Tzkarostavi Kilisesi

Tzkarostavi Kilisesi
	Tzkarostavi Piskoposluğu'nun kilisesi olan Tzkarostavi Kilisesi, 1902.
Temel bilgiler
Konum	Öncül, Çıldır
Koordinatlar	41°14′21″K 43°09′52″D / 41.23917°K 43.16444°D
İnanç	Doğu Ortodoks Kilisesi
Mezhep	Gürcü Ortodoks Kilisesi
Durum	Yıkılmış
Mimari
Tamamlanma	6. yüzyıl (ilk); 10. yüzyıl (yeniden)
Özellikler
Malzemeler	Taş

Tzkarostavi Kilisesi (Gürcüce: წყაროსთავის საეპისკოპოსო ტაძარი), tarihsel Cavaheti bölgesinde erken Orta Çağ'da inşa edilmiş olan Gürcü piskoposluk kilisesidir. Günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesinde kalan ve eski adı Tzkarostavi olan Öncül köyünde bulunuyordu.

Tarihçe

Tzkarostavi (წყაროსთავი) köyü, Orta Çağ'da Gürcü piskoposluk merkezlerinden biriydi. Birleşik Gürcistan Krallığı'nda Tzkarostavi piskoposluğu hiyerarşik açıdan 14. sırada yer alıyordu. Gürcüce olan köyün adı "pınar başı" anlamına gelir. Nitekim Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili, kilisenin aşağısında gür bir pınarın olduğunu, vadi boyunca akarak Kura Nehri'ne katıldığını yazmıştır. Gürcü coğrafyacı ve tarihçi Vahuşti'nin verdiği bilgiye göre, Tzkarostavi köyündeki piskoposluk kilisesinin ilki 6. yüzyılda Gürcü kralı Gorgasali'nin oğlu Mirdat tarafından inşa edilmiştir. Bu yapı büyük ve güzel kubbeli bir kiliseydi.^[1] Ekvtime Takaişvili'nin 1902 yılında tanımladığı Tzkarostavi Kilisesi, 10. yüzyılda yeniden inşa edilmiş olan yapıydı. Bu tarihte büyük ölçüde sağlam olan kilise, 1970’lerde dinamitle yıkılmış ve yerinde bir cami inşa edilmiştir. Bu şekilde yıkılmış olan Tzkarostavi Kilisesi'nin cami olarak da kullanıldığı Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Konstantine Odişaria'nın gezi notlarından anlaşılmaktadır.^[2] Nitekim 1902 yılında Ekvtime Takaişvili de Müslüman Gürcülerin Tzkarostavi Kilisesi'ni camiye çevirmiş olduğunu ve bunun sayesinde yapının harap olmaktan kurtulduğunu yazmıştır.^[1]

Mimari

Ekvtime Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre Tzakrostavi Kilisesi'nin uzunuluğu, batıdaki yan sunağını da kapsayacak biçimde yaklaşık 31 metre, genişiliği ise, kuzey ve güney yan sunakları da hesaba katıldığında yaklaşık 15 metreydi. Kilisenin tabanı üç basamaktan oluşuyordu. Planı genel olarak Opiza Kilisesi'nin planına benziyordu; nefin batıya doğru uzanması sonucunda bir haç formu ortaya çıkmıştı. Yedi metre genişliğinde olan orta apsis, dıştan dikdörtgen şeklinde, içten yarım daire şeklindeydi. Yan apsisler ise, dıştan ve içten dörtgen forma sahipti. Kilisenin geniş kapılar, batı ve güney koridorlarına açılıyordu. Kuzey koridorunun kuzeyden bir kapısı ve iki penceresi vardı ve geniş bir kapıya kilisenin ana kısmına bağlanıyordu.^[1]

Kilisenin kubbesi çökmüş, ama kasnağı sağlam kalmıştı. Kasnağın dıştan sekizgen, içten yuvarlaktı. Kasnağın cepheleri, basit başlıklı çift sütunlar üzerine oturan kemerlerle süslenmişti. Kasnağın her iki cepheden birinde bir pencere bulunuyordu. Cephelerin üst kısımları, özellikle penceresiz olan cepheler, dörtgen kesme taşlarla, bazen içlerinde haçlarla veya taş üzerine yelpaze şeklinde motfilerşe süslenmişti. Renkli taşlar, özellikle beyaz olanlar da süsleme görevi görüyordu. Bununla birlikte kilise kasnağının en değerli süslemeleri, kemerlerin birleşim yerlerinin üzerine yatay bindirmeye veya kubbe tabanına kadar yerleştirilen kabartmalardı. Kabartma şeklinde sekiz figür vardı. Bunların arasında, genellikle Vaftizci Yahya'nın temsil edildiği gibi sağ elini uzatmış bir adam figürü, Meryem Ana figürü de yer alıyordu.^[1]

Kilisenin sunağının kemerinde Gürcü alfabesinin Hutsusri harfleriyle bir yazıt bulunuyordu. Kilisenin içi duvarlarındaki fresklerin izleri fark ediliyordu.^[1]

Ekvtime Takaişvili'nin ziyareti sırasında camiye çevrilmiş olan kilisenin kuzeydoğu köşesine moloz taşlarla inşa edilmiş yüksek bir minare eklenmişti. Minareye giden geçit kilisenin en batı kısmından başlıyor ve kuzey koridorunun çatısından geçerek tüm kuzey duvarı boyunca dik bir şekilde uzanıyordu. Bu uzantı kilisenin kuzey cephesinin şeklini bozmuştu.^[1]

İnsan eliyle yıkılmış olan kilisenin taşları köyde değişik yapılarda kullanılmıştır. Bu yapılardan biri olan camide kilisenin motifli taşları bulunmaktadır. Motifli taşlardan biri de köydeki bir evin duvarında tespit edilmiştir.^[3]^[4]