Türk-Yunan Mübadele Sözleşmesi

Lozan Sözleşmesi ve Türk ve Yunan Nüfuslarının Mübadelesine İlişkin Sözleşme (Yunanca: Σύμβαση για την Ανταλλαγή των ελληνικών και τουρκικών Πληθυσμών, romanize: Symvasi gia eis Antallagi ton ellinikon kai tourkikon Plithysmon) olarak da bilinen Türk-Yunan Mübadele Sözleşmesi, Türk Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi sonrasında, 30 Ocak 1923'te Lozan'da Yunan ve Türk hükûmetleri temsilcileri tarafından imzalanan arasında bir anlaşmadır. Anlaşma, Ortodoks Hristiyanların Türkiye'den Yunanistan'a ve Müslümanların Yunanistan'dan (özellikle ülkenin kuzeyinden) Türkiye'ye eşzamanlı olarak sınır dışı edilmesini sağladı. Bu gönülsüz nüfus transferleri, 1,5 milyon Anadolu Rumu ve 500.000 Yunanistan Müslümanı olmak üzere yaklaşık iki milyon insanı kapsıyordu.

Nüfus mübadelesi

Yunanistan'daki Müslümanlarla ilgili olarak antlaşma, gerçek etnik kökenlerinin dini bağlılıkla yer değiştirdiği Osmanlı 'millet' anlayışını yansıtıyordu. Bu, Yunan Makedonyası ve Epir'den gelen birçok Yunanistanlı Müslümanın Türk olarak sınıflandırıldığı ve pek çoğunun Türkçe konuşamamasına veya çok az Türkçe konuşmasına ve aslında İslam'a dönen Osmanlı döneminden kalma Yunanların soyundan gelmesine rağmen evlerini terk etmek zorunda kaldıkları anlamına geliyordu.

Ayrıca, Kuzeydoğu Anadolu ve Trans Kafkasya bölgesinden İslam'a geçen ve Türk dilini ve ulusal kimliği benimseyen Pontus Rumlarının birçok tarihi vakası, sözleşmenin amaçları doğrultusunda basitçe 'Türkler' olarak sınıflandırıldı. Bununla birlikte, bu Pontus Rum toplumundan çok sayıda kişi, 1828'de Rusların Erzurum ve Gümüşhane'yi işgal etmesinin ardından işgalci güçlere katılarak atalarının Hristiyan Ortodoks inancına geri dönmeden önce, Osmanlı döneminin sonlarına kadar Kripto-Hristiyan olarak kalmış ve daha sonra Rus İmparatorluk Ordusunun geri çekilmesinin ardından Gürcistan'a ve Güney Rusya'ya geri dönmüşlerdir.

Sözleşme, Lozan Antlaşması'nın imzalanmasından sonra Türk hükûmeti tarafından 23 Ağustos 1923'te ve Yunan hükûmeti tarafından 25 Ağustos 1923'te onaylanmıştır. 27 Ocak 1925 tarihinde Milletler Cemiyeti Antlaşmalar Serisinde tescil edilmiştir.^[1]

Maddeler

1. madde, Rum Ortodoksların Türkiye'den Yunanistan'a ve Müslümanların Yunanistan'dan Türkiye'ye zorunlu göçünü 1 Mayıs 1923'ten başlamak üzere sağladı.
2. madde, İstanbul şehrinin Rumlarını ve Batı Trakya Müslümanlarını sınır dışı etmekten muaf tuttu.
3. madde, Yunanistan'ı çoktan terk etmiş olan Müslümanların ve Türkiye'yi terk etmiş olan Rum Ortodoksların mübadele kapsamında taşınmış sayılacağını öngördü.
4. madde, mübadelenin Türkiye'de bulunan sağlıklı Rum erkeklerle başlamasını öngördü.
5. madde, anlaşma kapsamında yeri değiştirilen tüm kişilerin mülkiyet haklarını garanti altına aldı.
6. madde, çeşitli suçlardan dolayı tutuklu bulunanların sınır dışı edilmelerine rağmen, cezalarını yeni memleketlerinde çekmelerini şart koştu.
7. madde, yeri değiştirilen her kişiye yeni ülkesinin vatandaşlığını elde etmesini sağladı.
8. madde, taşınabilir mülklerin sahipleriyle birlikte gönderilmesini öngördü.
9. madde, yeri değiştirilen kişilerin geride bıraktıkları taşınmazların elden çıkarılması için karma komisyon kurulmasını öngördü.
10-17. maddeler komisyonun çalışmalarını düzenledi.
18. madde, Yunan ve Türk hükûmetlerini, anlaşmaya uymak için iç mevzuatta gerekli tüm değişiklikleri yapmaya mecbur kıldı.
19. madde, anlaşmanın Türk hükûmeti ile imzalanması planlanan barış anlaşması ile aynı gün yürürlüğe gireceğini öngördü.

Notlar

^ League of Nations Treaty Series, vol. 32, pp. 76-87.

Dış bağlantılar

Vikikaynak'ta Türk-Yunan Mübadele Sözleşmesi ile ilgili metin bulabilirsiniz.
Sözleşme metni 1 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Yunanistan ile Türkiye arasında nüfus mübadelesi 1 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[1] League of Nations Treaty Series, vol. 32, pp. 76-87.

[1]