hafif Süvari Tugayı, istirahat için Romani ve Etmaler’e gönderildi. Bu esnada tümenin kalan kısmı, kumandası altındaki 5. Süvari Tugayı ile birlikte, ricat eden Osmanlı kuvvetlerini takip etmekle emrolundu. Sina Çölü’nü aşarak ilerlediklerinde, Osmanlı kuvvetleri kuvvetli müdafaa mevkileri inşa etmişti. Geri çekilirken şimdi bu mevzilerden istifadeye başladılar; doğuya, Mısır–Osmanlı hududuna doğru çekiliyorlardı.[4][5]
7 Ağustos’ta, Osmanlı kuvvetlerinin takibinde tümenin önünde ilerleyen Yeni Zelanda Süvari Tümeni, artçı birliklerini Oğratina’da buldu. Sol kanadını çevirmeye teşebbüs ettiklerinde mukavemetin pek şiddetli olduğu görülerek geri çekildiler.[4] Ertesi sabahın erkeninde yapılan keşif devriyeleri, Osmanlı artçısının geceleyin çekildiğini tespit etti. Devriyeler keşfe devam ederek Osmanlı kuvvetlerini bir kez daha buldular; bu defa Bir Abd’in doğusundaki yüksek mevkilerde, Romani’nin şarkında yaklaşık yirmi iki mil (35 km) mesafede, El Ariş yolunda mevzilenmişlerdi.[4][6][7] O gece, tümen karargâhı ile 5. Süvari Tugayı ve Yeni Zelanda Tugayı Oğratina’da konakladı. 1. ve 2. Tugayların kendilerine katılmasını bekliyorlardı. Ancak her iki tugay da insan gücü bakımından noksandı; bu sebeple iki birlikten mürekkep bir “karma tugay” teşkil edilmek zorunda kalındı.[6] 9 Ağustos’ta tümen yeniden ilerledi. Yeni Zelanda Tugayı merkezde, Karma Tugay sol kanatta, 3. Hafif Süvari Tugayı ise sağ kanatta yer aldı. Osmanlı artçı birlikleri, Bir el Abd istikametine çekilerek yaklaşık on mil (16 km)’lik bir cephede yeniden görüldü.[4][5] Karma Tugay, Osmanlı müdafaasının kuzey-doğusunda iki mil (3,2 km) mesafede bir mevziye yönlendirilecekti. Yeni Zelanda Tugayı doğrudan mevziye hücum edecekti. 3. Hafif Süvari Tugayı, Yeni Zelandalılarla temasını muhafaza ederek Türk mevziinin gerisine sarkacak, yaklaşık beş mil (8,0 km) doğusunda konuşlanarak geri çekilmeyi engelleyecek ve onların ikmal hatlarını tehlikeye düşürecekti. 5. Süvari Tugayı ise ihtiyat olarak kalacaktı.[6]
Bir el Abd
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir-ül Abd’deki Osmanlı mevzii, gayet sağlam inşa olunmuş siperler ve redif tabyalarından müteşekkildi. Bu mevziler, Britanya kuvvetlerinin kullanacağı muhtemel yaklaşma yollarını tepeden gözetliyordu.[8] Osmanlı kuvvetleri buraya vardıklarından beri vakti iyi kullanmışlardı; evvelki günlerdeki mağlubiyetlerinden toparlanarak iaşelerini tazelemiş ve takviye almışlardı. Bu suretle Türk kuvvetlerinin mevcudu şimdi yaklaşık 6.000 kişiye ulaşmıştı ki, bu rakam Chauvel’in elindeki kuvvetin iki misli idi. Ayrıca dağ topçusu ve obüsler tarafından da kuvvetli surette desteklenmekteydiler.[9] Makineli tüfekler Alman askerlerince, topçular ise Avusturyalılarca kullanılmaktaydı.[10]
Yeni Zelanda Tugayı’nın ilerleyişi saat 04.00’te başladı; aynı zamanda 3. Tugay da iki mil (3,2 km) kadar cenubda bir redife yöneldi. Karma Tugay ise bir saat sonra harekete geçti; fakat kuyu ile Bardavil Gölü arasında uzanan bir siper hattını keşfettiler.[11] ANZAC Süvari Tümeni, Osmanlı topçu ve makineli tüfek ateşi altında ilerledi; ateş o denli şiddetlendi ki, atlarının selameti tehlikeye girdi. Bunun üzerine atlarından inerek piyade düzeninde devam ettiler. Ancak tek hat halinde bir ilerleme söz konusu değildi; Yeni Zelandalılarla zayıflamış Karma Tugay arasında yaklaşık 800 yard (730 m), 3. Tugay ile Yeni Zelandalılar arasında ise bir mil (1,6 km) kadar bir boşluk vardı.[12] Saat 05.00’e gelindiğinde Yeni Zelanda Tugayı, kuyu ve Türk mevziini gözetleyen yüksek bir noktaya ulaşmıştı. Bir saat sonra Osmanlı askerleri süngülerini takarak siperlerinden çıktılar ve iki koldan Yeni Zelanda Tugayı’na karşı taarruza geçtiler.[4][12] İlk hücum, Yeni Zelandalıların makineli tüfek ateşi ve Kraliyet Atlı Topçusu’na bağlı Somerset Bataryası’nın topçu desteği karşısında sarsıldı. Yarım saatlik bir nefes alma faslından sonra Osmanlı askerleri tekrar Yeni Zelandalılara taarruz ettiler. Bu sırada hâlâ ilerlemekte olan Karma Tugay, topçu, uçaksavar ve makineli tüfek ateşi altına girerek Türk hatlarına yaklaşık 800 yard (730 m) mesafede durduruldu. Saat 07.00’ye doğru Türkler, ANZAC Süvari Tümeni hattında Yeni Zelandalılarla Karma Tugay arasındaki boşluğu fark ederek buradan sarkmaya çalıştılar.[12] Bir saat sonra cenub cephesinde 3. Tugay’ın ilerleyişi durduruldu ve mevziyi çevirmeye çalışmak yerine istikametlerini Ard’a çevirmeleri emrolundu. Böylelikle Yeni Zelandalılarla aralarındaki boşluğu da kapatmış oldular.[9][13] Yeni Zelanda Tugayı tekrar ileri atıldı; bir ara iki alaylarının Türk mevziine yarma yapacak gibi göründüğü anlar oldu. Fakat şimal ve cenub kanatlarda diğer tugaylar durdurulmuştu. Osmanlı topçu ateşi şiddetini artırdı; saat 10.30’da Chauvel, Türk bataryalarının yerlerini tespit için hava desteği talep etti. Zira topçuların kalibresi Britanya toplarından büyüktü ve menzilleri daha uzundu. Aynı zamanda yedekteki alaylarından biri olan Warwickshire Yeomanri, Karma Tugay’ı takviye için sevk edildi.[9]
Saat 11.30’a gelindiğinde, ANZAC Süvari Tümeni Osmanlı mevziinin etrafında yaklaşık üç mil (4,8 km)’lik bir hilal teşkil ederek mevzilenmişti ve Türklerin doğuya doğru çekilen deve nakliyatını gözetleyebiliyordu.[9] Fakat yarım saat sonra Osmanlı askerleri bütün hatları boyunca karşı taarruza geçtiler. Topçu mermilerinden biri Ayrshire Bataryası’na ait bir top arabasına isabet ederek dört askeri etkisiz hale getirdi, birkaçını yaraladı ve otuz yedi atı öldürdü. Türk askerleri şimdi dalgalar hâlinde Yeni Zelanda Tugayı üzerine ilerliyordu. Ancak kendi topçularının desteğiyle Yeni Zelandalılar onları geri püskürtmeyi başardı. Osmanlıların bir sonraki hedefi Karma Tugay idi. Onları takviye eden Warwickshire Yeomanry, üç tabur ile tek başına çarpışmak zorunda kaldı. Aynı zamanda hücuma uğrayan 3. Tugay, Chauvel’e Osmanlı hatlarını yarmalarının pek mümkün olmadığını bildirdi.[14][15] Kuzeyde Karma Tugay saat 14.00’e doğru geriye çekilmeye zorlandı ve onları destekleyen Ayrshire Bataryası’nın topçuları sarılma tehlikesine düştü. Chauvel, buradaki mevziyi tutmak için son ihtiyatlarını sürdü ve toplar geri çekilebildi. Artık ANZAC hattı boyunca herkes ricata başlamıştı.[14] ANZAC Süvari Tümeni sonraki iki saat boyunca tutunmaya çalıştı, yavaş yavaş geri mevzilere çekildi. Türk topçuları bu fırsatı sezerek ateşin şiddetini artırdı. Buna mukabil ANZAC Tümeni’nin süvari bölükleri ileriye sürdü; ateşin şiddeti artınca atlarından inip piyade düzeninde hücum etmeye çalıştılar. Saat 15.00’e kadar bu sürdü; Chauvel tümenin taarruza kalkmasını emretti ama kayda değer bir ilerleme elde edilemedi.[16][17] Saat 16.30’da kuzeyde 2.000–3.000 asker, Karma Tugay’a taarruz etti; ANZAC Tümeni hatlarına “birkaç yüz yard” mesafeye kadar sokuldular. Sağ kanatta ise, Yeni Zelanda Tugayı artık açıkta kalmıştı; zira yanındaki iki tugay daha geriye çekilmişti ve mevzileri iki taraftan yan ateşi altına giriyordu.[18] Ardından saat 17.00’de Osmanlı kuvvetleri topyekûn karşı taarruza geçtiler ve ANZAC Süvari Tümeni ricata mecbur kaldı. 9. Hafif Süvari Alayı (Avustralya)’ndan bir bölük, yaralılarını kurtarmaya çalışırken, düşmanla aralarındaki mesafe elli yard (46 m)’ye ininceye kadar bekledi; üç yaralılarını ise geride bırakmak zorunda kaldılar.[16] Saat 17.30’a doğru, göğüs göğüse muharebe tehlikesi baş gösterince, Chauvel “genel ricat” emri vermek zorunda kaldı. Türkler bunun farkına varınca, tümen cephesini yarmak için gayretlerini artırdılar. ANZAC Süvari Tümeni kademeli olarak ricat etti; bölükler birbirini örterek çekildi. Evvela at hatlarına vardılar, sonra atlarına binerek emniyetli sahaya çekildiler.[18]
Muharebe Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Türk alayı, ANZAC Süvari Tümeni’ne hâlâ hesaba katılması gereken bir kuvvet olduklarını göstermişti; hücumdan müdafaaya dönerek onları geri püskürttüler. ANZAC zayiatı 73 ölü, 243 yaralı ve altı kayıp idi.[19] Türklerin bu muharebedeki kayıpları bilinmemekle beraber, Sina içlerine ilerleyişleri sırasında 18.000 kişilik kuvvetlerinin yarısından fazlasını kaybettikleri malûmdur.[20] Plan, ANZAC Süvari Tümeni’nin o gece civarda konaklaması ve ertesi gün Osmanlı kuvvetleri ricat ederse onları gölge gibi takip etmesiydi. Ancak Chauvel, tümeni geriye, yalnızca bazı gözetleme karakolları bırakarak, Oğratina’ya kadar çekti.[10][19] 10 Ağustos’ta keşif devriyeleri, Türklerin hâlâ kuyu bölgesini işgal ettiğini rapor ettiler. Ertesi sabah ise bir Yeni Zelanda devriyesi, Türklerin mevkiden çekildiklerini ve Salama’da olduklarını bildirdi. ANZAC Süvari Tümeni’nin geri kalan kısmı, Osmanlı kuvvetiyle temas kurmak için ileriye sevk edildi; fakat iki taraf da yalnızca uzun menzilden topçu ve tüfek ateşiyle yetindi. O gece Türk kuvveti teması keserek El Ariş’e çekildi.[10][21]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dipnotlar
- ^ "Battle of Bir el Abd". war-maps.com (İngilizce). Erişim tarihi: 11 Temmuz 2025.
- ^ "Battle of Romani". The Long Long Trail. 2 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2013.
- ^ Fewster, Basarin, Basarin 2003, ss. xi–xii
- ^ a b c d e Powles, s.35
- ^ a b Wilkie, s.102
- ^ a b c Gullet, s.176
- ^ Wilie, s.102
- ^ Gullet, ss.176–177
- ^ a b c d Gullet, s.177
- ^ a b c Wilkie, s.105
- ^ Gullet, ss.177–178
- ^ a b c Gullet, s.178
- ^ Wilkie, s.103
- ^ a b Gullet, s.181
- ^ Wilkie, ss.103–104
- ^ a b Gullet, s.182
- ^ Wilkie, s.104
- ^ a b Gullet, s.183
- ^ a b Gullet, s.184
- ^ Gullet, s.186
- ^ Gullet, ss.185–186
- ^ Birinci Dünya Harbi esnasında modern Türk devleti henüz mevcut olmayıp, bölge Osmanlı İmparatorluğu’nun parçası idi. “Türkiye” ve “Osmanlı İmparatorluğu” tabirleri İngilizce kaynaklarda ekseriyetle birbirinin yerine kullanılmışsa da, ilmî eserlerde farklı yaklaşımlar bulunmaktadır.[3] Bu makalede kullanılan kaynakların çoğu “Türkiye” tabirini ihtiyar etmektedir.
- Alıntılar
- Fewster, Kevin; Basarin, Vecihi; Basarin, Hatice Hurmuz (2003). Gallipoli: The Turkish Story. Crows Nest, New South Wales: Allen and Unwin. ISBN 1-74114-045-5.
- Gullett, Henry Somer (1923). The Australian Imperial Force in Sinai and Palestine, 1914–1918. VII. Sidney: Angus and Robertson. OCLC 59863829.
- Powles, Guy (2015). The New Zealanders in Sinai and Palestine. Auckland: Witcombe and Toombs. ISBN 9781843426530.
- Wilkie, Alexander Herbert (2016). Official War History of the Wellington Mounted Rifles Regiment 1914–1919. Auckland: Whitcombe and Tombs. ISBN 9781843427964.