Cavaheti

Cavaheti
ჯავახეთი
Cavaheti; ჯავახეთი
Tarihi bölge
Ülke	Gürcistan
En büyük şehir	Ahalkalaki
Yüzölçümü
• Toplam	2,588 km²
Nüfus
• Toplam	69.561

Cavaheti (Gürcüce: ჯავახეთი; okunuşu.: “cavah’eti”), Gürcistan’ın güneyinde yer alan tarihsel bir bölgesidir. Günümüzde Ahalkalaki ve Ninotsminda belediyelerini kapsar. Tarihsel Samtshe bölgesinin büyük bölümüyle birlikte bugün Gürcistan'ın idari bölgelerinden biri olan Samtshe-Cavaheti'yi oluşturmaktadır.

Etimoloji

Cavaheti adının, bölgenin halkı olan "Cavahi"den (ჯავახი) geldiği kabul edilir. Cavaheti, "Cavahilerin yurdu" anlamına gelir.^[1] Cavahi veya Cavahosi (ჯავახოსი) ise, Gürcü tarihçi Leonti Mroveli'ye göre Gürcü halkını meydana getiren boylardan biridir.

Tarihçe

Tarihsel Cavaheti bölgesini Kura Nehri (Kura'nın Mgeltsihe'den Aspindza'ya kadar sol kollarının vadileri de bölge içinde yer alıyordu) ile kuzeyden Şavşeti, güneyden Samsari ve doğudan Nialiskuri çevreliyordu. Cavaheti bölgesinin merkezi, önce Tsunda, 11. yüzyıldan itibaren Ahalkalaki şehriydi.^[2]^[3] Gürcülerin 337'de Hristiyanlığı kabul etmesinin ardından ilk kiliselerden biri olan eski Tsunda Kilisesi, Cavaheti'nin bu eski merkezinde inşa edilmiştir.^[4]

Gürcü tarihçi Aleksandre Proneli'nin verdiği bilgiye göre, Mesheti veya Yukarı Kartli'nin önemli bölgelerinden biri olan Cavaheti, eskiden çok daha geniş sınırlara sahipti. Ahalkalaki mezrası dışında, Artaani bölgesini de kapsıyordu. Ne var ki, Rus idaresi sırasında, Ahalkalaki mezrası veya eski Osmanlı livalarından biri olan Ahalkalak livası Cavaheti olarak adlandırılmıştı.^[5]

Osmanlıların ele geçirmesinden önce Cavaheti'nin nüfusu Gürcülerden oluşuyordu. Osmanlı hakimiyetiyle birlikte bölgeye göçebe Terekemeler ve Kürtler girdi. Bu iki halk göçebe bir hayat sürdüğü için bir yerde uzun süreli kalmıyordu. Hayvancılıkla uğraşan göçebeler alaçuk denilen çadırlarda yaşıyor ve sıklıkla yer değiştiriyordu. Bölgenin yerli halkı ise, Hristiyan olarak kalan az sayıdaki kişi dışında, Osmanlı döneminde Müslüman olmuş ve Cavaheti'nin nüfusu karmaşık bir etnik yapıya dönüşmüştür. 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Edirne Antlaşması'ndan sonra Müslüman olmuş Gürcüler ile Katolik Gürcüler Osmanlı ülkesine göç ettiler. Geride az sayıda Katolik Gürcü, Ortodoks Gürcü ve Müslüman Gürcü ile Kürtler ve Terekemeler kalmıştır. Adeta boşalmış olan Cavaheti'ye 1830 yılında Rus general İvan Paskeviç Erzurum vilayetinden gelen Ermenileri yerleştirmiştir. Bölgeye yerleştitilen Ermeni nüfusu 6.000 haneyi (yaklaşık 30 kişi) buluyordu. Nitekim Cavaheti bölgesinin merkezi olan Ahalkalaki'nin 1897 yılındaki 5.440 kişilik nüfusunun ezici çoğunluğunu (4.024 kişi) Ermeniler oluşturuyordu. Bu tarihte kentte sadece 297 kişi Gürcü olarak kaydedilmiştir. Kalan nüfus ise, farklı etnik grupları kapsıyordu. Rus idaresi ayrıca, 1840'ta Rus Duhoborları da bu bölgeye yerleştirmiştir.^[6]

Cavaheti'nin tarihi bölgesini içeren Ahalkalaki ve Ninotzminda bölgeleri, 1995 yılında yeni bir idari bölge olan Samtshe-Cavaheti'yi oluşturmak için komşu Samtshe topraklarıyla birleştirildi. Günümüzde bölgedeki başlıca ekonomik faaliyet tarım, özellikle patates ve hayvan yetiştiriciliğinden oluşmaktadır.

Kaynakça

^ Samshe-Cavaheti (Gürcüce), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 5 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8626-7
^ Samshe-Cavaheti (Gürcüce), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 36 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8626-7
^ Kartlis Tskhovreba, A History of Georgia, Tiflis, 2014, s. 16, ISBN 9789941445521.
^ Fahriye Bayram, "Doğunun Unutulmuş Bir Manastırı: Vaşlobi"
^ "Aleksandre Proneli, Görkemli Mesheti (დიდებული მესხეთი), Gori, 1914, s. 143-144". 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024.
^ "Aleksandre Proneli, Görkemli Mesheti (დიდებული მესხეთი), Gori, 1914, s. 149, 165-166". 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024.

[1] Samshe-Cavaheti (Gürcüce), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 5 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8626-7

[2] Samshe-Cavaheti (Gürcüce), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 36 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8626-7

[3] Kartlis Tskhovreba, A History of Georgia, Tiflis, 2014, s. 16, ISBN 9789941445521.

[4] Fahriye Bayram, "Doğunun Unutulmuş Bir Manastırı: Vaşlobi"

[5] "Aleksandre Proneli, Görkemli Mesheti (დიდებული მესხეთი), Gori, 1914, s. 143-144". 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024.

[6] "Aleksandre Proneli, Görkemli Mesheti (დიდებული მესხეთი), Gori, 1914, s. 149, 165-166". 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]