Metro

Metro, genellikle kentsel alanlarda bulunan yüksek kapasiteli toplu taşıma türüdür. Otobüslerden, fünikülerden veya tramvaylardan farklı olarak, genellikle metro sistemleri özel bir geçiş hakkı üzerinde çalışan, yayalar veya diğer araçlar tarafından erişilemeyen^[1] ve tünellerde bulunan demiryollarıdır.^[2]^[3]^[4]

Metro için yeraltında istasyon olarak metro istasyonu kurulur. Metro sistemlerine ilişkin modern hizmetler, genellikle demiryolu hattında elektrikli çoklu birimler kullanılarak istasyonlar arasındaki belirlenmiş hatlarda sağlanmaktadır. Bazı sistemler güdümlü lastik tekerlekler, manyetik raylı tren (maglev) veya monoray kullanır. İstasyonlar tipik olarak trenlerin içinde basamak bulunmayan yüksek platformlara sahiptir ve tren ile platform arasındaki boşlukları en aza indirmek için özel yapım trenler gerektirir. Tipik olarak diğer toplu ulaşım araçlarıyla entegredirler ve genellikle aynı toplu taşıma yetkilileri tarafından işletilirler. Bazı hızlı toplu taşıma sistemlerinde, hızlı bir toplu taşıma hattı ile bir yol arasında veya iki hızlı toplu taşıma hattı arasında hemzemin kesişmeler bulunur. Ayrıca, metro ile otobüsün birleşimi ile ortaya çıkmış bir toplu taşıma olan metrobüs de mevcuttur.

Dünyanın ilk hızlı ulaşım sistemi, Metropolitan Demiryolu'ydu. 1863'te buharlı lokomotifler kullanılarak açıldı ve şu anda Londra Metrosu'nun bir parçasını oluşturur, kısmen yer altında bulunur. 1868'de New York, başlangıçta statik buhar motorları kullanan kablolu bir hat olan yükseltilmiş Batı Yakası ve Yonkers Patent Demiryolunu açtı.^[5]

2021 itibarıyla Çin, dünyada en fazla hızlı ulaşım sistemine sahip ülkedir; sayıları 40'tır ve 4.500 km'den (2.800 mil) fazla yol üzerinde çalışmaktadır.^[6]^[7] İstasyon sayısına göre (toplamda 472 istasyon) dünyanın en büyük tek hızlı toplu taşıma hizmeti sağlayıcısı New York Metrosu'dur. Yıllık yolcu sayısına göre dünyanın en yoğun hızlı ulaşım sistemleri Şanghay Metrosu, Tokyo Metrosu, Seul Metrosu ve Moskova Metrosu'dur.

Türkiye'de metro

1875 yılında Fransız mühendis Eugene Henri Gavand tarafından ilk kez Karaköy - Beyoğlu istikametinde ilk raylı sistem kuruldu. Bu, İstanbul'un ve Osmanlı Devleti'nin ilk metro sistemidir. 1980'li yıllarda İstanbul'un metro altyapısı hızla gelişmeye başlamıştır.^[8] Şu an Türkiye'de işletmede olan metro sistemleri Adana Metrosu, Ankara Metrosu, BursaRay, İstanbul Metrosu, İzmir Metrosu olup inşa hâlinde olan metrolar ise Kocaeli Metrosu'dur. Planlanan metro projesi ise Gaziantep Metrosu'dur.

Kaynakça

^ "Rapid Transit". Encyclopædia Britannica. 17 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2014.
^ "Rapid transit". Merriam-Webster. 27 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2013.
^ UITP (2011). "Recommended basic reference for developing a minimum set of standards for voluntary use in the field of urban rail, according to mandate M/486" (PDF). 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2014.
^ "Glossary of Transit Terminology" (PDF). American Public Transportation Association. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2013.
^ Transport for London (1981). London Underground: History. Capital Transport. ISBN 978-0-904711-30-1. 16 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2013.
^ "Shanghai now the world's longest metro". Railway Gazette International. 4 Mayıs 2010. 15 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Mayıs 2010.
^ Smith, Stephen J. (6 Ocak 2014). "New Starts: Shanghai Metro World's Longest, Panama Canal Drama, Japan's Maglev". Next City. 25 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014.
^ "Türkiyede ve dünyada metro". 3 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024.

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Metro ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

Ulaşım ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Metro ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[Britannica-1] "Rapid Transit". Encyclopædia Britannica. 17 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2014.

[miriamwebster-2] "Rapid transit". Merriam-Webster. 27 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2013.

[IUTPMetro-3] UITP (2011). "Recommended basic reference for developing a minimum set of standards for voluntary use in the field of urban rail, according to mandate M/486" (PDF). 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2014.

[aptaglossary-4] "Glossary of Transit Terminology" (PDF). American Public Transportation Association. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2013.

[150Anniv-5] Transport for London (1981). London Underground: History. Capital Transport. ISBN 978-0-904711-30-1. 16 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2013.

[6] "Shanghai now the world's longest metro". Railway Gazette International. 4 Mayıs 2010. 15 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Mayıs 2010.

[7] Smith, Stephen J. (6 Ocak 2014). "New Starts: Shanghai Metro World's Longest, Panama Canal Drama, Japan's Maglev". Next City. 25 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014.

[8] "Türkiyede ve dünyada metro". 3 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

g t d Toplu ulaşım
Özel ulaşım · İnsan gücüyle ulaşım · At arabaları
Toplu taşıma hizmeti	Dolmuş Otobüs sürücü liste Metrobüs Charabanc Kılavuzlu otobüs Şehirlerarası otobüs servisi Ekspres otobüs Şehirlerarası otobüs Marşrutka Üstü açık otobüs Pesero Işıklı otobüs Demiryolu değiştirme otobüsü Taksiyi/Taksiyi paylaş Servis otobüsü Şehir otobüsü Troleybüs
Demiryolu ulaşımı	Yolcu demiryolu terminolojisi sözlük Havaalanı demiryolu bağlantısı Teleferik Banliyö treni Şehirlerarası rota Yükseltilmiş demiryolu Füniküler Ağır ray Nostaljik demiryolu Nostaljik tramvay Yüksek hızlı demiryolu Yüksek standartlı demiryolu At arabası Şehirlerarası demiryolu Interurban Hafif raylı sistem Maglev Treni Orta kapasiteli raylı sistem Monoray Dar hat açıklığı İnsan taşıma sistemi Platform ekran kapıları Raybüs Metro/Hızlı Toplu Taşıma Lastik tekerlekli metro Bölgesel tren Sokak treni Asma demiryolu Tramvay Tramvay-tren
Kiralık araçlar	Otomatik çekçek taksisi Boda boda Kombine otobüs Döngü Çekcek Talebe duyarlı taşıma Mikrotransit Paratransit Dolar minibüsü Dolmuş Gondol Hackney arabası Jeepney Limuzin Motosiklet taksisi Marşrutka Dadı minibüsü Kişisel hızlı ulaşım Pesero Işıklı otobüs Çekilmiş çekçek Taksi paylaşımı Songthaew Taksi Tuk-Tuk
Su araçları	Deniz otobüsü Deniz taksisi Hava yastıklı tekne Okyanus gemisi Transatlantik Vapur Yük gemisi Kablolu feribot Feribot Vaporetto
Yolculuk paylaşımı	Araba jokeyi Esnek araç paylaşımı Gerçek zamanlı araç paylaşımı Slugging Vanpool
Kablo	Hava tramvayı Kablolu feribot Kablolu demiryolu Asansör Füniküler Gondol lifti iki kablolu üç kablolu Eğimli asansör
Bina ulaşımı	Asansör Yürüyen merdiven Yürüyen bant Eğimli asansör
Diğer ulaşım araçları	Havayolu Yolcu uçağı Araç paylaşımı Bisiklet paylaşımı Scooter paylaşımı Asansör Yürüyen merdiven Atlı araç Hyperloop Eğimli asansör Hareketli geçit Kişisel taşıyıcı Robotaksi Shweeb Eğimli araba Traktör treni Basınçsız tren At arabası Atlı tramvay Çarabanc Çekçek Fayton Posta arabası Telesiyej Teleferik
Konumlar	Havaalanı Otobüs ampulü Otobüs garajı Otobüs şeridi Otobüs sehpası Otobüs durağı Otobüs katılımı (otobüs bölmesi) Kuru havuz Feribot terminali Hangar Havan Değişim istasyonu Kassel kaldırımı Layover Metro istasyonu Park and ride Liman Taksi durağı Gar Tren istasyonu Tramvay durağı Transit alışveriş merkezi Taşıma merkezi
Biletleme	Otomatik ücret toplama Otobüs reklamı Taşıma kontratı Ölü kilometre Çıkış ücreti Ücretten kaçınma Ücret sınırı Ücret kaçırma Farebox kurtarma oranı Ücretsiz toplu taşıma Ücretsiz seyahat kartı Entegre biletleme Manuel ücret toplama Para treni Ücretli alan Ceza ücreti Ödeme belgesi İndirimli ücret programı Akıllı kartlar (CIPURSE, Calypso) Bilet makinesi Transfer Transit geçişi
Yönlendirme	Şehirlerarası rota Ağ uzunluğu Gelir dışı yol Radyal rota Ulaşım ağı
Tesisler	Kayıtlı bagaj Birinci sınıf Yataklı vagon Ayakta duran yolcu Seyahat sınıfları
Planlama	Veri yolu gruplama Saat kadranı planlama Gece (baykuş) servisi Toplu taşıma tarifesi Kısa dönüş
Politika	Havaalanı güvenliği Sokakların tamamlanması Yeşil aktarım hiyerarşisi Demiryolu sübvansiyonları Güvenlik Sokak hiyerarşisi Transit bölgesi Transit polisi Transit odaklı geliştirme (TOD) Ulaşım yetkilisi Ulaşım talep yönetimi Ulaşım planlaması
Teknoloji ve tabelalar	Varış işareti Yolcu bilgilendirme sistemi Peron ayırıcı kapılar Platform ekranı Tarife
Diğer konular	Biniş Otobüs hızlı transit kayması Ezilme yükü Varış işareti Bekleme süresi Selam ve sürüş Kara ulaşımı Taşımanın ana hatları Yolcu yük faktörü Kamu yararı Durdurma iste Hizmet Sürdürülebilir ulaşım Zamanlama noktası Toplu taşıma haritası Ulaştırma ekonomisi Mikromobilite Lojistik Gitgel Yarı paletli araç Yaya geçidi Ulaşım planlaması Trafik kazası Süpersonik taşıma Yol türleri Trafik işaretleri Yürüme