Sağ Sahil Muharebesi

Sağ Sahil Muharebesi
I. Dünya Savaşı, Irak Cephesi
1924 tarihli bir İngiliz haritası, muharebe sırasındaki harekâtı göstermektedir.
Tarih 6–8 Ocak 1916 Bölge Mezopotamya (günümüz Irak) Sonuç İngiliz kısmî zaferi  • İngiliz–Hint Kolordusu sol sahili ele geçirdi, Osmanlı kuvvetleri ise savunma hatlarını Vadi mevziisine geri çekildi. (bkz. Vadi Muharebesi)
Taraflar
Britanya İmparatorluğu  • Britanya Hindistanı  • Birleşik Krallık	Osmanlı İmparatorluğu  • Alman İmparatorluğu
Komutanlar ve liderler
Fenton Aylmer George Younghusband George Kemball	Goltz Paşa Nureddin Paşa Halil (Kut) Paşa Miralay Kâzım Bey
Çatışan birlikler
6. (Poona) Hint Tümeni 19. (Dehra Dun) Tugayı 28. Hint Tugayı 35. Hint Tugayı 7 topçu bataryası	13. Kolordu 51. Tümen 52. Tümen 9 piyade taburu 35. Tümen 103. Piyade Alayı 104. Piyade Alayı 105. Piyade Alayı
Güçler
Toplam mevcudiyet: 13.330 asker 9.900 piyade 1.340 süvari 42 top	Toplam mevcudiyet: 3.400 piyade 20 top 1 süvari tugayı
Kayıplar
Toplam zayiat: 4.262 kişi 1.962 ölü 2.300 yaralı	Toplam zayiat: 2.000 kişi Ölü sayısı bilinmiyor 512 esir 2 top ele geçirildi

Sağ Sahil Muharebesi, I. Dünya Harbi'nin Irak Cephesi dâhilinde, 6–8 Ocak 1916 tarihleri arasında cereyan etmiştir. Muharebe, Dicle Nehri kıyılarında, İngiliz-Hint kuvvetlerinden müteşekkil İngiliz Dicle Kolordusu ile Osmanlı 6. Ordusu'na bağlı birlikler arasında vuku bulmuştur. Bu çarpışma, Kut’ül Amare Kuşatması altında bulunan İngiliz garnizonunu kurtarmak maksadıyla Dicle Kolordusu tarafından girişilen taarruzlar zincirinin ilk halkasını teşkil etmiştir.

Arka Plan

Osmanlı Devleti'nin 31 Ekim 1914 tarihinde I. Dünya Harbi'ne iştiraki üzerine, Hindistan Seferî Kuvveti D (Indian Expeditionary Force D), Şattü’l-Arab ve Basra havalisini emniyet altına almakla görevlendirildi. Bu tedbirin başlıca sebebi, İngiliz mülkiyetinde bulunan İran petrollerinin sevkiyatının güvence altına alınmasıydı. Basra'nın zabtından sonra, Seferî Kuvvet D'nin Irak Cephesi'ndeki vazifesi, mahallî kumandanların İngiliz İmparatorluğu'nun İslâm âlemindeki itibarını artıracak zaferler kazanma imkânını görmeleriyle tedricen genişledi.

Londra'da, Hindistan Dairesi (India Office), ileri harekât fikrine şiddetle muhalifti. Zira savaşın bu safhasında Mezopotamya'daki harekâtı Harbiye Nezareti değil, Hindistan Dairesi sevk ve idare etmekteydi. Hindistan Bakanı Austen Chamberlain, Bağdat ele geçirilse bile, takviye kuvvet bulunmadığından şehrin elde tutulamayacağı endişesini ileri sürerek taarruzun reddini savundu. Mesele nihayet Asquith başkanlığındaki Harp Kabinesi'nde müzakere edildi ve ilerleme kararı alındı.

1915 yılının ikinci yarısında Seferî Kuvvet D'nin taarruz kabiliyetine sahip yegâne tümeni, Tümgeneral Charles V.F. Townshend kumandasındaki 6. (Poona) Tümeni idi. Bu tümen, Selman-ı Pak Muharebesi'nde Osmanlı 6. Ordusu karşısında taktik bakımdan muvaffakiyet kazanmış görünse de, zafer Pirusvari oldu. Zira ağır zayiat sebebiyle Poona Tümeni Kutü’l-Amâre'ye ricat etti. Takviye edilmiş bulunan Osmanlı Altıncı Ordusu ise bu geri çekilmeyi takip ederek İngiliz-Hint kuvvetlerini Kut'ta kuşatma altına aldı.

1915 Aralık Ayı Sonunda Durum

Kut’taki Vaziyet

Kut garnizonunun mukavemet kudreti esasen iaşeye bağlıydı. Şehrin ilk hücumlarla düşürülemeyeceğini anlayan Osmanlı kuvvetleri, müdafaacıları aç bırakmak suretiyle teslim olmaya mecbur etmeyi tercih ettiler. Tümgeneral Townshend, bazı birliklerine kuşatmadan yarılıp Dicle aşağısında toparlanmakta olan Seferî Kuvvet D'nin kalıntılarıyla birleşme emri vermişti. Ancak ağız sayısının azaltılması dahi meseleyi çözmedi; zira erzak sıkıntısı yalnızca miktarla değil, çeşitlilik ve hazırlanış şekliyle de ilgiliydi. Kuşatma uzadıkça Townshend, General Nixon'a mevcut erzakın 15 Ocak 1916'ya kadar yeteceğini bildirdi.

Kut garnizonu 6. (Poona) Tümeni’nden müteşekkildi. Bu tümen, klasik İngiliz ya da Osmanlı tümenlerinden farklı olarak, Hindistan’ın muhtelif etnik ve dinî unsurlarından derlenmiş taburlardan meydana gelmekteydi. Her unsurun ayrı beslenme şartları bulunuyordu: Hindu askerler inek etine temas etmeyi dahi reddediyor, yemeklerinin inek eti pişmiş kaplarda yapılmasına müsaade etmiyorlardı. Sihler et yemekte sakınca görmedikleri halde, helal gibi ritüel usullerle kesilen hayvanların tüketilmesini kabul etmiyorlardı. Müslüman askerler ise ancak helal usulüne göre hazırlanmış gıdayı talep ediyordu. İngiliz askerlerinin iaşesi ise doğrudan Londra’daki idarecilerce belirlenmişti. Hindistan ordusunun geleneksel görev yeri olan Kuzeybatı Sınırı’nda bu çeşitlilik nispeten idare olunabilmişti. Fakat Mezopotamya’da, uzun ve yetersiz bir ikmal hattının sonunda, iaşe meselesi çok daha çetin bir hâl aldı. Townshend, kuşatmanın başladığı 1915 Aralığında, tümenindeki sepoyların ancak 54 gün beslenebileceğini rapor etmişti.

Townshend her ne kadar Kut’u faal bir savunmayla tutma niyetini ilân etmişse de, hakikat büsbütün başkaydı. Taarruz veya akın yerine, askerlerini Kut etrafında ve nehrin karşı kıyısındaki, askerlerin “Woolpress” adını verdikleri köyde siperlere gömdü ve kurtarılmayı bekledi. Osmanlı hatlarının baskısıyla Kut ile Woolpress'i birbirine bağlayan köprü tehdide uğrar uğramaz, Townshend onu imha ettirdi. Böylece elde yalnızca birkaç küçük sandal ve Sumana adlı topçu gemisi kalarak, asker ve malzeme nakli Dicle üzerinde son derece müşkül şartlara bağlanmış oldu.

Yardım Kuvvetinin Toplanması

Kut'un aşağısında, Ali Garbi mevkiinde, Korgeneral Fenton Aylmer, Kut garnizonunu kurtarmak üzere bir kuvvet toplamaya başladı. İlk safhada, kuşatma içinde bulunmayan yegâne birlikler 6. Hindistan Süvari Tugayı ile 35. ve 28. Hint Tugayı idi. Bunlara kısa zamanda 7. (Meerut) Tümeni’nin ilk unsurları da iltihak edecekti. Hem Kut’taki Townshend’in, hem de Basra’daki Nixon’un baskısı karşısında Aylmer, emrine üç tam piyade tugayı geçtiği anda ileri harekâta girişmeye mecbur kaldı. 4 Ocak 1916’da hareket eden Aylmer, yaklaşık 9.900 piyade, 1.340 süvari ve 42 sahra topu ile taarruza iştirak edebilecek durumdaydı. Dicle boyunca ilerlemeyi desteklemek üzere dört gambot da hazır bulunmaktaydı.

Meerut Tümeni, cepheye gelmeden evvel, Fransa’dan çekilerek kısa bir müddet için Mısır’da yeniden teçhiz edilmişti. Seferî Kuvvet D tarafından “mümtaz bir kıdemli birlik” olarak görülse de, bu kıdem ağır bir bedelle kazanılmıştı. Hint Seferî Kuvveti A'nın bir parçası, daha sonra Hindistan I. Kolordusu (Indian Corps) adıyla teşkil edilen bu tümen, Eylül 1914'te Fransa'ya intikal etmiş, La Bassée Muharebesi, Neuve Chapelle Muharebesi, Aubers Muharebesi ve Loos Muharebesi'ne iştirak etmişti. 1915 Aralığına gelindiğinde, tümenin hem sepoyları, hem de İngiliz subayları arasında ağır kayıplar mevcuttu. Zaten harp öncesinde tam teşekküllü bir yedek sistemi geliştirilmemiş bulunan Hindistan Ordusu, bu taburları taze ve eğitimli sepoylarla takviye etmekte zorlanıyordu. Daha da müşkül olanı, Hint birliklerini sevk ve idare edecek subayların ikmalinde yaşanan sıkıntıydı.

1857 Sipahi İsyanı'ndan beri İngiliz siyaseti, Hindistan Ordusu'nda üst düzey kumandanlıkların daima Avrupalı İngilizlere tahsis edilmesi yönündeydi. Tabur kumandanı, yüzbaşı, bölük komutanı, karargâh subayı veya levazım subayı gibi bütün rütbeler yalnızca Avrupalı İngilizlere veriliyordu. Bununla birlikte, herhangi bir İngiliz subayın Hint askerler üzerinde tesirli olması kolay değildi. Zira gerek dil, gerekse farklı kast, din ve etnik grupların hassasiyetlerini kavramak için vakit ve özel bir ihtisas lazımdı.

Nitekim yalnızca Hint Ordusu tabur ve bölüklerini idare edebilecek liyakatli İngiliz subaylarının bulunmasında değil, aynı zamanda Genel Vali (Viceroy) Komisyonu ile yetkilendirilmiş Hint subayların yetiştirilmesinde de ciddi sıkıntılar mevcuttu. Bu subaylar, hiyerarşide genç İngiliz subayları ile kıdemli astsubaylar arasında müstesna bir konuma sahipti. Ancak Fransa cephesinde geçen bir yıl zarfında, Meerut Tümeni'ne mensup bu Vali Komisyonlu subaylar ağır kayıplar verdiler. Harp öncesinde Hint Ordusu'nun faaliyetleri ekseriyetle Kuzeybatı Sınırı'nda olduğundan, bu tür subayları süratle yetiştirmek gibi bir ihtiyaç doğmamıştı. Dolayısıyla Vali Komisyonu rütbesine yükselenler, çoğu zaman uzun yıllar hizmet etmiş ve büyük tecrübe kazanmış askerlerden seçiliyordu. Ancak Fransa'da verilen kayıplar sonrasında sistem yeni harp tarzına intibak edemedi. Beklemedikleri bir cihan harbinin içine sürüklenen Hint askerlerin maneviyatı derin bir çöküşe uğradı. Üstelik, Meerut ve Lahor Tümeni Fransa'dan çekildikten sonra, Mısır'a ve oradan da Osmanlı tehdidi altındaki Mezopotamya'ya sevk edilmelerine rağmen, artık muharip ek ödemelerden mahrum bırakıldılar. Bu da Hint askerleri nezdinde büyük bir kırgınlığa yol açtı.

Mukayeseli olarak bakıldığında, Hint birlikleri İngiliz İmparatorluğu'nun diğer unsurlarına göre modern harbe daha da yetersiz hazırlanmışlardı. Hint tümenlerinin topçu mevcudu daha sınırlıydı. Harbin başında bir Hint tümeni yalnızca bir topçu tugayına sahipken, aynı dönemde bir İngiliz-Avrupa tümeni üç tugayla destekleniyordu. Ellerindeki toplar da daha hafifti; Kuzeybatı Sınırı'ndaki seferler için uygun, fakat modern cephe harbi için yetersizdi. Piyade silahları bakımından da Hint birlikleri kasten bir nesil geride tutulmuşlardı. Fransa'daki vazifeleri sırasında Hint Kolordusu tümenleri işaret fişekleri ve el bombaları gibi en yeni silahlarla teçhiz edilmişlerdi. Ne var ki, Fransa'dan çekilirken bu silahların çoğu yerlerinde bırakılarak, yerlerine gelen birliklere devredildi.

Bu karma ve nizamsız kuvveti idare etmek hususunda General Aylmer'in elinde neredeyse hiçbir kurmay desteği yoktu. Yardım kuvvetine “Dicle Kolordusu” (Tigris Corps) adı verilmişse de, karargâhında yalnızca bir kurmay subay, yaralı bir başka subay ve Quetta Kurmay Koleji'ni dahi bitirememiş bir tuğgeneral bulunuyordu. Bu toplama tugayların umumi kumandası, 7. (Meerut) Tümeni'nin başındaki Tümgeneral Sir George Younghusband'a tevdi edilmişti; ne var ki kendisi de kurmay heyetinden mahrumdu. Yeni yılın hemen ardından Aylmer, kuvvetlerine Ali Garbi'den yukarı doğru Dicle boyunca ilerleme emri verdi.

Osmanlı Hazırlıkları

Dicle yukarısında, Osmanlı 6. Ordusu Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz kumandasında beklemekteydi. Emeklilikten geri çağrılan Goltz Paşa, müttefik Almanya'daki askerî misyonun bir parçası olarak Ekim 1915'te Altıncı Ordu'nun başına tayin edilmişti. Kut'u yıldırım hücumu ile almak için yapılan iki teşebbüs neticesiz kalınca, Goltz Paşa, kıdemli Osmanlı kumandanlarının itirazlarına rağmen, garnizonu açlığa mahkûm ederek teslim almaya karar verdi.

Yardım kuvveti ilerlemeye başladığında, Goltz Paşa'nın ordusu iki kolordu ile muharebeye sevk edilebilecek durumdaydı: 13. Kolordu ve 18. Kolordu. Ancak Townshend'in niyeti henüz belirsiz olduğundan, 6. Ordu'nun mühim bir kısmı kuşatma hatlarını muhafazaya tahsis edilmişti. Zira Townshend'in birlikleri, Aylmer'in taarruzu ile eşgüdümlü bir yarma teşebbüsünde bulunabilirdi. 1916 Ocak ayında kuşatma XVIII. Kolordu tarafından idame edilmekteydi. Kurmay Albay Kazım Karabekir Paşa kumandasındaki bu kolordu, 45. ve 51. Piyade Tümenlerinden müteşekkildi.

Miralay Halil (Kut) Bey'in kumanda ettiği 13. Kolordu ise, 35. ve 52. Piyade Tümenlerinden oluşuyordu ve Dicle aşağısına inerek Dicle Kolordusu'nun ilerleyişini durdurmakla görevlendirilmişti. 52. Tümen, daha evvel Kafkasya Cephesi'nde teşkil edilmiş, Selman-ı Pak Muharebesi ve Kut kuşatmasının ilk safhalarında yer almış bir tümen idi. Buna mukabil, 35. Tümen harpten önce Basra ve Bağdat vilayetlerini müdafaa ile görevlendirilmişti. 38. Tümen ile birlikte Seferî Kuvvet D'nin ilk ilerleyişine mukavemet etmiş, fakat ağır zayiat vermişti. Sonunda 35. ve 38. Tümenlerin kalıntıları birleştirilerek tek bir tümen teşkil edildi. Bu suretle 35. Tümen muharip güç bakımından takviye edilmiş olmakla beraber, 38. Tümen'den devralınan moral zaaflarını da miras almıştı. Zira 38. Tümen'in esasını Arap ve Kürt ahalisinden derlenen askerler teşkil ediyordu; bu unsurların Osmanlı idaresine bağlılıkları zayıftı, sadakatleri şüpheli ve disiplinsizlikleri daimî bir meseleydi. Toplamda, 35. ve 52. Tümenler yaklaşık 9.000 piyade, 20 top, bir süvari tugayı ve bir miktar Arap aşiret süvarisiyle muharebeye iştirak edebilecek durumdaydı.

13. Kolordu, hem 18. Kolordu’nun kuşatma kuvvetlerini destekleyebilecek, hem de Kut’tan mümkün mertebe uzak olmayacak şekilde, Sağ Sahil mevkiinde tahkimata girişti. Burada 35. Tümen, İngiliz-Hint ilerleyişini beklemek üzere bir dizi siper hattı tesis etmeye başladı. Kolordunun geri kalan kısmı ise daha yukarıda mevzilenerek, hem Kut kuşatmasına hem de Sağ Sahil müdafaasına destek verebilecek bir durumda kaldı.

6–8 Ocak 1916

Daha fazla baskıya dayanamayarak Korgeneral Aylmer, 3 Ocak 1916’da Tümgeneral Younghusband’a 19. (Dehra Dun) Tugayı, 28. Hint Tugayı ve 35. Hint Tugayı ile birlikte Dicle yukarısına ilerleme emrini verdi. Aylmer ise Ali Garbi’de kalarak yolda bulunan takviyelerin gelmesini bekleyecek, ardından Younghusband’ın kuvvetiyle birleşecekti. Ali Garbi’de Aylmer, Dicle Kolordusu’nun hemen bütün süvarilerini, ayrıca 21. (Bareilly) Tugayı’nı (daha sonra 9. (Sirhind) Tugayı adıyla teşkil edilecek olan müstakil taburlar topluluğu), bir miktar topçu ve kolorduya bağlı destek birliklerini muhafaza etti. Younghusband, ileri harekâtla görevlendirilmişti, ancak Aylmer’in kalan kuvvetlerle yetişmesine kadar ciddi bir muharebeye girişmemesi de tenbih edilmişti.

Younghusband’ın kuvvetinde süvari mevcut olmadığı gibi, kış yağmurları sebebiyle Dicle aşağısında arazi tam manasıyla bir çamur deryasına dönmüş, Kolordu emrindeki az sayıdaki tayyareden de istifade edilemez hâle gelmişti. Younghusband daha sonra şu satırları kaleme alacaktı: “Ne süvarimiz, ne tayyaremiz, ne de keşif yapabilecek başka bir vasıtamız vardı. Arazi de bilardo masası gibi dümdüzdü. Osmanlıların yerini keşfetmenin tek yolu yürümek ve onlara çarpıncaya kadar ilerlemekti.”

5 Ocak 1916'da, Younghusband'ın birlikleri, yerli Araplardan Osmanlı kuvvetlerinin biraz yukarıda mevzilenmiş olduklarını öğrendi. Ertesi gün, İngiliz-Hint kuvvetleri Osmanlı mevzilerine bizzat çarparak temasa geçti.

6 Ocak 1916

Sağ Sahil müdafaa mevzileri dümdüz ve özelliksiz bir arazide kurulmuştu. Osmanlı hatları ustalıkla gizlenmişti. İlerleyen Dicle Kolordusu için gözetleme yapmaya elverişli hiçbir yükselti bulunmuyordu. Younghusband'ın kuvvetleri Dicle'nin her iki yakasından ileri yürüdüklerinde, saat 10.30 civarında Osmanlı tahkimatına çarptılar. Younghusband, kuvvetlerini toplamak yahut Aylmer'in geriden yetişmesini beklemek yerine, her iki yaka üzerindeki birliklerine hücum emri verdi.

Sağ sahilde 92. Pencap Alayı desteğindeki 28. Tugay hücuma geçti. Sol sahilde ise 19. ve 35. Tugaylar Osmanlı hatlarına taarruz etti. Ancak İngiliz-Hint birliklerinin Osmanlı mevzilerinin tam olarak nerede başlayıp nerede bittiğine dair net bir bilgisi yoktu. Ne yükselti, ne etkili hava keşfi, ne de yeterli süvariye sahip olduklarından, mevzilerin sınırlarını ancak çarpışarak tespit edebiliyorlardı. Younghusband, iki yaka üzerindeki muharebeyi birden idare etmekte güçlük çekti. Sağ sahilde Kemball'ın kuvvetleri Osmanlı hatlarını yanlamasına çevirmek istemiş, fakat hatalı yönlendirme sebebiyle doğrudan merkeze yüklenmişti. Sol sahilde ise Rice'ın tugayına yalnızca Osmanlı hatlarını yoklaması emri verilmişti.

Mevziler Osmanlı 35. Tümeni tarafından tutuluyordu. Sayıca dört kat üstün bulunan İngiliz-Hint kuvvetlerine rağmen Osmanlı askerleri inatçı bir müdafaa sergiledi. Sol sahilde kararlı bir taarruzun gelmemesi Osmanlıların mevkilerini muhafaza etmelerine imkân verdi. Sağ sahilde ise öğleden sonra Osmanlı hatlarında çözülme başladı ve Kemball'ın tugayı ileri siperleri ele geçirdi.

Saat 16.00 civarında Younghusband taarruzu durdurup birliklerine yeniden toplanma emri verdi. Bu karar ironik bir biçimde Kemball'ın birliklerini Osmanlı siperlerinden geri çekmeye zorladı; Osmanlı kuvvetleri gece vakti mevzilerini tekrar işgal ettiler. Günün sonunda Younghusband'ın komutası 600 ölü vermişti.

Akşamüstü kuvvetler yeniden toplanırken her iki tarafa da takviyeler ulaştı. Aylmer, 9. Piyade Tugayı, 6. Süvari Tugayı ve destek birlikleriyle cepheye yetişti. Dicle Kolordusu topçu sayısında üstünlük sağladıysa da, bu topların çoğu eski veya hafif tipti. Dahası, Osmanlı mevzilerinin kesin konumları hâlâ bilinmediğinden isabetli atış sağlamak güçleşmişti. Osmanlı tarafında ise 35. Tümenin kalan unsurları ve 52. Tümen süratle Sağ Sahil hattına yetiştirildi. Sol sahili desteklemek üzere bir süvari tugayı da sevk edildi. Neticede iki taraf da muharebeye yaklaşık 9.000 asker sürebilecek durumda idi.

7 Ocak 1916

Sağ Sahil Muharebesi sırasında Osmanlı mevzilerine karşı İngiliz-Hint taarruzunu destekleyen İngiliz sahra topçuları.

Aylmer'in cepheye gelişiyle birlikte İngilizler, 7 Ocak 1916'da yeni bir taarruz için kuvvetlerini toplamaya başladılar. Sol sahilde Younghusband, 19., 21. ve 35. Tugayların kumandasını üstlendi. Sağ sahilde ise Kemball, 28. Tugay'ı 62. Pencap Alayı ve 92. Pencap Alayı ile takviye ederek idare etmekteydi. Sağ sahil Osmanlı 35. Tümeni tarafından, sol sahil ise 52. Tümen tarafından savunulmaktaydı.

6 Ocak'ta Younghusband, muharebeyi gevşek bir tarzda idare etmiş, tugay kumandanlarına geniş hareket serbestisi tanımıştı. 7 Ocak'ta ise Aylmer, komutayı eline alınca daha sıkı bir disiplin uyguladı ve taarruzu daha koordineli biçimde tertip etmeye çalıştı. Aylmer'in planı, 35. Tugay vasıtasıyla sol sahilde bir gösteri hücumu yaparak Osmanlıları mevkilerinde tutmaktı. Bu esnada 19. ve 21. Tugaylar Osmanlı hatlarının sol yanına hücum edeceklerdi. Bunun için her iki tugayın beş milden fazla yürüyerek taarruz hattına ulaşması gerekiyordu. Sağ sahilde ise Kemball, bir gün önce kaybettikleri mevzileri yeniden ele geçirerek sol sahile yandan ateş imkânı sağlamaya çalışacaktı.

Gün ağardığında Dicle Kolordusu yoğun bir sis altında ilerlemeye koyuldu. Sol sahilde Younghusband'ın tugayları sabah ortalarında yürüyüşe başladı. İki saat kadar sonra hareketlerine ara vererek yemek molası verdiler. Öğleye doğru sis dağıldı ve mevsime aykırı biçimde sıcak bir hava bastırdı. İngiliz-Hint taburları yemeklerini pişirirken Osmanlılar bir karşı taarruz düzenlediler. Bu taarruz püskürtülmekle beraber, sol sahildeki İngiliz ilerlemesini geciktirdi. Neticede Younghusband'ın birlikleri taarruz mevzilerine ulaştılar, ancak hücum hedefleri Osmanlı sol sahil mevzilerinin merkezi oldu. Öğleden sonra boyunca bu hücumlar başarısızlıkla neticelendi. Arazi çıplak olduğundan, taarruz eden taburlar uzun menzilden piyade, makineli tüfek ve topçu ateşi altına girdiler. Birliklerin çoğu, 300 yard mesafeye varmadan yere çakılıp siper açmak zorunda kaldı.

Sağ sahilde ise Kemball'ın birlikleri Osmanlı mevzilerinin yerini daha iyi tespit etmişlerdi. Sabahki sis onların ilerleyişini gizleyebilirdi, fakat Kemball'a sol sahildeki taarruz başlamadan harekete geçmeme emri verildiğinden bu avantaj kayboldu. Nihayet öğleden sonra saat 14.30'da hücum izni çıktı. Takviye edilmiş 28. Tugay, Osmanlı ileri mevzilerini hızla ele geçirdi. Ardından 92. Punjabis ana hatlara yarıp girdi; bunu 2. Leicestershire Alayı ile 51. Sih Alayı takip etti.

Günün sonunda sağ sahildeki bütün mevziler Kemball'ın tugayının eline geçti. Sağ sahilden açılan yandan ateş tehdidi altında kalan sol sahil mevzilerinin tutulması artık imkânsızdı. Gece boyunca ve ertesi günün sabahında Osmanlı XIII. Kolordusu geri çekilmeye başladı. Yedi mil kuzeyde, Dicle'nin bir kolu olan Vadi üzerinde yeni mevziler hazırlanmaktaydı. 9 Ocak günü Dicle Kolordusu sol sahil mevzilerini işgal etti.

Muharebe Sonrası

1916’da Dicle Nehri üzerinde yaralı İngiliz ve Hint askerlerini Falahiyah’taki İngiliz seyyar hastanesine taşıyan “Hastane Gemisi No. 1”. Kut garnizonunu kurtarma harekâtı esnasında kullanılabilen az sayıdaki hastane gemisinden biri.

Dicle Kolordusu mevzileri ele geçirmişti; ancak Osmanlı müdafaasını yarmanın bedeli çok ağır kayıplar oldu. Aylmer'in emrindeki 13.300 askerden 1.962'si ölü, 2.300'ü yaralıydı. Yardım kuvvetinin sıhhi hazırlıkları ise neredeyse göz ardı edilmişti. Meerut Tümeni'ne bağlı sıhhiye birliklerinin çoğu hâlâ Dicle boyunca yukarıya doğru ilerlemekte yahut Basra'da nakliyeyi beklemekteydi.

Muharebe sırasında Dicle Kolordusu'nun ancak 250 yaralıyı tedavi edebilecek kapasitesi vardı. Oysa 7 Ocak 1916 sonuna gelindiğinde sahra sıhhiyeleri bunun neredeyse on katı yaralıyla karşı karşıya kaldılar. Birçok yaralı, Basra'daki nehir aşağısında kurulmuş hastanelere gönderilmeden önce sahra sıhhiyelerinde on güne kadar beklemek zorunda kaldı.

Her ne kadar Aylmer kuvvetleri Sağ Sahil'ı ele geçirmiş olsa da, bunun karşılığı yaklaşık 4.400 ölü ve yaralı idi. Dicle'nin sol sahilindeki Osmanlı mevzileri tam manasıyla kırılamamıştı. General Nixon, Harbiye Nezareti'ne gönderdiği raporunda Osmanlı kayıplarını da 4.400 olarak tahmin ettiyse de, bu rakamın şüpheli olduğu belirtilmektedir. Sağ sahilde Kemball'ın kuvvetleri Osmanlı müdafaasını yarıp geçmeyi başarmışken, sol sahilde aynı başarı sağlanamamıştı. Ayrıca, Osmanlıların mahir kamuflajı ve uygun gözetleme noktalarının bulunmaması sebebiyle İngiliz topçusunun ateşi büyük ölçüde tesirsiz kalmıştı. Sağ sahildeki mevzilerin düştüğü anlaşılınca Osmanlılar, topçularını da yanlarına alarak disiplinli bir şekilde geri çekildiler. Yedi mil yukarıda, Dicle'nin kolu olan Vadi hattındaki yeni tahkimatlara yerleştiler.

Ağır kayıplara rağmen Aylmer'in bekleyecek vakti yoktu. İkinci tümenin yetişmesi zaman alacak, her adım Basra'daki ikmal üssünden daha da uzaklaştırırken Osmanlıların Bağdat'taki lojistik merkezine yaklaştırıyordu. Neticede Sağ Sahil, kâğıt üzerinde bir İngiliz zaferi sayıldıysa da, Osmanlı kuvvetleri aslında hedeflerine ulaşmışlardı: Dicle Kolordusu'nu oyalamış, Aylmer'in kuvvetlerini yıpratmış, Kut garnizonunun zamanını tüketmiş ve İngiliz-Hint hükûmetlerinin zor ikame edebileceği takviyeleri harcamalarına sebep olmuşlardı.

Muharebe Düzeni

İngiliz-Hint Dicle Kolordusu

Younghusband'ın Kuvveti, 6 Ocak 1916

19. (Dehra Dun) Tugayı (Albay William A. B. Dennys)	28. Hint Tugayı (Tümgeneral George Vero Kemball)	35. Hint Tugayı (Tuğgeneral Gerald B. H. Rice)	Topçu
1. Tabur, Seaforth Highlanders	2. Tabur, Leicestershire Alayı	1/5. Tabur, Buffs (East Kent Alayı)	19. Batarya, R.F.A. (9. Tugay R.F.A.)
28. Punjabis	51. Sihler (Sınır Kuvveti)	37. Dogralar	20. Batarya, R.F.A. (9. Tugay R.F.A.)
92. Punjabis	53. Sihler (Sınır Kuvveti)	97. Dekkan Piyadesi	28. Batarya, R.F.A. (9. Tugay R.F.A.)
125. Napier’s Rifles	56. Pencaplı Tüfekçiler (Sınır Kuvveti)	102. Grenadiers (Kral Edward’ın Kendi)	1/1 Sussex Bataryası, R.F.A. (15-librelik BLC Obüs)
	62. Punjabis (geçici bağlı)		72. Ağır Batarya, R.G.A.
			77. Ağır Batarya, R.G.A.
			104. Ağır Batarya (1 kısım), R.G.A.

Takviyeler, 7 Ocak 1916

21. (Bareilly) Tugayı	9. (Sirhind) Tugayı	6. Hint Süvari Tugayı	Kolordu Birlikleri
2. Tabur, Black Watch	1/4. Tabur, Hampshire Alayı (1 bölük hariç)	14. King’s Hussars	1. Geçici Batarya
6. Jat Hafif Piyadesi	107. Öncüler	4. Süvari	18. Süvari Sahra Sıhhiye Birliği
41. Dogralar	67. Punjabis (1 bölük hariç)	7. Hariana Lancers (1 filo hariç)	1. Sahra Sıhhiye Birliği (2 kısım)
9. Bhopal Piyadesi		33. Kraliçe Victoria’nın Kendi Hafif Süvarileri	5. Sahra Sıhhiye Birliği (2 kısım)
		S Bataryası, RHA	6. Sahra Sıhhiye Birliği (2 kısım)
			61. Obüs Bataryası

Osmanlı Kuvvetleri

13. Kolordu (Miralay 'Sakallı' Nurettin Paşa)

• 35. Tümen
  • 103. Piyade Alayı (3 tabur)
  • 104. Piyade Alayı (3 tabur)
  • 105. Piyade Alayı (2 tabur)

• 52. Tümen (6 Ocak 1916 akşamı yetişti)
  • 9 piyade taburu

• Osmanlı Süvari Tugayı (6 Ocak 1916 akşamı yetişti)
• Hecinsüvar Alayı
• Düzensiz Bedevi birlikleri
• Topçu taburu (20 top)

Kaynakça

Alıntı

• Barker, A.J. (2009). The First Iraq War, 1914-1918: Britain's Mesopotamian Campaign. New York: Enigma Books. ISBN 978-1-929631-86-5. 
• Burg, Peter; Purcell, L. Edward (1998). Almanac of World War I. University of Kentucky Press. ISBN 0-8131-2072-1. 
• Candler, Edmund (1919). The Long Road To Baghdad. Cassell and Company. 
• Cato, Conrad (1917). The Navy in Mesopotamia 1914 to 1917. Constable and Company. 
• Dane, Edmund (1919). British Campaigns In The Nearer East, 1914–1918. Hodder and Stoughton. 
• Davis, Paul K. (1994). Ends and Means: The British Mesopotamian Campaign and Commission. Farleigh Dickinson University Press. ISBN 0-8386-3530-X. 
• Erickson, Edward J. (2001). Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-31516-9. 
• Keegan, John (2000). The First World War. Vintage Canada and colophon. 
• Lee, J. Fitzgerald (1927). The "D" Force (Mesopotamia) In The Great War. Wm. May & Co., Ltd. 
• Mason, Philip (1974). A Matter of Honour: An Account of the Indian Army, Its Officers & Men. Ebenezar Bayliss and Son Limited. ISBN 0-03-012911-7. 
• Moberly, Brig.-Gen. F.J. (1923). History of the Great War Based on Official Documents: The Campaign in Mesopotamia 1914–1918. His Majesty's Stationery Office. ISBN 0-89839-268-3. 
• Sandes, Major E.W.C. (1920). In Kut and Captivity With the Sixth Indian Division. John Murray. 
• Townshend, Major General Charles Vere Ferrers (1920). My Campaign. James A. McCann Company. 
• Wilson, Lieutenant-Colonel Sir Arthur T. (1969). Loyalties: Mesopotamia 1914–1917. Greenwood Press.