Yunancanın romanizasyonu

Yunancanın romanizasyonu, genelde Yunan alfabesi ile yazılan Yunanca metinlerin, Latin alfabesi ile temsili veya bunu yapmayı sağlayan bir sistemdir. Yunancanın romanizasyonu için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler, kaynak metnin Eski Yunanca mı Modern Yunanca mı olduğuna ve arzu edilen dönüştürmenin transkripsiyon mu transliterasyon mu olduğuna bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

Bilimsel amaçlarda transkripsiyon değil transliterasyon gereklidir çünkü orijinal sözcüğün yazılışına dair bilginin korunması gerekir. Örneğin Yunancada hem "ο" hem "ω" harfleri Türkçe "o" okunur ama ikisi de "o" olarak çevrilirse orijinal yazılışa geri dönüşte hataya kapı açılmış olur, çünkü ikilemden kaynaklanan bir belirsizlik meydana gelmektedir. Transliterasyonda harf veya harf gruplarının çevirileri birebirdir, bilgi kaybı olmadan her iki yöne doğru çeviri yapılabilir. Transkripsiyon, orijinal dildeki telaffuzun kendisine aktarma yapılan dilde yazılı olarak ifade edilmesidir. Transkripsiyon ya ortografik transkripsiyon ya da fonetik transkripsiyon şeklinde yapılır. Fonetik transkripsiyonda, orijinal dildeki her ses farklı bir karakterle belirtilir. Ortografik transkripsiyonda, orijinal dildeki telaffuz, aktarma yapılan dildeki harfler kullanılarak yapılır, özel karakterler kullanılmaz. Bu yüzden fonetik transkripsiyonda ses kaybı ya da değişmesi meydana gelmez, ancak ortografik transkripsiyonda ses kaybı ya da ses değişikliği gerçekleşebilir.

Tablo

Bu tablo, Yunan alfabesinden Latin alfabesine geçiş için çeşitli transkripsiyon ve transliterasyon kuralları listelemektedir.

Yunanca	Eski			Modern
Yunanca	Klasik	Bilimsel	Beta code	ISO	BGN/ PCGN	BM/ ELOT	Türkçe transliterasyon^[1]	Türkçe ortografik transkripsiyon^[1]
Α, α	a	a	A	a	a	a	a	a
Β, β	b	b	B	v	v	v	b	v
Γ, γ	g	g	G	g	g, y^{[not 1]}	g	g
Δ, δ	d	d	D	d	dh, d^{[not 2]}	d	d	dh^{[not 3]}
Ε, ε	e	e	E	e	e	e	e	e
Ζ, ζ	z	z, (dz)	Z	z	z	z	z	z
Η, η	e	ē	H	ī	i	i	ē	i
Θ, θ	th	th	Q	th	th	th	th	th^{[not 4]}
Ι, ι	i	i	I	i	i	i	i	i
Κ, κ	c	k	K	k	k	k	k	k
Λ, λ	l	l	L	l	l	l	l	l
Μ, μ	m	m	M	m	m	m	m	m
Ν, ν	n	n	N	n	n	n	n	n
Ξ, ξ	x	x	C	x	x	x	ks	ks
Ο, ο	o	o	O	o	o	o	o	o
Π, π	p	p	P	p	p	p	p	p
Ρ, ρ	r, rh^{[not 5]}	r, (rh^{[not 5]})	R	r	r	r	r	r
Σ, σ/ς	s	s	S	s	s^{[not 6]}	s	s	s, z^{[not 7]}
Τ, τ	t	t	T	t	t	t	t	t
Υ, υ	y	y, (u)	U	y	i	y	y, u^{[not 8]}	i
Φ, φ	ph	ph	F	f	f	f	ph	f
Χ, χ	ch	ch	X	ch	kh	ch	kh	h
Ψ, ψ	ps	ps	Y	ps	ps	ps	ps	ps
Ω, ω	o	ō	W	ō	o	o	ō	o

Sesli harf ikilileri^{[not 9]}
Yunanca	Eski			Modern
Yunanca	Klasik	Bilimsel	Beta code	ISO	BGN/ PCGN	UN/ ELOT	Türkçe transliterasyon^[1]	Türkçe ortografik transkripsiyon^[1]
ιa								ya
αι	ae, e	ai	AI	ai	e	ai	ai	e
αυ	au	au	AU	au	av	av^{[not 7]}, af^{[not 10]}	au	av^{[not 7]}, af^{[not 10]}
ει	i	ei	EI	ei	i	ei	ei	i
ευ	eu	eu	EU	eu	ev	ev^{[not 7]}, ef^{[not 10]}	eu	ev^{[not 7]}, ef^{[not 10]}
ηυ	eu	ēu	HU	īy	iv	iv^{[not 7]}, if^{[not 10]}	ēu	iv^{[not 7]}, if^{[not 10]}
οι	oe, e	oi	OI	oi	i	oi	oi	i
ου	u	ou	OU	ou	u	ou	ou	u
υι	ui	ui	UI	yi	i	yi	yi	i

Sessiz harf ikilileri
Yunanca	Eski			Modern
Yunanca	Klasik	Bilimsel	Beta code	ISO	BGN/ PCGN	UN/ ELOT	Türkçe transliterasyon^[1]	Türkçe ortografik transkripsiyon^[1]
γγ	ng	ng	GG	gg	ng	ng	ṉg	ng
γξ	nx	nx	GC	gx	nx	nx	gks	nks
γκ	nc	nk	GK	gk	g^{[not 11]}, ng^{[not 12]}	gk	gk
γχ	nch	nch	GX	gch	nkh	nch	nkh	nh
μπ	mp	mp	MP	mp	b^{[not 11]}, mb^{[not 12]}	b^{[not 11]}, mp^{[not 12]}	mp	b^{[not 13]}, mp^{[not 12]}
ντ	nt	nt	NT	nt	d^{[not 11]}, nd^{[not 12]}	nt	nt	d^{[not 11]}, nd^{[not 12]}

Değiştiriciler (yalnızca klasik Yunanca)
Yunanca	Eski
Yunanca	Klasik	Bilimsel	Beta code
῾	h^{[not 14]}	h^{[not 14]}	(	(spiritus asper, δασεῖα)
᾿	none	none	)	(spiritus lenis, ψιλή)
ͺ	i?	i?	\|	(İota subscriptum, ὑπογεγραμμένη)^{[not 15]}

Eskimiş harfler
Yunanca	Eski
Yunanca	Klasik	Bilimsel	Beta code
ϝ	w		V	(digamma)
ϛ	st		#2	(stigma)
ͱ	h^{[not 14]}		h^{[not 14]}	(heta)
ϻ	s, ś		#711	(san)
ϸ	sh			(sho)
ϟ	q		#3	(qoppa)
ϡ	ss		#5	(sampi)

Özel harf
Yunanca	Eski
Yunanca	Klasik	Bilimsel	Beta code
ȷ	j			(yot)

Türkçe transliterasyonla ilgili ek kurallar:

Yunancada "κσ" harf çifti Türkçeye "k.s" olarak ("ks" olarak değil) çevrilecektir. "ξ" harfi ise "ks" olarak yazılacaktır. Her ikisinin de okunuşu (transkripsiyonu) "ks" şeklinde olsa da, eğer Yunanca orijinaline geri gidişi mümkün kılmak amaçlanıyorsa bu farklılık gözetilimelidir.
Eski metinlerde kullanılan (῾) işareti (spiritus asper) yerine 'h' harfi gelir. Bu işaret çağdaş yazımdan kalkmıştır.^[1]

Türkçe transkripsiyonla ilgili ek kurallar:

kelime sonundaki ν harfi, sonraki kelime π, τ, χ ile başlıyorsa, (ikisi bir arada) /mb/, /nd/, /ng/ okunur.
kelime sonundaki ν harfi, sonraki kelime ξ, ψ ile başlıyorsa, (ikisi bir arada) /ngz/, /nbz/ okunur.
γ harfi, χ önünde /n/ okunur.
çift sessizler (σσ ve χχ gibi) tek sesli gibi okunur ve yazılırlar.

Diakritikler

Yunancanın geleneksel çok perdeli (politonik) yazımında Eski Yunanca'nın ses vurgulamasını temsil etmek için çeşitli farklı diaktirik işaretler ve kelime başında h 'nin varlığı veya yokluğu kullanılır. 1982'de modern Yunancada resmen tek perdeli (monotonik) yazıma geçildi. Geriye sadece iki diakritik kalmıştır, bunlar vurgu belirtmeye yarayan tiz aksan ve, ardışık iki sesli harfin birleştirilmemesini belirtmeye yarayan dieresistir. Tiz aksan ve dieresis hem BGN/PCGN hem de the UN/ELOT romanizasyon sistemlerinde korunmuştur. Bir istisna vardır: αυ, ευ ve ηυ sesli harf kombinasyonlarında aksan, (v veya f'ye dönüşen) υ'dan bir evvelki sesliye kayar.

Ayrıca bakınız

Canlıların Yunanca kaynaklı adları için sistematik adlarda yaygın kullanılan Latince ve Yunanca sözcükler listesi for help with Greek-derived scientific names of organisms

Notlar

^ αι, ε, ει, η, ι, οι, υ, υι'den önce
^ ν ve ρ arasında.
^ İngilizce (th)e gibi
^ İngilizce (th)eater gibi
^ ^a ^b spiritus asper ile.
^ Sesli harfler arasında bazen ikilenir (ör. Larissa).
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g β, γ, δ, ζ, λ, μ, ν, ρ önünde.
^ υ'nun karşılığı y'dir ama αυ, ευ, ου durumlarında au, eu, ou kullanılır.
^ ikinci seslide diaeresis ( ¨ ) olması haricinde
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f θ, κ, ξ, π, σ, τ, φ, χ, ψ' önünde ve sözcük sonunda.
^ ^a ^b ^c ^d ^e sözcük başında.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f sözcük ortasında.
^ sözcük başında, sessizden sonra, hece tekrarlandığında ve kimi yabancı sözcüklerde
^ ^a ^b ^c ^d sesli üzerinde: sesliden önceki h; ρ üstünde: rh.
^ uzun seslilerin altında.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g
Herkül Millas (1992). "Yunanca'nın Türkçe Harflerle Yazılışı" (PDF). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. Cilt 16. s. 27. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)5 Şubat 2020. Örnekler:
- Θέλω → Thelo
- Ξανά → Ksana
- Ψυχή → Psyhi

Latin-dışı harflerin transliterasyonu 20 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Thomas T. Pedersen tarafından hazırlanmış yazı sistemleri ve transliterasyon tabloları koleksiyonu. Çoğu dilin transliterasyon sistemleri için referans tabloları da içermektedir.
Birleşmiş Milletler'in Romanizasyon Sistemleri için Çalışma Grubu 18 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
Kongre Kütüphanesi'nin Transliterasyon tablosu 13 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
Kongre Kütüphanesi Eski ve Orta Çağ Yunanca transliterasyon tablosu 10 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'unda bilimsel transliterasyon tarif edilmiştir. (İngilizce)

[2] αι, ε, ει, η, ι, οι, υ, υι'den önce

[3] ν ve ρ arasında.

[4] İngilizce (th)e gibi

[5] İngilizce (th)eater gibi

[s_a-6] spiritus asper ile.

[7] Sesli harfler arasında bazen ikilenir (ör. Larissa).

[beta_önünde-8] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g β, γ, δ, ζ, λ, μ, ν, ρ önünde.

[9] υ'nun karşılığı y'dir ama αυ, ευ, ου durumlarında au, eu, ou kullanılır.

[10] seslide diaeresis ( ¨ ) olması haricinde

[theta_önünde-11] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f θ, κ, ξ, π, σ, τ, φ, χ, ψ' önünde ve sözcük sonunda.

[başta-12] sözcük başında.

[ortada-13] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f sözcük ortasında.

[başta2-14] sözcük başında, sessizden sonra, hece tekrarlandığında ve kimi yabancı sözcüklerde

[spir-15] sesli üzerinde: sesliden önceki h; ρ üstünde: rh.

[16] uzun seslilerin altında.

[Turkce-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Herkül Millas (1992). "Yunanca'nın Türkçe Harflerle Yazılışı" (PDF). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. Cilt 16. s. 27. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)5 Şubat 2020. Örnekler:
Θέλω → Thelo

Ξανά → Ksana

Ψυχή → Psyhi

[17] Θέλω → Thelo

[18] Ξανά → Ksana

[19] Ψυχή → Psyhi

[1]

[not 1]

[not 2]

[not 3]

[not 4]

[not 5]

[not 6]

[not 7]

[not 8]

[not 9]

[not 10]

[not 11]

[not 12]

[not 13]

[not 14]

[not 15]

g t d Romanizasyon
Yayıncılara göre	ALA–LC BGN/PCGN ICAO GOST ISO Yale
Dile ya da yazı sistemine göre	Arapça Bengalce Burmaca Çince Tayvan Singapur Doğu Kanada İnuitçesi Ermenice Farsça Gürcüce İbranice Japonca Khmerce Kiril Beyaz Rusça Bulgarca Kırgızca Makedonca Rusça Sırpça Ukraynaca Korece Laoca Malayalamca Maldivce Tayca Teluguca Urduca Uygurca Vietnamca Yunanca