Fransa Krallığı
Fransa Krallığı Royaume de France | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 987-1792 | |||||||||||||
 MS 1000 dolaylarında Fransa Krallığı | |||||||||||||
.svg) 1789'da Fransa Krallığı | |||||||||||||
| Başkent | Paris | ||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Fransızca | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Bretonca, Arpitanca, Oksitanca, Normanca, Picard dili, Champenois, Burgonca, Baskça, Alsasça | ||||||||||||
| Demonim | Fransız | ||||||||||||
| Hükûmet |
| ||||||||||||
| Hükümdar | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Yasama organı | Ulusal Konvansiyon | ||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||
| 1680 | 10.000.000 km2 | ||||||||||||
| Para birimi | Fransız frangı | ||||||||||||
| |||||||||||||
Fransa Krallığı, 987-1792 yıllarında Batı Avrupa'da farklı hanedanlarla hüküm sürmüş eski krallıktır. Geç Orta Çağ ve Yüz Yıl Savaşı'na dek Avrupa'nın en güçlü devletlerinden biriydi. Aynı zamanda dünya çapında mülkleri olan erken bir sömürgeci güçtü. 3 Eylül 1791'de hükümdarın yetkileri sınırlandırılmış, 21 Eylül 1792'de ise monarşi lağvedilerek yerine Birinci Fransız Cumhuriyeti kurulmuştur. Krallığın başkenti Paris, dini Roma Katolikliği idi.
Fransa Krallığı, doğrudan Batı Frank Krallığı'ndan (Karolenj İmparatorluğu'nun batı topraklarından) doğdu ve Verdun Antlaşması ile II. Charles'a verildi. Karolenj hanedanının bir dalı 987 yılına kadar hüküm sürdü. Karolenjlerden sonra Hugh Capet kral seçildi ve Capet hanedanını kurdu. Yüksek Orta Çağ'a kadar Bölge Francia ve hükümdarı da Latince rex Francorum (Frankların Kralı) bilinmeye devam etti. II. Philippe 1190 yılında kendisini rex Francie (Fransa Kralı) adlandıran ilk kraldı, bu ünvan 1204 yılında resmileşti. Bu tarihten itibaren Fransız İhtilali'ne kadar, Fransa sürekli olarak Capet ve onların hanedan yan kolları olan Valois ve Bourbon tarafından yönetildi. Fransa Krallığı ayrıca 1284-1328 ve 1572-1620 yıllarını kapsayan iki dönem boyunca Navarra Krallığı ile şahsi birlik halinde yönetildi. Bundan sonra Navarre'ın kurumları kaldırıldı ve tamamen Fransa tarafından ilhak edildi (ancak Fransa Kralı monarşinin sonu kadar "Navarra Kralı" unvanını kullanmaya devam etti).
Orta Çağ'da Fransa, merkezi olmayan, feodal bir monarşiydi. Bretonya, Normandiya, Loren, Provence, Doğu Burgonya ve Katalonya, ayrıca Oksitanya'da Fransız kralının otoritesi zayıfça hissediliyordu. Batı Frank kralları başlangıçta dünyevi ve klesyastik büyükler tarafından seçiliyordu, ancak hükümdar olan kralın en büyük oğlunun düzenli olarak taç giydirilmesi primogenitürü sağlamlaştırdı, bu düzen Salic yasası'nda standardize edildi. Geç Orta Çağ boyunca Fransa Krallığı'nı yöneten Capet Hanedanı ile güneyde onların vasalı konumunda bulunan, başlangıçta İngiltere Krallığı'nın hanedanı olan Plantagenet hanedanı arasındaki rekabet, "Angevin İmparatorluğu" olarak anılan bu iki gücün sözde "ortak alanlarında" birçok silahlı çatışmaya yol açtı. Bu çatışmaların en kapsamlısı, İngiltere krallarının Fransız tahtı üzerindeki hak iddiası nedeniyle başlayan ve 1337'den 1453'e kadar süren Yüz Yıl Savaşı oldu. Bu uzun mücadeleden galip çıkan Fransa, ardından nüfuzunu İtalya'ya doğru genişletmeye çalıştı. Ancak ilk zaferlerin ardından İspanya ile Kutsal Roma İmparatorluğu'nun karşı koyması sonucu 1494-1559 arasındaki İtalya Savaşları'nda üstünlüğü kaybetti.
Yeni Çağ'da Fransa giderek merkezî bir yapıya kavuştu. Fransızca, resmî kullanımda diğer yerel dillerin yerini almaya başladı ve monarşi, Ancien Régime adı verilen idari yapıyla yetkilerini genişletti. Ancak bu sistem, tarihsel ve bölgesel vergi farklılıklarıyla, hukukî ve yargısal bölünmelerle, kilise örgütlenmesindeki çeşitlilikle ve yerel ayrıcalıklarla karmaşık nitelikler taşıyordu. Dinsel açıdan ülke, Katolik çoğunluk ile Huguenot olarak bilinen Protestan azınlık arasında derin şekilde bölündü. Bu durum 1562-1598 yılları arasındaki Fransız Din Savaşları olarak bilinen bir dizi iç savaşa yol açtı. Bu çatışmaların ardından Fransa; Asya, Afrika ve Amerika kıtalarında ilk sömürge imparatorluğunu kurmaya başladı.
16. ve 17. yüzyıllarda gelişen İlk Fransız Sömürge İmparatorluğu, 1680'de yaklaşık 10 milyon km²'ye ulaşarak, o dönem yalnızca İspanyol İmparatorluğu'nun gerisinde dünyanın ikinci en büyük imparatorluğu hâline geldi. Ancak Büyük Britanya ile yaşanan sömürge rekabeti, 1763'te Kuzey Amerika'daki Fransız topraklarının büyük kısmının kaybıyla sonuçlandı. Fransa'nın Amerikan Bağımsızlık Savaşı'na desteği Amerika Birleşik Devletleri'nin, III. George krallığındaki Büyük Britanya'dan bağımsızlığını kazanmasına yardımcı oldu, fakat bu destek yüksek maliyetine rağmen Fransa'ya pek bir çıkar sağlamadı.
Büyük nüfusu ve merkezileşmiş yönetimi sayesinde Fransa, özellikle XIV. Louis'nin iktidarından başlayarak Napolyon'un Waterloo'daki yenilgisine kadar uzanan dönemde süper güç olarak kabul edildi. Bu yükseliş, Pireneler Antlaşması (Fransa-İspanya savaşı) sonrasında etkisini kaybettiği düşünülen İspanyol İmparatorluğu'nun zayıflamasıyla da açıklanılır. Ancak İspanya, Napolyon Savaşları ve İspanyol Amerika’nın bağımsızlık süreçlerine kadar büyük güç statüsünü korudu.
1789’da başlayan Fransız İhtilali sonucunda Fransa 1791'de, yeni anayasa ile krallığı sınırladı. Ancak bundan bir yıl sonra krallık tamamen kaldırıldı ve yerine Birinci Fransız Cumhuriyeti kuruldu.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Capet hanedanının kuruluşu (987-1031)
[değiştir | kaynağı değiştir]10. yüzyılın sonlarında Karolenj Hanedanı'nın siyasal gücünün zayıflaması, Frank topraklarında krallık otoritesinin büyük ölçüde yerel lordların eline geçmesine yol açmıştı. Bu koşullar altında 987’de Senlis'te toplanan kraliyet meclisi, Paris ve Orléans çevresinde güçlü bir konuma sahip olan Hugh Capet'i Fransa Kralı olarak seçti. Capet'in tahta çıkışı, Orta Çağ boyunca Fransa'yı yönetecek olan Capet Hanedanı'nın başlangıcını oluşturdu. Hanedanın erken dönem siyaseti, feodal aristokrasinin üstünlüğü ve bölgesel güç odaklarının hâkimiyeti nedeniyle sınırlı bir etki alanına sahipti. Ancak kraliyet verasetinin istikrarlı biçimde babadan oğula geçmesi, Fransa'da uzun vadeli siyasal bütünleşmenin temelini attı.[1][2] Hugh Capet ve halefi II. Robert, krallığın doğrudan kontrol ettiği toprakların görece küçük olması nedeniyle geniş bir idarî yapılanma kurmaktan ziyade, monarşinin meşruluğunu güçlendirmeye ve kilise ile yakın bağlar geliştirmeye odaklandılar. Özellikle Cluny reform hareketine verilen destek, Capet krallarının dinî çevrelerdeki itibarını artırarak kraliyet otoritesine ahlaki bir temel sağladı. Bu dönemde krallar, geniş feodal topraklara doğrudan müdahale edemedikleri için, çoğu zaman diplomatik evlilikler[3] ve kilise aracılığıyla siyasal denge kurmaya çalıştılar.[4] Erken Capet döneminin en belirleyici özelliği, kraliyet otoritesinin sınırlı oluşuna rağmen veraset sisteminin istikrarlı şekilde işlemesiydi. Kral, tahtın güvence altına alınması için çoğu zaman veliahdını hayattayken "ortak kral" (rex iunior) olarak taçlandırdı. Bu uygulama, iç savaş riskini azaltarak hanedanın sürekliliğini garanti altına aldı. Capet kralları, askeri gücün büyük bölümünün yerel senyörlerin elinde bulunduğu koşullarda, krallığın dağınık feodal yapısını doğrudan değiştiremeseler bile monarşik kurumun devamlılığını sağlayarak uzun vadeli merkezîleşmenin yolunu açtılar.[5] 1031'de başlayan I. Henri dönemine gelindiğinde Capet monarşisi hâlâ sınırlı bir coğrafi alana hâkim olsa da, hanedanın yüzyılı aşkın süredir kesintisiz şekilde tahtta kalması, Fransa Krallığı'nın siyasal yapısında kalıcı bir istikrar oluşturmuştu. Bu istikrar, 11. ve 12. yüzyıllarda krallığın yavaş ama sürekli merkezîleşme sürecinin önünü açarak, Capet hanedanını Avrupa'nın en uzun ömürlü monarşilerinden biri hâline getirdi.[6]
-
Batı Frank Kralı V. Louis -
Hugh Capet'in taç giyme törenine ait minyatür -
Hugh Capet'in taç giyme törenine ait minyatür -
Frank Kralı II. Robert'in mührü -
Capet kralları ve feodal düzen (11. yüzyıl, 1031-1108)
[değiştir | kaynağı değiştir]11. yüzyıl, Capet hanedanının otoritesini yavaş ama istikrarlı biçimde pekiştirmeye başladığı bir dönemdi. 1031'de tahta çıkan I. Henri'nin hükümdarlığı, Fransa'da güçlü feodal beylerle, özellikle de Normandiya ve Anjou dükleriyle sürekli rekabet halinde geçmiştir.[2] Capet krallarının doğrudan yönettiği alan, Île-de-France çevresiyle sınırlıydı ve bu durum kraliyet otoritesinin fiilî olarak oldukça dar bir coğrafyada etkili olmasına yol açıyordu. Buna rağmen hanedanın kesintisiz veraset sistemi ve kilise ile kurduğu istikrarlı ilişkiler, Capet monarşisinin meşruiyetini korumasını sağladı.[2] I. Henri döneminde Normandiya Dükalığı, Avrupa'nın en güçlü feodal prensliklerinden biri hâline gelmişti. 1066’da Normandiya Dükü William'ın İngiltere'yi fethetmesiyle yeni bir güç merkezi ortaya çıktı.[1][3] Bu gelişme, Capet krallarının hem Fransa’daki hem de İngiltere ile olan siyasi ilişkilerinde güç dengelerini daha karmaşık bir hâle getirdi. I. Philippe'nin (1060-1108) hükümdarlığı boyunca krallık, Normandiya ve Anjou düklerinin zaman zaman kraliyet otoritesine meydan okumasıyla karşı karşıya kaldı.[7] Feodal yapının belirleyici özelliklerinden biri, kralın nominal olarak Fransa'daki tüm toprakların lordu sayılmasına rağmen, birçok bölgesel beyin fiilen bağımsız şekilde hareket etmesiydi. Capet krallarının ordusu sınırlı olduğu için kraliyet kontrolü çoğu zaman diplomatik evlilikler, kilise ittifakları ve yerel beylerle yapılan anlaşmalar yoluyla sağlanıyordu.[2] Philippe, kilise reformunu destekleyerek Cluny ve diğer manastır hareketleriyle yakın ilişkiler kurdu. Bu sayede hem dinî meşruiyetini güçlendirdi hem de bazı feodal beyler üzerinde dolaylı nüfuz elde etti.[4] 11. yüzyıl boyunca Capet monarşisi, idarî açıdan sınırlı olmakla birlikte, gelecekteki merkezîleşmeyi mümkün kılacak bazı uygulamalar geliştirdi. Kraliyet topraklarının yönetimi için "prevot" adı verilen yerel temsilciler görevlendirildi. Bu kişiler hem kraliyet gelirlerini topluyor hem de yargısal görevlerde bulunuyorlardı.[8] Bu yapı henüz kapsamlı bir bürokrasi niteliği taşımamakla birlikte, Capet monarşisinin feodal ortamda yavaş yavaş kurumsallaşmasını sağladı.[6] I. Philippe'nin ölüm yılı olan 1108'e gelindiğinde Capet hanedanı, hâlâ Fransa’nın tamamında fiilî bir otoriteye sahip olmaktan uzak olsa da, hanedanın istikrarlı veraseti, kilise ile kurulan yakın bağlar ve feodal beylerle yapılan denge politikaları sayesinde krallığın siyasal bütünlüğü korunmuştu. Bu dönem, 12. yüzyılda VI. Louis ve VII. Louis dönemlerinde gerçekleşecek olan daha belirgin merkezîleşme ve kraliyet gücünün genişlemesinin ön hazırlığını oluşturdu.[5]
-
Fransa Kralı I. Philippe -
-
-
VI. Louis ve otoritenin güçlenmesi (1108-1137)
[değiştir | kaynağı değiştir]1108'de tahta çıkan VI. Louis, Capet hanedanının feodal beylere karşı otoritesini fiilen güçlendiren ilk hükümdar olarak öne çıkar. Onun hükümdarlığı, krallığın kuzey bölgelerinde yerel baronların bağımsızlık iddialarına karşı yürütülen yoğun askerî operasyonlarla şekillendi. Bu dönemde özellikle Île-de-France çevresindeki derebeyler, yolları kesmeleri, vergi toplamaları ve yerel halktan zorla gelir elde etmeleri nedeniyle kraliyet otoritesi için ciddi bir tehdit oluşturuyordu. Louis'nin temel politikası, bu feodal rakipleri bastırarak krallığın merkez topraklarında düzeni yeniden tesis etmek oldu.[1] Kral bu mücadelede hem askerî hem de idarî mekanizmaları etkin biçimde kullandı. Kraliyet ordusu, daha önceki dönemlerdeki gibi feodal bağlarla sınırlı değil, giderek daha düzenli ve doğrudan krala bağlı bir güç hâline gelmeye başladı. VI. Louis, Paris çevresindeki merkezî bölgelerde kraliyet yargısını genişleterek, yerel çatışmaların çözümünde feodal beyliklerin değil, doğrudan kraliyet makamının yetkili olduğunu vurguladı. Bu politika, Capet monarşisinin geç Orta Çağ'daki merkezîleşme sürecinin erken adımlarından biri olarak kabul edilir.[5] VI. Louis döneminin en etkili figürlerinden biri, Saint-Denis başrahibi Suger idi. Suger, hem kralın en yakın danışmanı hem de Capet monarşisinin ideolojik meşruiyetini güçlendiren bir düşünür olarak öne çıktı. Kraliyetin "barışı sağlayıcı" ve "adaleti koruyucu" rolü, Suger'in yazıları ve reformlarıyla kamuoyunda meşruiyet kazandı. Saint-Denis manastırının Capet hanedanının kutsal merkezi olarak güçlendirilmesi, monarşinin hem dinî hem de siyasal açıdan daha güçlü bir konuma ulaşmasına katkıda bulundu.[9] VI. Louis, feodal düzenin dağınık yapısını ortadan kaldıramamış olsa da, krallığın merkez topraklarını güvenli hâle getirerek Capet monarşisinin hareket alanını genişletti. Bu dönemde Paris, hem ekonomik hem de siyasî açıdan giderek daha önemli bir merkez hâline gelirken, krallık idaresi daha istikrarlı bir coğrafi temele oturdu. VI. Louis'nin çabaları, halefi VII. Louis döneminde yürütülecek diplomatik ve askerî politikaların ön koşullarını oluşturdu ve monarşinin yükselişinde önemli bir basamak teşkil etti.[4]
-
-
-
-
Capet hanedan arması
VII. Louis ve İkinci Haçlı Seferi (1137-1180)
[değiştir | kaynağı değiştir]VI. Louis'nin ölümünün ardından 1137'de tahta geçen VII. Louis, Capet hanedanının siyasal konumunu güçlendiren ancak uzun vadede krallığın çıkarları açısından karmaşık sonuçlar doğuran bir döneme liderlik etti. Tahta çıkışıyla aynı yıl, dönemin en zengin ve stratejik bölgelerinden biri olan Akitanya'nın mirasçısı Akitanyalı Eleanor ile evlenmesi, Capet monarşisine güneybatı Fransa'da büyük bir nüfuz kazandırdı. Bu evlilik, Fransa topraklarını önemli ölçüde genişletmiş olsa da, krallığın bu yeni topraklar üzerindeki otoritesi gevşek kaldı ve bölgesel soyluların geleneksel özerklik eğilimleri nedeniyle yönetim güçleşti.[1] Louis'nin hükümdarlığının en belirgin olaylarından biri, Papa III. Eugenius'un çağrısı üzerine düzenlenen İkinci Haçlı Seferi'ne (1147-1149) katılması oldu. Haçlı seferi, Urfa Kontluğu'nun 1144'te Müslüman güçler tarafından ele geçirilmesinin ardından Hristiyan dünyasının bu kaybı telafi etme çabasının bir parçasıydı. VII. Louis ve Alman imparatoru III. Konrad'ın ayrı ordular hâlinde yürüttüğü sefer, lojistik sorunlar, Bizans ile eşgüdümsüzlük ve Anadolu'da yaşanan askerî kayıplar nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandı. Seferin Suriye'deki sonuçsuz girişimleri, Louis'nin itibarını zayıflattı ve Fransa'da kraliyet otoritesinin dış politika kapasitesine yönelik eleştirileri artırdı.[10]
İkinci Haçlı Seferi'nin başarısızlığı yalnızca askerî değil, aynı zamanda siyasal sonuçlar da doğurdu. Louis ile Eleanor arasındaki ilişkiler bu süreçte daha da bozuldu ve 1152'de evlilik, akrabalık gerekçesiyle iptal edildi. Eleanor kısa süre sonra Normandiya Dükü ve geleceğin İngiltere kralı olan II. Henry ile evlenerek, Akitanya topraklarını Plantagenet hanedanına taşıdı. Bu gelişme, İngiltere’nin Fransa’nın büyük bölümünde hâkimiyet kurduğu geniş Angevin İmparatorluğu'nun oluşmasına yol açarak, iki krallık arasındaki güç mücadelesini keskinleştirdi. Bu rekabet, ilerleyen yüzyıllarda Yüz Yıl Savaşı'nın temel dinamiklerinden biri hâline gelecekti.[11] Louis’nin sonraki yılları, Plantagenet tehdidini sınırlama çabaları ve kilise ile olan yakın ilişkilerin sürdürülmesiyle geçti. Kral, kraliyet topraklarında idari reformlara yönelerek, selefi Louis’nin kurduğu merkezîleşme çabalarını devam ettirdi. Paris’in yükselen ekonomik ve kültürel rolü bu dönemde daha belirgin hâle geldi. Buna rağmen, Capet monarşisinin doğrudan kontrol ettiği alanlar hâlâ sınırlıydı ve krallığın gerçek gücü, Louis'nin oğlu II. Philippe döneminde kurulacak olan daha sistematik merkezîleşme politikalarıyla ortaya çıkacaktı.[4]
-
VII. Louis ve Eleanor'un evliliği -
Akitanya düşesi Eleanor -
1190 yılında Angevin İmparatorluğu'nun sınırları -
Papa III. Eugenius -
VII. Louis kendisine takdim edilen haçı alırken -
II. Philippe ve Capet monarşisinin yükselişi (1180-1223)
[değiştir | kaynağı değiştir]
.jpg)
1180'de tahta çıkan II. Philippe, Capet hanedanının Orta Çağ'daki en etkili hükümdarlarından biri olarak kabul edilir. Onun dönemi, Fransa Krallığı'nın feodal bir devlet görünümünden çıkarak Avrupa'nın başat güçlerinden biri hâline geldiği bir dönüşüm süreciyle özdeşleşmiştir. II. Philippe'nin neşeye değer vermeyen fakat parayı seven bir kral olduğu söylenir.[3] Yahudileri krallığından ayrılmaya zorlayıp mallarına el koydu ve Yahudilere olan Hristiyan borçları iptal edildikten sonra bu borçların yüzde 20'sini talep etti.[3] Gelirin bir kısmı Paris'in dönüştürülmesine ve Louvre Sarayı'nın inşasına harcandı.[3] II. Philippe, seleflerinin temellerini attığı merkezîleşme politikalarını sistemli bir biçimde geliştirerek hem kraliyet otoritesini pekiştirmiş hem de Capet monarşisinin siyasi kapasitesini genişletmiştir.[1] Philippe'in hükümdarlığının en önemli yönlerinden biri, İngiltere Kralı II. Henry ve oğulları tarafından yönetilen güçlü Angevin (veya Plantagenet) İmparatorluğu ile giriştiği mücadeleydi. Normandiya, Anjou, Maine ve Akitanya gibi geniş toprakları elinde tutan Plantagenetler, Capet monarşisinin güçlenmesinin önündeki en büyük engeldi. Philippe, İngiliz krallarının iç çekişmelerinden yararlanarak siyasi üstünlük sağladı. Özellikle II. Henry'nin oğulları arasındaki rekabet, Fransa'nın diplomatik manevra alanını genişletti. 1204'te Normandiya ele geçirildi.[12] Philippe döneminde Paris, krallığın idari merkezi olarak güçlendi.[12] II. Philippe aynı zamanda Haçlı Seferleri döneminin de önde gelen hükümdarları arasında yer alıyordu. 1189'da İngiltere Kralı I. Richard ile birlikte Üçüncü Haçlı Seferi'ne katıldı.[12] Ancak sefer sırasında Philippe ile Richard arasındaki anlaşmazlıklar, hem Levant'taki askerî koordinasyonu zorlaştırdı hem de iki kral arasındaki rekabetin Avrupa'ya taşınmasına yol açtı.[13] Philippe'in 1191'de Fransa'ya geri döndü.[13] Buna rağmen Haçlı Seferi, Capet monarşisinin prestijini artıran bir unsur olarak değerlendirildi.[14] Philippe'in hükümdarlığının doruk noktası 1214'teki Bouvines Muharebesi oldu. Kral, İngiltere, Flanders ve Kutsal Roma İmparatorluğu'nun oluşturduğu geniş koalisyona[13] karşı kesin bir zafer kazandı. Bouvines zaferi yalnızca dönemin Avrupa siyasetinde Fransa'nın konumunu güçlendirmekle kalmadı, aynı zamanda kraliyet otoritesine yönelik iç muhalefeti de büyük ölçüde zayıflattı.[13] Tarihçiler tarafından Capet devletinin kuruluşundaki temel aşamalardan biri olarak görülen bu muharebe, Fransa'nın Orta Çağ'daki yükselişinin simgesi haline geldi.[13] Philippe 1223'te öldüğünde Capet Krallığı, 12. yüzyıl başına kıyasla hem coğrafi hem de idari açıdan büyük ölçüde güçlenmişti.[13] Philippe'in mirası, halefleri VII ve IX. Louis dönemlerinde daha da genişleyerek Fransa Krallığı'nı Orta Çağ'ın başat devletlerinden[2] biri hâline getirdi.[15]
Dördüncü Haçlı Seferi (1202-1204)
[değiştir | kaynağı değiştir]13. yüzyıl, Fransa Krallığı'nın Avrupa'daki siyasi etkisini genişlettiği ve Haçlı hareketi içinde belirleyici bir rol üstlendiği bir dönemdi. Bu yüzyılda Fransız soyluları, papalık tarafından çağrılan haçlı seferlerinin çoğunda baş aktör konumundaydı.[16] 1202'de başlayan Dördüncü Haçlı Seferi, büyük ölçüde Fransız kontları, şövalyeleri ve bölgesel beyleri tarafından organize edildi. Seferin liderleri arasında Champagne Kontu III. Thibaud, Blois, Flandre ve Hainaut soyluları yer alıyordu.[16] Papalığın amacı Doğu Akdeniz’de kaybedilen toprakları geri almak olsa da, mali ve lojistik sorunlar nedeniyle sefer asli hedefinden uzaklaştı. Venedik Cumhuriyeti'nin stratejik yönlendirmesi ve Bizans iç siyasetindeki çekişmeler haçlı ordusunun 1204'te Konstantinopolis'e yönelmesine sebep oldu.[16] Şehrin ele geçirilmesinin ardından Bizans topraklarının geniş kısmında Latin İmparatorluğu kuruldu. Fransa Krallığı doğrudan askerî bir müdahalede bulunmasa da, Fransız soyluların büyük bölümü seferin yönetiminde yer aldı[17] ve yeni kurulan Latin devletinde önemli mevkiler üstlendi.[16][17] Seferin sonuçları Bizans İmparatorluğu'nun siyasi bütünlüğünü uzun süreli olarak zayıflatırken, Fransa Krallığı'nın Akdeniz dünyasındaki nüfuzu dolaylı biçimde arttı. Flandre Kontu Baudouin'in Latin imparatoru seçilmesi,[16] Fransız feodal aristokrasisinin Doğu'daki konumunu pekiştirdi. Bununla birlikte, seferin Batı Avrupa'daki etkisi sınırlı kaldı ve 13. yüzyılda Fransa Krallığı iç siyasette Capet yönetiminin güçlenmesine, kraliyet otoritesinin genişlemesine ve idari reformlara odaklanmaya devam etti.
-
Dördüncü Haçlı Seferi sonucunda Frankokrasi'nin başlangıcı -
Dönemin Fransa Kralı II. Philippe -
-
IX. Louis'in Kutsal Diken Tacı'nı, Gerçek Haç'ı, Kutsal Mızrak'ı ve diğer emanetleri kabul edişini gösteren 14. yüzyıl minyatürü, Sainte-Chapelle -
Emanetlerin Konstantinopolis'ten Sainte-Chapelle'e taşınmasını canlandıran vitray.
.jpg)
.jpg)
Yüz Yıl Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yüz Yıl Savaşı (1337-1453), Fransa ve İngiltere krallıkları arasında yaklaşık bir asırdan uzun süre boyunca belirli aralıklarla devam eden siyasi, askeri sosyal, ekonomik ve kültürel çatışmalar dizisidir.[18] Bu uzun mücadele, Fransa Krallığı'nın yeniden inşasına, İngiltere'de iç politik dengenin değişmesine ve Orta Çağ Avrupa'sında askerî tekniklerin dönüşmesine yol açmıştır.[19] 1328'de Fransa Kralı IV. Charles'ın erkek varis bırakmadan ölmesiyle, Capet Hanedanı'nın doğrudan erkek soyu sona erdi.[20] Fransız soyluları, kraliyet tacını Valois Hanedanı'na vererek III. Philippe'in oğlunu, VI. Philippe'i kral seçti. İngiltere Kralı III. Edward ise annesi üzerinden Capet soyundan geldiğini ileri sürerek taht üzerinde hak iddia etti.[21] Bu iddia, Gaskonya üzerindeki İngiliz hakları ve Flandre gibi ekonomik açıdan önemli bölgelerin kontrolüyle birleşince iki krallık arasında geniş çaplı bir çatışmanın temelleri atıldı.[22] Yüz Yıl Savaşı sürekli bir çatışma olmaktan ziyade, diplomatik ateşkeslerin, seferlerin ve büyük taarruzların birbirini takip ettiği uzun bir süreçti.
I. Dönem: İngiliz üstünlüğü (1337-1360)
[değiştir | kaynağı değiştir]1337'de başlayan ilk çatışmalar, deniz savaşları ve Gaskonya çevresindeki bölgesel mücadelelerle sınırlıydı. Ancak kısa süre içinde İngiliz ordusunun taktik üstünlüğü belirgin hâle geldi. 1346'daki Crécy Muharebesi, uzun yaycıların etkisiyle İngiliz ordusunun Fransız süvarisine ağır kayıplar verdirdiği bir dönüm noktası oldu.[23] Ardından 1347'de Calais İngiltere'nin eline geçti ve Kanal kıyılarında kalıcı bir üs hâline geldi.[24] 1356'daki Poitiers Muharebesi İngilizlerin bir diğer büyük zaferiydi.[25] Bu savaş sonucunda II. Jean'ın esir düşmesi ülkede ciddi bir otorite boşluğu yarattı.[25] 1360'da imzalanan Brétigny Antlaşması ile İngiltere, Gaskonya başta olmak üzere geniş bir bölge üzerinde tam egemenlik kazandı ve savaşın ilk evresi İngiliz üstünlüğüyle sona erdi.[26]
II. Dönem: Fransız toparlanışı (1360-1380)
[değiştir | kaynağı değiştir]1360 sonrasında Fransa'da siyasi ve askerî yapının yeniden düzenlenmesi büyük önem kazandı.[25] Kral V. Charles döneminde feodal güç dengesi yeniden kuruldu, paralı asker birliklerinin kontrol altına alınması için merkezî düzenlemeler yapıldı. Fransa'nın en önemli komutanlarından Bertrand du Guesclin, İngiliz kuvvetlerine karşı sistemli taarruzlarla kaybedilen bölgelerin büyük bölümünü geri aldı. Hareketli savaş taktikleri, yıpratma harekâtları ve kuşatma üstünlüğü sayesinde İngiliz ilerleyişi durduruldu ve 1370'lerde Fransız üstünlüğü belirgin hâle geldi.[27]
III. Dönem: karışıklıklar ve yeniden çatışma (1380-1415)
[değiştir | kaynağı değiştir]1380'lerden itibaren Fransa'da iç siyasal çekişmeler yoğunlaştı. Armagnac ve Burgonya hizipleri arasındaki mücadele, kraliyet otoritesini zayıflattı. İngiltere'de ise Lancaster Hanedanı yönetimi güç kazandı. Bu koşullar iki ülkenin yeniden geniş çaplı çatışmalara sürüklenmesine zemin hazırladı. Fransız iç bölünmesi, özellikle Paris ve kuzey bölgelerinde istikrarsızlığa yol açarak İngiltere'nin müdahalesini kolaylaştırdı.[28] 1415'te Kral V. Henry, Fransa'ya büyük bir sefer düzenledi ve Agincourt Muharebesi'nde sayıca üstün Fransız ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı.[29] Bu zafer İngiliz prestijini artırdı ve Fransa'nın kuzeyinde İngiliz kontrolü hızla genişledi. 1420 tarihli Troyes Antlaşması, ilgili dönemde İngiltere Kralı'nın Fransa tahtının varisi olarak tanınmasını öngörüyordu. Paris dahil olmak üzere geniş bir bölge, İngiliz hâkimiyeti altına girdi.[29]
Jeanne d'Arc ve kurtuluş (1429-1431)
[değiştir | kaynağı değiştir]Charles ile görüşmesi ve askerî seferlerdeki başarıları sonrası kısa sürede şöhreti yayılan Jeanne d'Arc, Fransızların topraklarını geri almasında önemli bir figür olarak ortaya çıkmıştır.[18] Orléans'ın kuşatmasının kaldırılmasını sağlayarak savaşın seyrini tersine çeviren sembolik bir figür hâline geldi.[30] Ardından Charles'ın Reims'de taç giymesine öncülük etti.[31] Jeanne 1431’de İngilizlerce yargılanıp idam edilse de,[31] Fransa'nın yeniden birleşmesinde pay sahibidir.[32] 1430'lardan sonra Fransa'da düzenli ordu sisteminin güçlendirilmesi ve topçunun yaygın kullanımı savaşın karakterini değiştirdi. Burgonya ile yapılan uzlaşma kuzeydeki iç savaşları sonlandırarak İngilizlere karşı birleşik bir cephe oluşturdu. 1450 Formigny ve 1453 Castillon muharebeleri İngiliz kuvvetlerinin yenilgisiyle sonuçlandı. Castillon Muharebesi, topçu ateşinin belirleyici rol oynadığı ilk büyük Avrupa muharebelerinden biri kabul edilir. İngiltere yalnızca Calais'yi elinde tutarak kıta üzerindeki hâkimiyetini büyük ölçüde yitirdi.[33] Yüz Yıl Savaşı, Fransa'da merkezi krallık otoritesinin güçlenmesi, kalıcı bir düzenli ordunun oluşması ve feodal askeri yapıların çözülmesiyle sonuçlandı. İngiltere'de ise savaş, iç istikrarsızlık ve uzun vadede Güller Savaşı'na giden sürecin hızlanmasına katkıda bulundu. Avrupa'da askerî teknoloji, özellikle topçuluk ve kalıcı ordular açısından önemli dönüşümler yaşandı.[19]
-
-
Jeanne d'Arc arması -
-
-
1429 yılında Fransa Krallığı'nın sınırları (kırmızı İngiltere Krallığı'nı, mor Burgonya'yı ve mavi ise Fransa Krallığı'nı temsil eder) -
Dönemin Fransa Kralı VII. Charles
.JPG)
Yüz Yıl Savaşı sonrası yeniden yapılanma (1453-1500)
[değiştir | kaynağı değiştir]
1453'te Yüz Yıl Savaşı'nın sona ermesinin ardından Fransa Krallığı, uzun süren çatışmaların yarattığı askerî, ekonomik ve idarî tahribatı gidermeye yönelik geniş çaplı bir yeniden yapılanma sürecine girdi. XI. Louis döneminde (1461-1483) feodal soyluların bağımsızlık iddialarına karşı kraliyet otoritesi güçlendirildi ve merkezî devlet mekanizması belirgin şekilde genişledi.[34] Kral, kalıcı bir kraliyet ordusunun temellerini atarak askerî gücü feodal beylerden bağımsız hâle getirdi. Ayrıca ticaret yollarının güvenliği ve vergi idaresinin düzenlenmesi, ülkenin savaş sonrası toparlanmasında önemli rol oynadı.[35] XI. Louis'nin ölümünden sonra tahta geçen VIII. Charles döneminde krallık, diplomatik ve askerî faaliyetlerini İtalya'ya yöneltti. 1494'te başlayan İtalya Savaşları, Fransa'nın bölgesel nüfuzunu genişletme arayışının bir sonucu olarak ortaya çıktı ve krallığın dış politikasını yeni bir döneme taşıdı. Bu seferler aynı zamanda Rönesans kültürünün Fransız sarayına taşınmasında etkili olarak ülkenin sosyal ve kültürel yapısında kalıcı değişimlere yol açtı.[36] 15. yüzyılın sonuna gelindiğinde Fransa, feodal bölünmüşlüğün büyük ölçüde sona erdiği, merkezî yönetimin güç kazandığı ve Avrupa'daki büyük güçler arasında nüfuzunu artırmaya başlayan bir krallık hâline gelmişti. Bu süreç, ilerleyen yüzyıllarda kraliyet otoritesinin mutlakiyetçi bir yapıya dönüşmesinin temelini oluşturdu.[37]
İtalya Savaşları ve Fransa-Osmanlı ittifakı (1536)
[değiştir | kaynağı değiştir]
16. yüzyılın ortalarında Fransa Krallığı, Habsburgların Avrupa üzerindeki askerî ve siyasal üstünlüğü karşısında yeni bir denge unsuru arayışına girdi. I. François'nın İtalya Savaşları'nda V. Karl karşısında art arda yenilgiler alması, Fransa'yı geleneksel Avrupa ittifak sistemlerinin dışına iterek farklı bir diplomatik yaklaşım benimsemeye yöneltti.[38] Bu koşullar altında Fransa, Osmanlı İmparatorluğu ile resmî bir ittifak kurarak Avrupa siyasetinde köklü bir değişime imza attı.[38] 1536'da Kanuni Sultan Süleyman ile I. François arasında tesis edilen anlaşmalar, tarihte bir Hristiyan krallığı ile Müslüman bir devlet arasında kurulan ilk kalıcı ve kapsamlı ittifaklardan biri olarak kabul edilir.[38] Anlaşma, askerî koordinasyonun yanı sıra ticaret ve denizcilik alanlarında Fransa'ya önemli imtiyazlar sağladı. Bu çerçevede Fransa, Osmanlı limanlarında diğer Avrupa devletlerine kıyasla ayrıcalıklı bir konuma ulaşırken; Osmanlı donanması da Akdeniz'deki Habsburg üslerine karşı Fransa ile eşzamanlı harekâtlar yürüttü.[39] Bu bağlamda I. Süleyman, Barbaros komutasındaki 110 kadırgalık bir filoyu I. François'ya yardım amacıyla gönderdi.[40] Osmanlı donanması o yıl Toulon'da demirledi. Buna karşılık I. François de Macaristan'daki Osmanlı birliğine küçük bir Fransız topçu birliği göndermişti.[40] İttifak yalnızca askeri değil, aynı zamanda diplomatik dengeleri de derinden etkiledi. Fransa, Osmanlı himayesindeki Doğu Akdeniz ticaretine doğrudan erişim kazanarak ekonomik alanda büyük avantaj elde etti.[39] Bu durum, ilerleyen yıllarda kapitülasyonlar olarak bilinen ticari imtiyazların temelini oluşturdu. Fransa-Osmanlı işbirliği, 16. yüzyıl boyunca Habsburg İmparatorluğu'nun Avrupa'daki konumunu sınırlayan en önemli güçlerden biri hâline geldi ve Fransa'nın dış politikada bağımsız bir çizgi izlemesini mümkün kıldı.[38][40]
Fransa Din Savaşları (1562-1598)
[değiştir | kaynağı değiştir]16. yüzyılın ikinci yarısında Fransa Krallığı, Katolik çoğunluk ile artan Protestan (Huguenot) nüfus arasındaki gerilimlerin siyasal iktidar mücadelesiyle birleşmesi sonucunda derin bir iç savaşa sürüklendi.[41] Bu dönemde krallık yönetimi, Valois hanedanının zayıflayan otoritesi, soylu ailelerin rekabeti ve Avrupa'daki mezhep ayrışmasının etkisiyle uzun süreli bir istikrarsızlık içine girdi. 1562'de Orléans yakınlarında başlayan ilk çatışmalar, üç kıtanın siyasî dengelerini etkileyecek ölçekte genişledi.[42] Fransa'da din geriliminin temelinde Reform hareketinin özellikle şehirli burjuvazi ve bazı soylular arasında yayılması yatıyordu. Protestantlığın büyümesi, Katolik Guise ailesi ile Protestan Bourbon hanedanı arasında keskin bir rekabete yol açtı. Kraliçe Caterina de' Medici'nin iki taraf arasında uzlaşma sağlama çabaları başarılı olamadı.[43] 1562'de Vassy'de Protestanların katledilmesi, çatışmaların açık bir iç savaşa dönüşmesinin başlangıcıdır.[43] 1560'lar ve 1570'lerdeki çatışmalar, Fransa Krallığı'nın idarî bütünlüğünü ciddi şekilde zayıflattı. Fransa artık kuzeyde katoliklerin, güneyde ise protestanların kontrolündeki bölgeler şeklinde bölünmüş durumdaydı. Katolik tarafı Roma'daki papadan ve II. Felipe'den destek almaktaydı.[43] Buna karşın Protestanlar ise İngiltere, bazı Alman prenslikleri ve İsviçre kantonları tarafından destekleniyordu.[43] 1572'de Paris'te gerçekleşen Saint-Barthélemy Gecesi, binlerce Protestanın hayatını kaybettiği büyük bir katliama dönüştü.[41] 1570'lerin sonu ve 1580'lerde, katolikler ile protestanlar arasındaki mücadele bir iç savaş halini aldı. Bu süreçte krallık otoritesi neredeyse çöktü. Valois Kralı III. Henri’nin sarayında uyguladığı denge politikaları ülkeyi bir süre istikrarda tutsa da, uzun soluklu olmadı. Üstüne üstlük 1588’de Guise liderlerinin öldürülmesi ve III. Henri'nin kısa süre sonra suikaste uğraması, siyasal düzeni daha da kaotik hale getirdi.[44] Krallığın yeniden bütünleşmesi Bourbon Hanedanı'nın yükselişiyle mümkün oldu. Navarra Kralı Henri, 1589’da III. Henri'nin ölümüyle Fransa tahtının yasal varisi olarak ortaya çıktı. Ancak Protestan olması nedeniyle başkentte ve kuzey bölgelerinde ciddi direnişle karşılaştı. Uzun süren çatışmaların ardından Henri, ülkenin siyasal birliğini sağlamak amacıyla Katolikliğe geçtiğini ilan etti.[43] Ardından 1594'te Paris'e girdi ve taç giydi.[43] 1598'de yayımladığı Nantes Fermanı, protestanlara sınırlı ölçüde dini özgürlük tanıyarak Fransa'da yaklaşık otuz altı yıl süren iç savaşı fiilen sona erdirdi.[43] Fransa Din Savaşları'nın sona ermesiyle krallık, uzun bir iç bölünmenin ardından merkezî otoriteyi yeniden kurma fırsatı buldu. IV. Henri döneminde uygulanan mali ve idarî reformlar, 17. yüzyıldaki mutlakiyetçi monarşinin yükselişi için zemini hazırladı ve Fransa Krallığı'nı Avrupa güç dengelerinde yeniden etkin bir konuma taşıdı.[37] Buna karşın Holt, Din Savaşlarının sonunu yalnızca 1598 Nantes Fermanı ile değil, 1629'a kadar süren düzenli ayaklanmaların ve kraliyet müdahalelerinin bastırılmasıyla ilişkilendirir. Bunun sonucundaysa, iç savaş döngüsünün gerçekten kapandığını öne sürer.[41]
-
-
-
-
Vassy Katliamı, 1562 -
Görüşleri Fransız Protestanlığının temelini oluşturan Jean Calvin -
Nîmes’deki Michelade sırasında Huguenotların Katolikleri katletmesi
Seksen Yıl Savaşı (1568-1648)
[değiştir | kaynağı değiştir]16. yüzyılın ikinci yarısında başlayan Seksen Yıl Savaşı, Hollanda'nın İspanya Habsburg yönetimine karşı bağımsızlık mücadelesi olarak ortaya çıkmış, zamanla Avrupa'nın güç dengelerini etkileyen uzun süreli bir çatışmaya dönüşmüştür. Fransa Krallığı, resmi olarak savaşın ana taraflarından biri olmamakla birlikte, hem din politikaları hem de Habsburg İspanyası ile rekabeti nedeniyle çatışmada önemli ve belirleyici bir rol üstlenmiştir.[45] 1568'de başlayan ayaklanma sırasında Fransa iç siyaseti, Din Savaşları ile meşgul olduğundan krallık başlangıçta sınırlı bir diplomatik tutum benimsedi. Ancak Fransa'daki Protestan (Huguenot) soylular, hem dinî hem de siyasî dayanışma gerekçeleriyle Hollandalı isyancılara destek sağladı. 1570'ler ve 1580'lerde Fransız sınır bölgeleri, Hollanda ve İspanya kuvvetleri arasındaki mücadele için lojistik bir geçiş hattı hâline geldi. Valois hanedanının zayıflayan otoritesi, krallığın bu dönemde tutarlı bir dış politika izlemesini zorlaştırdı.[42] 1580'lerin sonundan itibaren Bourbon Hanedanı'nın yükselişiyle birlikte Fransa'nın dış politikasında daha istikrarlı ve İspanya karşıtı bir çizgi belirdi. IV. Henri'nin 1589’da tahta çıkması, Hollanda ile ilişkileri yeni bir aşamaya taşıdı. Henri, ülkenin iç savaşlardan çıkmasıyla birlikte Habsburg üstünlüğünü dengelemek amacıyla Hollanda Cumhuriyeti'ne mali ve askerî destek vermeye başladı. 1598 Vervins Antlaşması, Fransa'nın İspanya ile barış yapmasına rağmen Hollanda'nın bağımsızlık mücadelesini dolaylı olarak desteklemesine engel olmadı.[kaynak belirtilmeli] Aynı yıl Hollanda, IV. Henri'yi kendi özgürlüklerinin garantörlerinden biri olarak tanımlayan diplomatik temaslarını yoğunlaştırdı.[46] 1609'da imzalanan "On İki Yıllık Ateşkes"[46] döneminde Fransa, Hollanda ile daha yakın bir işbirliğine yöneldi ve ticari ilişkileri güçlendirdi. Aynı dönemde Richelieu’nun devlet yönetiminde etkinlik kazanmasıyla Fransız dış politikası belirgin şekilde Habsburg karşıtı bir niteliğe büründü. Richelieu, Hollanda'yı İspanya'ya karşı kıta siyasetinde denge unsuru olarak gördü ve 1630'lardan itibaren Hollanda ile ortak askerî operasyonları teşvik etti.[46] 1635'te Fransa'nın İspanya'ya resmen savaş ilan etmesi[47], Seksen Yıl Savaşı ile Otuz Yıl Savaşı'nın fiilen birleşmesine yol açtı. Fransa savaş sebebi olarak Trier Elektörü'nün İspanya tarafından alıkonulmasını öne sürdü ve bu durumu "uluslar hukukunun ihlali" olarak sundu.[47]
IV. Henri dönemi ve Bourbon monarşisinin güçlenmesi (1598-1610)
[değiştir | kaynağı değiştir]Fransa Din Savaşları'nın sona ermesinin ardından IV. Henri (1589-1610), Fransa Krallığı'nın siyasî ve idarî bütünlüğünü yeniden tesis etmeye yönelik kapsamlı reformlar başlattı. 1598 tarihli Nantes Fermanı, Protestanlara belirli ölçülerde ibadet özgürlüğü tanıyarak iç savaşı sona erdirmiş ve krallık içinde istikrarın sağlanmasına zemin hazırlamıştı. Bu dönemde IV. Henri, uzun süren çatışmaların yol açtığı ekonomik çöküşü gidermek amacıyla maliyenin düzenlenmesine, tarımsal üretimin artırılmasına ve ticaretin canlandırılmasına yönelik politikalar uyguladı.[42] Kralın maliye bakanı Maximilien de Béthune, vergi sistemi üzerinde yaptığı reformlarla kraliyet hazinesinin gelirlerini önemli ölçüde artırdı. Altyapı yatırımları, yol ve kanal yapımları, tarım teşvikleri ve iç gümrüklerin sınırlanması gibi önlemler, ülkenin savaş sonrası toparlanmasına katkı sağladı. Bu dönemde kraliyet otoritesinin yerel soylular üzerindeki kontrolün güçlenmiş ve erken modern devlet yapısının kurumsal temelleri sağlamlaştırılmıştır.[37] Dış politikada IV. Henri, Habsburg nüfuzuna karşı dikkatli bir denge politikası yürüttü. İspanya ile 1598'de imzalanan Vervins Antlaşması, uzun süredir devam eden düşmanlığı sona erdirerek Fransa'nın Avrupa siyasetinde daha bağımsız bir rol üstlenmesini sağladı. Aynı dönemde krallık, Almanya'daki küçük prenslikler ve Birleşik Hollanda Cumhuriyeti ile diplomatik ilişkilerini güçlendirerek kıtanın güç dengesinde etkin bir konuma yükseldi. IV. Henri'nin 1610'da bir suikast sonucu öldürülmesi, Fransa'da kısa süreli bir belirsizlik yaratsa da, Bourbon hanedanı kraliyet otoritesini konsolide etmeyi başardı. Kralın ölümünün ardından tahta çıkan XIII. Louis, krallığın idaresini fiilen annesi Marie de' Medici'nin naipliğinde devraldı. Ancak bu dönemde bile IV. Henri'nin gerçekleştirdiği idarî ve malî reformlar, 17. yüzyılda gelişecek olan mutlakiyetçi monarşinin temelini oluşturmaya devam etti.[48]
_-_Marie_de_M%C3%A9dicis,_Queen_of_France_-_WGA18247.jpg)
XIII. Louis ve Kardinal Richelieu dönemi ve Amerika'da ilk koloni (1610-1643)
[değiştir | kaynağı değiştir]
IV. Henri'nin 1610'da öldürülmesinin ardından Fransa tahtına geçen XIII. Louis, çocuk yaşta olduğundan yönetim fiilen annesi Marie de' Medici'nin naipliğinde sürdürüldü. Bu dönemde saray hizipleri ve soylu aileler arasında yoğun rekabet yaşandı. 1617'de Louis'nin iktidarı bizzat üstlenmesi, kraliyet otoritesinin yeniden merkezileştirilmesinin ilk adımı olarak görüldü.[37] 1624'te başbakanlık görevine getirilen Kardinal Armand Jean du Plessis de Richelieu, birinci bakan olarak görev yaptığı dönemde din savaşları sonucunda ağır hasar almış krallığı yeniden birleştirilmişti.[49] Richelieu'nun temel hedefi, hem içeride soylu sınıfın bağımsız güç odaklarını tasfiye ederek kraliyet otoritesini güçlendirmek, hem de dış politikada Habsburg hâkimiyetine karşı Fransa'nın nüfuzunu genişletmekti. Bu doğrultuda yerel feodal kalelerin yıkılması, valilerin yetkilerinin sınırlandırılması ve kraliyet görevlilerinin (intendants) taşra yönetiminde etkinleştirilmesi yoluyla merkezî devlet mekanizması kurumsallaştırıldı.[50] Richelieu'nun dış politikada izlediği çizgi, Fransa'nın Avrupa'nın güç dengeleri içinde daha bağımsız ve etkin bir rol üstlenmesini sağladı. İspanya ve Avusturya Habsburglarına karşı yürütülen mücadele, 1635'te Fransa'nın Otuz Yıl Savaşı'na resmen katılmasıyla genişledi. Bu süreçte Fransa, Almanya'daki Protestan prensliklerle ve Hollanda Cumhuriyeti ile ittifak kurarak Habsburglara karşı kıta siyasetinin baş aktörlerinden biri hâline geldi.[51] Aynı dönemde Fransa, denizaşırı koloni faaliyetlerini de önemli ölçüde geliştirdi. 1608'de Québec’in kurulmasının ardından Kanada kıyılarında kalıcı yerleşimler genişledi. 1627'de kurulan Compagnie des Cent-Associés aracılığıyla Yeni Fransa kolonisi resmen devlet himayesine alındı. Richelieu, Atlantik ticaretinin güçlendirilmesi için Kanada, Akadya ve Karayip adaları üzerinde Fransız etkisini artırmayı amaçladı. Böylece Fransa, Avrupa'daki güç mücadelesiyle eşzamanlı olarak Kuzey Amerika'da da kolonileşme sürecine girmiş oldu.[52] 1642'de Richelieu'nun ölümünün ardından krallık otoritesi kısa süreli bir zayıflama yaşasa da, XIII. Louis'nin merkezileşmiş devlet yapısı ve kurumsal reformları Bourbon monarşisinin istikrarını korudu. 1643'te Louis'nin ölümüyle tahta geçen genç XIV. Louis, bir süre Mazarin'in naipliğinde yönetildi ve Richelieu döneminde inşa edilen idarî yapı, 17. yüzyılın ikinci yarısındaki mutlakiyetçi monarşinin temelini oluşturdu.[53]
Mazarin dönemi ve Fronde isyanları (1643-1661)
[değiştir | kaynağı değiştir]_-_Google_Art_Project.jpg)
XIII. Louis'nin 1643'te ölümü üzerine tahta çıkan XIV. Louis henüz beş yaşında olduğundan, yönetim annesi Avusturyalı Anne'in naipliğinde ve Kardinal Jules Mazarin'in başbakanlığında devam etti.[54] Mazarin, Richelieu'nun başlattığı merkezîleştirme politikalarını sürdürerek hem soyluların hem de yüksek mahkemelerin kraliyet otoritesine karşı bağımsız girişimlerini sınırlamaya çalıştı. Ancak bu politikalar, vergi yüklerinin artmasıyla birleşince geniş bir muhalefetin ortaya çıkmasına yol açtı.[55] 1648'de başlayan ve Fronde isyanları, Fransa'da 17. yüzyılın en ciddi iç çatışma dönemlerinden birini oluşturdu. İsyanların ilk aşaması, Paris Parlamentosu'nun vergi düzenlemelerine ve Mazarin'in yetkilerine karşı çıkmasıyla başladı. "Fronde parlementaire" olarak bilinen bu hareket, devlet otoritesinin yargı kurumlarıyla çatışması sonucunda başkentte geniş çaplı ayaklanmalara dönüştü. Kraliyet ailesi kısa süreliğine Paris'ten ayrılmak zorunda kaldı ve ülke iç yönetimde ciddi bir krizle karşı karşıya kaldı.[56] 1650'lerden itibaren isyanlar soylu ailelerin önderlik ettiği "Fronde des princes" safhasına geçti. Condé Prensi gibi güçlü aristokrat liderler, kendi nüfuz alanlarını korumak ve Mazarin'in otoritesini kırmak amacıyla silahlı ayaklanmalar başlattı. Bu çatışmalar sırasında ülkede düzenli ordunun harekete geçirilmesi zorlaşmış, bazı bölgelerde kraliyet yönetimi tamamen işlevsiz hâle gelmişti.[kaynak belirtilmeli] Fransa, Otuz Yıl Savaşı'nın son yıllarında dış cephede zafer kazanırken, içerde uzun süre istikrarsızlıkla mücadele etmek zorunda kaldı.[57] 1653'te isyanların bastırılmasının ardından Mazarin yönetimi yeniden güç kazandı. İsyanların başarısızlığı, feodal soyluların kraliyet otoritesine karşı bağımsız bir güç oluşturamayacağını ortaya koydu. Aynı zamanda Paris Parlamentosu'nun siyasî etkisi önemli ölçüde sınırlandı. Bu dönem, mutlakiyetçi monarşinin temelini oluşturan "krize karşı merkezîleşme" anlayışını pekiştirdi. Mazarin'in 1661'de ölümüyle XIV. Louis, başbakan olmadan kendi adına yönetmeye karar verdi ve Fransa tarihinde mutlakiyetçiliğin en güçlü dönemi başladı.[37]
XIV. Louis dönemi (1661-1715)
[değiştir | kaynağı değiştir]Mazarin'in 1661'de ölümünün ardından XIV. Louis, Fransa tarihinde ilk kez başbakanlık makamını boş bırakarak krallığı doğrudan kendi yönetimi altında topladı.[37] Bu karar, 17. yüzyıl mutlakiyetçiliğinin kurumsal çerçevesini belirleyen dönüm noktalarından biri oldu. "L’État, c’est moi" ("Devlet benim") anlayışıyla özetlenen yönetim tarzı, krallığın idarî mekanizmasını merkezîleştirmeye,[54] soylu aristokrasinin siyasî etkisini sınırlamaya ve saray çevresini kralın şahsına bağlı bir yapıya dönüştürmeye yönelik kapsamlı reformlarla pekiştirildi.[58] XIV. Louis'nin iç politikadaki en önemli hamlelerinden biri, devlet memurları ve taşra idaresinin "intendant" sistemi üzerinden doğrudan krala bağlanmasıydı. Bu uygulama, yerel soyluların bağımsız gücünü kısıtlayarak merkezî idarenin yetkilerini genişletti. Aynı dönemde sarayın siyasî merkezi, Paris'ten Versay'a taşındı. 1682'de resmî kraliyet ikametgâhı haline gelen Versay Sarayı,[54] hem idarî bürokrasinin hem de aristokrasinin kral çevresinde toplanmasını sağlayarak mutlakiyetçi düzenin sembolü hâline geldi.[54][59] Ekonomik alanda maliye bakanı Jean-Baptiste Colbert, "merkantilist" bir prensiple devlet gelirlerini artırmayı ve dış ticarette Fransız üstünlüğünü sağlamayı amaçlayan geniş bir reform programı uyguladı.[60] Colbert'in politikaları arasında imalat loncalarının düzenlenmesi, lüks eşya üretiminin teşviki, denizcilik ve kolonilerin geliştirilmesi ve ticaret filolarının güçlendirilmesi yer aldı.[60] Bu çaba, 17. yüzyıl boyunca Fransa'nın Avrupa'nın en büyük ekonomik güçlerinden biri haline gelmesinde etkili oldu.
XIV. Louis'nin dış politikası, Fransa'yı Avrupa'nın baskın askerî gücü haline getirmeyi hedefliyordu. Devolüsyon Savaşı (1667-1668), Hollanda Savaşı (1672-1678) ve Augsburg Birliği Savaşı (1688-1697) gibi çatışmalar, Fransa'nın sınırlarını genişletme girişimlerinin bir parçasıydı. Bu savaşlarda modern anlamda sürekli ve disiplinli bir ordu yapısı geliştirilerek, Fransa kıtanın en güçlü askerî aygıtlarından birine sahip oldu. XIV. Louis'nin savaş politikası 1701-1714 yıllarındaki İspanya Veraset Savaşı ile doruk noktasına ulaşsa da savaşın uzun sürmesi ve mali yükü krallık üzerinde önemli bir baskı oluşturdu.[61] 1685'te Nantes Fermanı'nın yürürlükten kaldırılması[60] (Édit de Fontainebleau), Protestanlara tanınan sınırlı hoşgörünün sonlanmasına ve binlerce Huguenot'un ülkeyi terk etmesine yol açtı.[60] Bu durum ekonomik açıdan nitelikli işgücünün kaybına neden olurken, Fransa'nın Avrupa'daki itibarını da olumsuz etkiledi. Dışarıda ise krallığın yayılmacı politikaları, diğer Avrupa devletlerini Fransa'ya karşı ittifaklar kurmaya yöneltti ve kıta siyasetinde yeni denge arayışlarını tetikledi.[62] 1715'te XIV. Louis'nin ölümünden sonra Fransa, ekonomik zorluklar, yüksek savaş borçları ve nüfus kayıplarıyla karşı karşıya kaldı. Bununla birlikte onun dönemi, krallığın idarî yapısının merkezîleştirildiği, Avrupa'daki askerî ve kültürel etkisinin doruğa ulaştığı bir çağ olarak kabul edilir. Versay çevresinde şekillenen saray kültürü ve mutlakiyetçilik ideali, 18. yüzyıl boyunca Fransa'nın siyasal kimliğini belirlemeye devam etti.[63]
-
-
Yeni Fransa haritası, 1713'den önce -
Yeni Fransa'nın Fransa Krallığı egemenliğine girmesinden sonra kullanılan XIV. Louis'nin arması -
-
XIV. Louis'nin Versay Sarayı'nda ölümü, Thomas Jones Barker
.svg)
XV. Louis dönemi (1715-1774)
[değiştir | kaynağı değiştir]
1715'te XIV. Louis'nin ölümünün ardından tahta geçen XV. Louis, henüz çocuk yaşta olduğundan yönetim bir süreliğine Philippe d'Orléans'ın naipliği altında sürdürüldü. "Régence" olarak bilinen bu dönem, mutlakiyetçi yönetimin geçici olarak gevşediği ve Paris Parlamentosu'nun siyasî etkisinin yeniden arttığı bir süreçti. Naiplik döneminde saray yönetimi, mali düzeni sağlamak amacıyla farklı ekonomik girişimlerde bulundu; ancak John Law'ın yönlendirdiği para ve kredi politikaları 1720'de ciddi bir kriz yaratarak devlet maliyesini daha da zayıflattı.[37] XV. Louis'nin 1720'lerden itibaren doğrudan idareyi üstlenmesiyle birlikte krallıkta daha istikrarlı bir yönetim anlayışı yerleşti. Kardinal Fleury'nin başbakanlığı döneminde (1726-1743) iç politika büyük ölçüde barış ve ekonomik toparlanmaya odaklandı. Fleury'nin ihtiyatlı dış politikası Fransa'yı uzun süre büyük savaşlardan uzak tutsa da, 1730'ların sonunda Avrupa'daki güç mücadelesi yoğunlaşınca krallık yeniden askerî çatışmalara dahil oldu. 1740'ta başlayan Avusturya Veraset Savaşı'nda Fransa, Habsburg hanedanına karşı Avrupa'nın çeşitli müttefikleriyle birlikte hareket ederek Orta Avrupa'daki güç dengelerini etkilemeye çalıştı.[64] Savaşın ardından 1748'de imzalanan Aix-la-Chapelle Antlaşması, Fransa için belirgin bir kazanç sağlamadı ve dış politikadaki belirsizlikler devam etti.
Yedi Yıl Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]
1756 yılında başlayan ve 1763'te sona eren Yedi Yıl Savaşı sırasında Fransa Krallığı hem Avrupa kıtasında hem de sömürge bölgelerinde birden çok cephede yer aldı.[65] Bu savaş sırasında Fransa, Avusturya ile ittifak kurarak Diplomatik Devrim olarak bilinen yeni bir dış politika yönelimi benimsedi. Aynı dönemde, Fransa-İngiltere arasındaki denizaşırı sömürge rekabeti, Fransa'nın Atlantik ve Hint okyanusu çevresindeki askerî ve lojistik kapasitesini önemli ölçüde zorladı.[65] İngiltere'ye karşı yürütülen bu mücadelede Fransa, hem Avrupa'da hem de denizaşırı kolonilerde ağır kayıplar verdi. 1763 Paris Antlaşması, Yeni Fransa olarak bilinen Kanada topraklarının büyük bölümünün İngiltere’ye bırakılmasıyla sonuçlandı.[65][66] Bununla birlikte Fransa'nın, Hindistan'daki ve Batı Afrika'daki varlığı sona erdi.[65]
Avrupa cephesinde ise Fransa'nın askeri performansı zayıf kaldı. Rossbach'ta 1757'de yaşanan yenilgi sırasında Fransız-İmparatorluk ordusu kendisinden yarı büyüklükte bir Prusya kuvveti tarafından kısa sürede bozguna uğradı.[65] Tüm bunların sonucunda, Fransa'nın uluslararası konumu önemli ölçüde geriledi.[65] Savaşın ardından Britanya en dinamik imparatorluk gücü hâline gelirken, Rusya ve Prusya büyük güçler arasına katıldı.[65] Fransa ise Avusturya ile birlikte göreli bir düşüş içine girdi. Sonuç olarak bu savaş, Fransa için hem denizaşırı hem de kıta Avrupası düzeyinde "çifte mağlubiyet"[65] olarak değerlendirildi.[65] XV. Louis döneminin son yılları iç siyasette de yoğun bir istikrarsızlığa sahne oldu. Parlamentolar ile krallık arasında süregelen çatışmalar, devlet yönetiminin bütünlüğünü zayıflattı. Mali sistem geniş kapsamlı reformlara ihtiyaç duymasına rağmen, soyluların vergi ayrıcalıkları ve kurumsal direniş bu girişimleri başarısızlığa uğrattı. Toplumda memnuniyetsizlik artarken, saray harcamalarına yönelik eleştiriler de giderek yaygınlaştı. 1774'te XV. Louis'nin ölümüyle tahta geçen XVI. Louis, ekonomik ve siyasal krizlerle karşı karşıya kalan bir krallığı devraldı.[67] Bu durum ilerleyen yıllarda Fransız Devrimi'ne zemin hazırlayan başlıca etkenlerden biri oldu.[67]
Fransız Devrimi ve krallığın çöküşü (1789-1792)
[değiştir | kaynağı değiştir]18. yüzyılın sonunda Fransa Krallığı, mali bunalım, toplumsal eşitsizlikler ve siyasal otorite krizinin birleşmesiyle derin bir dönüşüm sürecine girdi. Uzun süren savaşların yarattığı borç yükü, vergi sistemindeki dengesizlikler ve soylular ile ruhban sınıfının ayrıcalıkları, monarşinin reform girişimlerini sonuçsuz bıraktı. 1788'de devlet hazinesi iflasın eşiğine gelirken, XVI. Louis, geniş tabanlı bir uzlaşma arayışıyla 1614'ten beri toplanmamış olan Etats-Généraux'yu 1789'da yeniden toplamak zorunda kaldı.[68] Meclisin toplanması, üçüncü sınıf temsilcilerinin giderek güçlenen siyasal etkisiyle beklentilerin ötesinde bir dönüşüme yol açtı. Üçüncü sınıf kendisini "Ulusal Meclis" ilan ederek yasama yetkisini üstlendi ve böylece krallığın mutlak monarşi yapısına karşı yeni bir siyasi otorite ortaya çıktı. Meclisin reform talepleri karşısında saray çevrelerinin gösterdiği direniş, Paris'te toplumsal gerilimi artırdı ve 14 Temmuz 1789'da Bastille’in ele geçirilmesi devrim sürecinin dönüm noktalarından biri hâline geldi.[69] 1789 yazında köylü ayaklanmaları ile soyluların büyük bölümü kırsalda otoritelerini yitirdi. Ulusal Meclis, feodal ayrıcalıkları kaldırarak köylülerin yükümlülüklerini yeniden düzenledi. Aynı yıl kabul edilen İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi, Fransa'da yaşayan vatandaşların, kadınların, ve kölelerin haklarını genişletti.[67] Aynı zamanda bildiri, eşitlik, ifade özgürlüğü, halk egemenliği ve temsili hükümete dayalı bir sistem kurmayı taahhüd ediyordu.[70] Krallık hâlen resmen varlığını sürdürse de siyasi otorite artık büyük ölçüde meclise geçmişti.[71] 1791 Anayasası Fransa'yı anayasal monarşi hâline getirdi.[70] XVI. Louis, yürütme yetkisini korumakla birlikte meclisin üstünlüğünü kabul etmek zorunda kaldı. Ancak reformların kapsamı ve monarşinin geleceği konusundaki tartışmalar ülke içinde siyasi kutuplaşmayı artırdı.
İmparatorluk yönetimleri ve monarşiler, Fransa'daki devrimci çalkantıların yayılmasından çekiniyorlardı.[67] 27 Ağustos 1791'de yayımlanan Pillnitz Bildirisi’nde Kutsal Roma İmparatoru II. Leopold ve Prusya Kralı II. Frederick William, Fransız monarşisine desteklerini açıkladılar.[67] Nisan 1792'de yeni seçilen Yasama Meclisi, Fransız göçmenlerin anti-devrimci ittifaklar kurduğuna inandığı[70] Avusturya ve Prusya'ya 20 Nisan 1792'de savaş ilan etti.[67] Başlangıçta dağınık durumda olan Fransa, Prusya ve Avusturya kuvvetleri karşısında yenilgiler yaşadı. Bu sırada aşırı Jakobenlerin önderliğindeki bir grup isyancı, 10 Ağustos 1792'de Tuileries Sarayı'nı bastı ve monarşi fiilen çöktü.[67][70] Eylül 1792'de Valmy Muharebesi'ndeki Fransız zaferi, devrimcilere olan güveni artırdı. Ardından Yasama Meclisi’nin yerini Ulusal Konvansiyon devraldı.[70] Ulusal Konvansiyon, monarşinin kaldırıldığını ve Fransız Cumhuriyeti'nin kurulduğunu ilan etti.[70] Kısa süre sonra Fransa, Belçika'yı ve Almanya'nın Ren bölgesini işgal etti.[67]
Devrim büyüdükçe Ulusal Konvansiyon içinde farklı hizipler oluşmaya başladı.[67] Bunlardan biri, entelektüel ve avukat olan ve Jakobenlerin üyesi Maximilien de Robespierre tarafından yönetilen Montagnardlardı.[67] Karşılarında ise radikal politika ve ekonomik değişikliklere direnen ve krala yakın olan Jirondenler vardı.[67] Jirondenlerin itirazlarına rağmen Ulusal Konvansiyon, Kral XVI. Louis ve ailesini yargıladı. XVI. Louis 21 Ocak 1793'te, eşi Marie Antoinette ise Ekim ayında giyotinle idam edildi.[67][70] Eski rejimin sınıfsal yapısı dağıtıldı, feodal sistem kaldırıldı, kilisenin siyasi gücü sınırlandırıldı[70] ve ülke merkezi bir ulus-devlet modeline yöneldi. Kralın idamının ardından, çeşitli Avrupa güçleriyle yürütülen savaş ve Ulusal Konvansiyon içindeki yoğun bölünmeler, Fransız Devrimi'ni Terör Dönemi olarak bilinen en şiddetli ve çalkantılı aşamasına taşıdı.[70]
-
-
-
Tuileries Sarayı'nın ele geçirilmesi -
-
Mirabeau'nun 23 Haziran 1789'da Marquis de Dreux-Brézé önünde meydan okuması
,_rev%C3%AAtu_du_grand_costume_royal_en_1779_-_Google_Art_Project_(3x4_cropped).jpg)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Hallam, Elizabeth (1980). Capetian France, 987–1328. London: Longman.
- ^ a b c d e Chalastras, Kostas (2025-01-12). "The Rise of the Capetian dynasty (987–Late 12th Century): from Feudal lords to masters of a centralized French Kingdom". Historia Scripta (İngilizce). 14 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ a b c d e McKitterick, Rosamond (2024-10-14). "Nation-building". London Review of Books (İngilizce). 46 (20). ISSN 0260-9592. Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ a b c d Favier, Jean (1999). Les Capétiens. Paris: Fayard.
- ^ a b c Baldwin, John W. (1986). The Government of Philip Augustus. Berkeley: University of California Press.
- ^ a b Strayer, Joseph (1969). Feudalism and the Capetian Monarchy. London: Routledge.
- ^ Bates, David (2016). William the Conqueror. New Haven: Yale University Press.
- ^ "Provost | Legal System, Judicial Reform & French Revolution | Britannica". Encyclopedia Britannica (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ Panofsky, Erwin (1979). Abbot Suger on the Abbey Church of St.-Denis. Princeton: Princeton University Press.
- ^ Phillips, Jonathan (2007). The Second Crusade. New Haven: Yale University Press.
- ^ Gies, Joseph & Frances (1996). Eleanor of Aquitaine. London: HarperCollins.
- ^ a b c "Philip II | King of France, Crusader & Reformer | Britannica". Encyclopedia Britannica (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ a b c d e f "Philip II of France | Research Starters | EBSCO Research". EBSCO (İngilizce). 18 Aralık 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ Tyerman, Christopher (2006). God's War: A New History of the Crusades. London: Penguin.
- ^ Boles, David (2019). The Capetian Century. London: Palgrave.
- ^ a b c d e Klein, Holger A. (2004). "Eastern Objects and Western Desires: Relics and Reliquaries between Byzantium and the West". Dumbarton Oaks Papers. 58: 283–314. doi:10.2307/3591389. ISSN 0070-7546.
- ^ a b Cartwright, Mark (2018-09-03). "Fourth Crusade". World History Encyclopedia.
- ^ a b Abdal, Barışcan (2022-06-26). "David Green, Yüz Yıl Savaşları Bir Halk Tarihi, çev. Mete Tunçay, Vakıfbank Kültür Yayınları, İstanbul, 2021, 389 sayfa (5 harita) ISBN 978-325-744729-4". Ortaçağ Araştırmaları Dergisi. 5 (1): 224–227. ISSN 2667-4882.
- ^ a b Allmand, Christopher (1989). The Hundred Years War. Cambridge: CUP.
- ^ Lalande, Emily. "When And Why Did The Capetian Dynasty End? | HistoryExtra". www.historyextra.com (İngilizce). 15 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ Taylor, Craig (2001), Bothwell, J. S. (Ed.), Edward III and the Plantagenet Claim to the French Throne, Boydell & Brewer, ss. 155–1702025-11-24
- ^ Cuttino, G. P. "Historical Revision: The Causes of the Hundred Years War". Speculum. 31 (3): 463–477. doi:10.2307/2853350. ISSN 0038-7134.
- ^ "Battle of Crécy | Research Starters | EBSCO Research". EBSCO (İngilizce). 18 Aralık 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ Rogers, Clifford (2000). War Cruel and Sharp. Woodbridge: Boydell.
- ^ a b c "Battle of Poitiers | Research Starters | EBSCO Research". EBSCO (İngilizce). 18 Aralık 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ "Treaty of Brétigny | Edward III, Charles V & Aquitaine | Britannica". Encyclopedia Britannica (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ Sumption, Jonathan (1999). The Hundred Years War: Trial by Fire. London: Faber.
- ^ Tuck, Anthony (1985). Crown and Nobility. London: Fontana.
- ^ a b "Battle of Agincourt | Research Starters | EBSCO Research". EBSCO (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ MagidosTur (2025-01-21). "Jeanne d'Arc: Orta Çağın Kahramanı". MagidosTur. 16 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ a b "Siege of Orléans | Research Starters | EBSCO Research". EBSCO (İngilizce). 18 Aralık 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ Warner, Marina (1981). Joan of Arc: The Image of Female Heroism. London: Vintage.
- ^ Contamine, Philippe (1984). War in the Middle Ages. Oxford: Blackwell.
- ^ "Louis XI". 17 Eylül 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2025.
- ^ Knecht, Robert (2001). The Rise and Fall of Renaissance France. London: Fontana.
- ^ Baumgartner, Frederic (1995). France in the Sixteenth Century. New York: Macmillan.
- ^ a b c d e f g Collins, James (1995). The State in Early Modern France. Cambridge: CUP.
- ^ a b c d Halil İnalcık, Osmanlı ve Avrupa: Osmanlı Devleti'nin Avrupa Tarihindeki Yeri, Kronik Kitap, 2021.
- ^ a b Özçelik, Emirhan (2022-07-13). "1597 Tarihli Ahidnâme Öncesinde Osmanlı-Fransa İlişkileri". Karadeniz Teknik Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (2): 1–16. ISSN 2791-7312.
- ^ a b c Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ 1300–1600. Çev. Ruşen Sezer, 29. baskı, Kronik Kitap, ISBN 978-605-7635-09-9.
- ^ a b c Holt, Mack P. (2005-10-13). The French Wars of Religion, 1562–1629 (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-44767-6.
- ^ a b c Holt, Mack P. (2005). The French Wars of Religion. Cambridge: CUP.
- ^ a b c d e f g Mark, Joshua J. (2022-05-06). "French Wars of Religion". World History Encyclopedia (İngilizce).
- ^ Salmon, J. H. M. (1975). Society in Crisis. London: Routledge.
- ^ Israel, Jonathan (1995). The Dutch Republic: Its Rise, Greatness, and Fall. Oxford: OUP.
- ^ a b c Greengrass, Mark (1995). France in the Age of Henri IV. London: Longman.
- ^ a b "Defensive Warfare, Prevention and Hegemony: The Justifications for the Franco-Spanish War of 1635". Institute for International Law and Justice (İngilizce). 25 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ Baumgartner, Frederic (1995). France in the Sixteenth Century. New York: St. Martin's Press.
- ^ Cardinal Richelieu (İngilizce), Oxford University Press, 2018-03-28, doi:10.1093/obo/9780195399301-03862025-11-24
- ^ Bergin, Joseph (1991). The Rise of Richelieu. Manchester: Manchester University Press.
- ^ Wilson, Peter (2010). The Thirty Years War. London: Penguin.
- ^ Eccles, William (1990). France in America. Ottawa: National Museum of Canada.
- ^ Knecht, Robert (2011). Cardinal Richelieu. London: Routledge.
- ^ a b c d "Louis XIV". Palace of Versailles (İngilizce). 2024-02-19. 9 Aralık 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ Kettering, Sharon (2001). French Society: 1600–1750. London: Longman.
- ^ Berkovitz, Albert (1968). Mazarin. London: Hutchinson.
- ^ Bonney, Richard (1991). The European Dynastic States. Oxford: OUP.
- ^ Knecht, Robert (2005). Louis XIV. Cambridge: CUP.
- ^ Wolf, John B. (1970). The Emergence of the French Absolute State. London: Harrap.
- ^ a b c d Wolf, John B. (1964). "The Reign of Louis XIV: A Selected Bibliography of Writings since the War of 1914-1918". The Journal of Modern History. 36 (2): 127–144. ISSN 0022-2801.
- ^ Lynn, John A. (1997). Giant of the Grand Siècle. Cambridge: CUP.
- ^ Bély, Lucien (2005). Louis XIV: Le plus grand roi du monde. Paris: Fayard.
- ^ Sheriff, Mary (2011). The Sun King. New Haven: Yale University Press.
- ^ Scott, H. M. (1982). Louis XV. London: Hutchinson.
- ^ a b c d e f g h i Scott, Hamish (2011-11-01). "The Seven Years War and Europe's Ancien Régime". War in History (İngilizce). 18 (4): 419–455. doi:10.1177/0968344511416718. ISSN 0968-3445.
- ^ Hodgson, Quentin (2001). Anderson, Fred (Ed.). "The First Global War". SAIS Review (1989-2003). 21 (1): 291–294. ISSN 1946-4444.
- ^ a b c d e f g h i j k l "French Revolution (1787-99) | Research Starters | EBSCO Research". EBSCO (İngilizce). 18 Aralık 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-25.
- ^ Blanning, T. C. W. (1983). The French Revolution in Germany. Oxford: OUP.
- ^ Doyle, William (2001). Old Regime France. Oxford: OUP.
- ^ a b c d e f g h i Editors, HISTORY com (2009-11-09). "French Revolution: Timeline, Causes & Dates". HISTORY (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-25.
- ^ Schama, Simon (1989). Citizens: A Chronicle of the French Revolution. London: Penguin.