Lozan Barış Konferansı

Lozan Barış Konferansı (11 Kasım 1922–24 Temmuz 1923), İsviçre'nin Lozan (Lausanne) şehrinde 8 ay süren, Kurtuluş Savaşı sonrasında tamamen geçersiz kalmış olan Sevr Antlaşması'nın yerine geçecek Lozan Antlaşması'nın görüşüldüğü konferanstır. Konferansa Türkiye, Britanya, Fransa, İtalya, Yunanistan, Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı ve Japonya katılmıştır. ABD gözlemci olarak katılmıştır. Boğazların görüşüldüğü komisyona ise Sovyetler Birliği, Romanya ve Bulgarisan da katılmıştır.^[1]

İngiltere Dışişleri Bakanı Curzon'un koordinatörlük ettiği konferansa Türk heyeti başdelegesi olarak İsmet İnönü seçilmiştir. İsmet İnönü'nün Misak-ı Milli'den ödün vermemesi ve itilaf devletlerinin taleplerinden vazgeçmemesi sebebiyle konferans zorlu geçmiş ve 3 Şubat 1923'te konferansa ara verilmiştir.^[2] 23 Nisan 1923'te ikinci oturum başlamış ve 23 Temmuz 1923'te Lozan Antlaşması imzalanmıştır.

Delege Heyeti Seçimi

Başdelege olarak dönemin başbakanı Rauf Orbay ve dışişleri bakanı Yusuf Kemal Tengirşenk gibi isimler konuşulurken Mustafa Kemal Atatürk, Mudanya mütarekesindeki başarısı ve askeri geçmişinden gelen disiplininden dolayı İsmet İnönü'yü önermiştir. TBMM'ce İsmet İnönü'nün başvekil olarak kabul edilmesiyle Atatürk, Tengirşenk'ten görevinden istifa etmesini rica etmiş ve konferans süresince dışişleri bakanı İsmet İnönü olmuştur. İnönü'nün kendi deyimiyle bir amatör diplomat olması, konferansta bazı sorunlara neden olurken Türkiye heyetinin lehine sonuçlar da doğurmuştur.

Türk Heyetine Lozan'a gitmeden önce kesin olarak izlemeleri istenen 14 maddelik bir yönerge verilmiştir. Misak-i milli esaslarına dayanan bu yönergede doğu bölgelerinde bir ermeni yurdunun kurulmasının ve kapitülasyonların kesin reddi ve ısrar halinde görüşmelerin kesilmesi; Süleymaniye, Musul ve Kerkük'ün talep edilmesi, Suriye sınırının güney ve güneydoğuya çekilmesi, Anadolu kıyılarına yakın adaların talep edilmesi, Trakya'da 1914 sınırının elde edilmesi, Batı Trakya'da plebisit talep edilmesi, Boğazlarda yabancı varlıkların reddi, azınlıklar sorununda mübadele uygulanması, Osmanlının borçlarının Osmanlıdan ayrılan devletlerce paylaştırılması, Türk ordusuna herhangi bir sınırlamanın reddedilmesi ve Türkiyedeki yabancı şirket ve okul gibi kurumların Türk kanunlarına tabi olması vardı.^[3]

Lozan Konferansına katılacak Türk Delege Heyeti 8 Kasım 1922 günü doğu ekspresiyle İstanbul'dan hareket etmiş ve 11 Kasım 1922 akşamı Lozan'a vardı. Türk Delege Heyeti Başkanı, Lozan yolculuğu sırasında heyet mensuplarına ilk Başkanlık Genel Bildirisini 11 Kasım 1922'de tebliğ etti.^[4]

Konferansın Arka Planı

Birinci Dünya Savaşı'nın ardından Osmanlı İmparatorluğu, İtilaf Devletleri tarafından Mondros Mütarekesi'ne zorla imzaya zorlanmıştır. Mütareke hükümlerine göre, İtilaf Devletleri, Osmanlı İmparatorluğu'nun topraklarını işgal etme ve yönetimini ele geçirme hakkına sahipti.

Osmanlı İmparatorluğu'nun işgali karşısında Mustafa Kemal Atatürk liderliğindeki Milli Mücadele hareketi başlamıştır. Yunanistan ve Ermenistan ile de savaşan Milli Mücadele hareketi, İtilaf Devletleri'nin işgaline karşı başarılı olmuş ve Türkiye Cumhuriyeti'ni kurarak itilaf devletleri ile Mudanya Mütarekesini imzalamıştır.

Konferansın Amaçları ve Komisyonlar

Lozan Barış Konferansı'nın amaçları, Birinci Dünya Savaşı'nın ardından yıkılan Osmanlı İmparatorluğu'nun topraklarını, sınırlarını ve diğer sorunlarını çözmekti. Konferans, İngiltere, Fransa ve İtalya'nın başkanlık ettiği üç komisyondan oluşmaktaydı. Türk heyeti bir komisyon kurmayı talep etse de diğer devletler tarafından reddedildi. Sınırlar, uyrukluk ve boğazların görüşüldüğü birinci komisyona İngiltere, Türkiye'de yabancılara uygulanacak kanunlar ve kapitülasyonların görüşüldüğü ikinci komisyona İtalya, ekonomik ve mali işler ve borçların görüşüldüğü üçüncü komisyona ise Fransa başkanlık etmiştir.

Konferansın Katılımcıları

Lozan Barış Konferansı'na Türkiye Cumhuriyeti, Britanya İmparatorluğu, Fransız Cumhuriyeti, İtalya Krallığı, Japon İmparatorluğu, Yunanistan Krallığı, Romanya Krallığı ve Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı (Yugoslavya) temsilcileri katıldı. Türkiyeyi İsmet İnönü, İngiltereyi Lord Curzon, Fransa'yı Mösyö Bareré, İtalya'yı Marki Garroni, Japonya'yı Baron Hayashi, Yunanistanı Venizelos, Romanya'yı Duca ve Yugoslavyayı Nintchitch, Sovyetleri ise Çiçerin'in başdelegeliğindeki heyetler temsil etmiştir.^[5]

Lozan konferansına katılan Türk delege kurulu

Delegeler

İsmet Paşa (İnönü): Dışişleri Bakanı, Delegasyon Başkanı
Dr. Rıza Nur Bey: Sağlık Bakanı
Hasan Bey (Saka): Eski Maliye Bakanı

Danışmanlar

Münir Bey (Ertegün): Dışişleri Bakanlığı Hukuk danışmanı
Muhtar Bey (Cilli): Eski Bayındırlık Bakanlığı Müsteşarı
Veli Bey (Saltıkgil): Burdur Mebusu
Zülfü Bey (Tigrel): Diyarbakır Mebusu
Zekai Bey (Apaydın): Adana Mebusu
Celâl Bey (Bayar): Eski Ekonomi Bakanı ve İzmir Mebusu
Şefik Bey (Başman): Maliye Denetleme Kurulu Başkanı
Semiyettin Bey (Başak): İstanbul Evkaf Hukuk Danışmanı
Şevket Bey (Doruker): Yarbay, Milli Savunma Bakanlığı Deniz Dairesi Müdürü
Tevfik Bey (Bıyıklıoğlu): Kurmay Yarbay
Tahir Bey (Taner): Adliye Bakanlığı Müsteşarı
Nusret Bey (Metya): Dışişleri Bakanlığı İkinci Hukuk Danışmanı
Yusuf Hikmet Bey (Bayur): Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşler Müdürü
Zühtü Bey (İnhan): Üniversite öğretim üyesi
Fuat Bey (Ağralı): Maliye Bakanlığı Hesap İşleri Genel Müdürü
Mustafa Şeref Bey (Özkan): Dışişleri Bakanlığı Müşaviri
Şükrü Bey (Kaya): Mülkiye Müfettişi
Hamit Bey (Hasancan): Kızılay İkinci Başkanı
Cavit Bey: Eski Maliye Bakanı
Haim Nahum: Türkiye Musevileri Hahambaşı, Yüksek Mühendis Mektebi (İTÜ) Fransızca öğretmeni^[6]
Baha Bey: Adliye Bakanlığı Mezhep İşleri Müdürü
Feyzi (Fevzi) Pirinççioğlu: Bayındırlık Bakanı^[7]

Basın Danışmanları

Genel Sekreter ve Danışman

Reşit Saffet Bey (Atabinen): Devlet Şurası Azası

Tercüman

Hüseyin Bey (Pektaş): Robert Koleji İkinci Müdürü

Katipler

Nanemolla Hafız Mehmet Efendi (Ercan)
Hesapçı Mehmet Ali Efendi (?)

Sekreterler

Ali Bey (Türkgeldi): Dışişleri Bakanlığında görevli
Mehmet Ali Bey (Balin): Dışişleri Bakanlığında görevli
Cevat Bey (Açıkalın): Dışişleri Bakanlığında görevli
Celâl Hazım Bey (Arar): Dışişleri Bakanlığında görevli
Saffet Bey (Sav): Kızılay Genel Müdürlüğünde görevli
Süleyman Saip Bey (Kıran): Dışişleri Bakanlığında görevli
Rıfat Bey: Dışişleri Bakanlığının eski memuru
Dr. Nihat Reşet Bey (Belger): Paris basın temsilcisi

İsmet Paşa'nın yaverleri

Atıf Bey (Esenbel): Süvari Binbaşı
Sabri Bey (Artuç): Süvari Binbaşı^[8]

Konferansın Süreci

Lozan Barış Konferansı, 11 Kasım 1922 tarihinde başladı. Konferans, Türkiye'nin bağımsızlık talebi nedeniyle çetin geçmiştir. Türkiye, kayıtsız şartsız bağımsızlığını elde etmek için İtilaf Devletleri ile uzun ve zorlu görüşmeler yürütmüştür.

Konferans, 24 Temmuz 1923 tarihinde sona erdi. Lozan Barış Antlaşması, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalandı.

Konferansın Sonuçları

Lozan Barış Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını ve egemenliğini uluslararası alanda tanıyan ilk antlaşmadır. Antlaşma, Türkiye'nin topraklarını, sınırlarını ve diğer sorunlarını çözüme kavuşturmuştur.^[9]

Lozan Barış Antlaşması'nın başlıca sonuçları şunlardır:

Türkiye Cumhuriyeti, bağımsız ve egemen bir devlet olarak tanınmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti'nin sınırları, Karadeniz'den Ege Denizi'ne kadar uzanmıştır.
Doğu Anadolu'nun statüsü, Türkiye Cumhuriyeti'nin egemenliği altında kalmıştır.
Boğazlar, Türkiye Cumhuriyeti'nin egemenliği altında uluslararası bir statüye kavuşmuştur.
Rumların mübadelesi gerçekleştirilmiştir.^[10]

Kaynakça

^ "Muharebeden Diplomasiye: Lozan Konferansı'nda Türk Delegasyon Heyetinin Karşılaştığı Zorluklar". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 3 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2025.
^ "İsmet İnönü ve Lozan Barış Konferansı". İnönü Vakfı. Nisan 2003. 27 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2025.
^ Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. 2021. ss. 221-222.
^ Ahmad, Feroz (5 Aralık 1980). "David Kushner, The Rise of Turkish Nationalism, 1876–1908 (London: Frank Cass, 1977). Pp. xi + 126". International Journal of Middle East Studies. 12 (4): 552-553. doi:10.1017/s0020743800031391. ISSN 0020-7438.
^ Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. 2021. s. 223.
^ Kurtuluş Savaşında Musevi Cemaati ve Hahambaşı Hayım Nahum Efendi 12 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Genelkurmay Başkanlığı (Türkiye), 2003.
^ https://dergipark.org.tr/download/article-file/55276^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ BAYBURT, Deniz (2010). "Lozan Barış Konferansı ve Musul Meselesi Görüşmelerinde Nasturilerin Durumu". Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi: 001-036. doi:10.1501/tite_0000000315. ISSN 1303-5290.
^ "Bosnia After Dayton: Nationalist Partition and International Intervention. Sumantra Bose. London: Hurst & Co., 2002. 295pp. £15.95". Survival. 44 (4): 178-180. 1 Aralık 2002. doi:10.1080/00396338.2002.9688568. ISSN 0039-6338.
^ Brown, Philip Marshall (23 Nisan 1923). "The Lausanne Conference". American Journal of International Law (İngilizce). 17 (2): 290-296. doi:10.2307/2188112. ISSN 0002-9300. 20 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi21 Ocak 2024.

[1] "Muharebeden Diplomasiye: Lozan Konferansı'nda Türk Delegasyon Heyetinin Karşılaştığı Zorluklar". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 3 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2025.

[2] "İsmet İnönü ve Lozan Barış Konferansı". İnönü Vakfı. Nisan 2003. 27 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2025.

[3] Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. 2021. ss. 221-222.

[4] Ahmad, Feroz (5 Aralık 1980). "David Kushner, The Rise of Turkish Nationalism, 1876–1908 (London: Frank Cass, 1977). Pp. xi + 126". International Journal of Middle East Studies. 12 (4): 552-553. doi:10.1017/s0020743800031391. ISSN 0020-7438.

[5] Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. 2021. s. 223.

[6] Kurtuluş Savaşında Musevi Cemaati ve Hahambaşı Hayım Nahum Efendi 12 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Genelkurmay Başkanlığı (Türkiye), 2003.

[7] ttps://dergipark.org.tr/download/article-file/55276^{[ölü/kırık bağlantı]}

[8] BAYBURT, Deniz (2010). "Lozan Barış Konferansı ve Musul Meselesi Görüşmelerinde Nasturilerin Durumu". Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi: 001-036. doi:10.1501/tite_0000000315. ISSN 1303-5290.

[9] "Bosnia After Dayton: Nationalist Partition and International Intervention. Sumantra Bose. London: Hurst & Co., 2002. 295pp. £15.95". Survival. 44 (4): 178-180. 1 Aralık 2002. doi:10.1080/00396338.2002.9688568. ISSN 0039-6338.

[10] Brown, Philip Marshall (23 Nisan 1923). "The Lausanne Conference". American Journal of International Law (İngilizce). 17 (2): 290-296. doi:10.2307/2188112. ISSN 0002-9300. 20 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi21 Ocak 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]