Doğu Göktürk Kağanlığı
Doğu Göktürk Kağanlığı | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 581-630 | |||||||||||
 Doğu Göktürk Kağanlığı (626) | |||||||||||
| Başkent | Ötüken | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Göktürkçe | ||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||
| Kağan | |||||||||||
| |||||||||||
| Yasama organı | Kurultay | ||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 4.000.000 km2 | ||||||||||
| |||||||||||
Doğu Göktürk Kağanlığı (Çince: 東突厥汗國), 582-630 yılları arası varlığını sürdüren tarihi Türk devleti. 582 yılında bölünen Göktürk Kağanlığı'nın doğu kısmıdır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Göktürklerin bölünmesi ve Doğu Göktürkler
[değiştir | kaynağı değiştir]576 yılında İstemi Yabgu ölünce yerine oğlu Tardu geçerek yabgu olmuş ve babası gibi devletin batısını yönetmeye başlamıştır. Devletin batısını yöneten Tardu, doğu kısmın yönetimini de ele alıp Göktürk Kağanlığı'nın başına geçmek isteyince Tapo Kağan ile arası açılmıştır. Tapo Kağan 581 yılında ölünce yerine yeğeni İşbara Kağan geçmiştir. Böylece Tardu ile İşbara Kağan arasında tüm devletin başının kim olduğuna yönelik iç çatışma çıkmıştır. Geleneklere göre doğu tarafının baş kağan olması gerekmektedir. Bu karışıklıktan yararlanmak isteyen Çin, Göktürk Kağanlığı'ndaki mevcut anlaşmazlığı daha da körüklemiştir. Çin İmparatoru, batının yabgusu Tardu'ya elçi, hediyeler ve kurt figürü bulunan bir sancak göndererek Tardu'nun hükümdarlığını tanıdığını belirtmiştir. Çin'in kışkırtmaları sonucu Tardu, İşbara'nın kağanlığını tanımadığını bildirmiştir. Çıkan çatışmalar sonucu Göktürk Kağanlığı ikiye ayrılmış, Tardu batının yönetimini tamamen ele almıştır. Bu olaydan sonra İşbara Kağan'ın elinde sadece doğu bölge yönetimi kalmıştır.[2]
İşbara Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Göktürk Kağanlığı'nın ikiye ayrılmasından sonra, Doğu Göktürk devleti gücünü kaybetmeye başlamıştır. İşbara Kağan'ın Çine düzenlediği seferler başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Çin ipek ticaretini engelleyip Göktürklerin onbin kadar tüccarını sınırdışı etmiştir. Bu durum Doğu Göktürkler arasında açlık ve yoksulluğun doğmasına yol açmıştır. Doğu Göktürklere bağlı birçok Türk boyu kıtlık sebebiyle Batı Göktürklere sığınmıştır. Kendine bağlı boyların Batı Göktürk Kağanlığı'na sığınması İşbara Kağan'ı zor durumda bırakmıştır. 585 yılında giderek artan iç isyanlar ve dış baskılar sonucu İşbara Kağan, Çin hâkimiyetini kabul etmiş ve Çin'den yardım istemiştir.[2]
Doğu Göktürk Kağanlığı'nı hâkimiyeti altına alan Çin'in asıl amacı, Türkler de dahil tüm Orta Asya halklarını Çinlileştirerek, Çin için tehdit olmaktan çıkarmaktır. Bu nedenle Çin, Doğu Göktürkleri Çince konuşmaya, Çinliler gibi giyinmeye ve Çin adetlerini kabul etmeye zorlamıştır. Bunun üzerine İşbara Kağan bu konu hakkında 585 yılında Çin İmparatoru'na mektup yazmıştır. İşbara Kağan Çin imparatoruna yazdığı mektupta şöyle demiştir;
| “ | "Size bağlı kalacak, haraç verecek kıymetli atlar hediye edeceğim. Fakat dilimizi değiştiremem. Halkıma Çin giysileri giydiremem. Adetlerinizi, kanunlarınızı alamam. İmkân yoktur. Çünkü bu yönlerden bütün milletim, hassasiyetle çarpan tek bir kalptir.[2] | „ |
Çin esaretine daha fazla dayanamayan İşbara Kağan 587 yılında ölmüştür. İşbara Kağan'dan sonra başa geçen Baga ve Tulan zamanlarında Çin baskısı artmıştır. Daha sonra başa Kimin Kağan geçmiştir. Kimin Kağan'dan sonra başa Şi-pi Kağan geçmiştir.[2]
| Türk tarihi |
|---|
| dizisinin bir parçası |
 |
Şi-Pi Kağan Dönemi ve tekrar güçlenme
[değiştir | kaynağı değiştir]Şi-pi Kağan döneminde Doğu Göktürkler, kısa bir süre için eski güçlerine kavuşmuşturlar. Şi-Pi Kağan, ülkesindeki karışıklıkları önlemiştir. Batıda Tibet'e, doğuda Amur Irmağı'na kadar uzanan topraklar üzerinde egemenlik kurmuştur. Çin'e (Suy Hanedanı) her yıl verilmekte olan haraç kesilince Çin ile savaş yapılmıştır. Doğu Göktürk Kağanlığı bu savaşı kazanmıştır. Çin imparatoru, Doğu Göktürklere yıllık vergi vermek şartıyla canını kurtarabilmiştir. Göktürklere eski gücünü yaşatan Şi-Pi Kağan 619 yılında ölmüştür.
Şi-Pi Kağan'dan sonra başa geçen Çula Kağan, Çin'e yönelik akınlara devam etmiştir. Ancak bir süre sonra Çula Kağan, Çinli eşi Yicheng tarafından zehirlenerek öldürülmüştür. Çu-Lo Kağan'dan sonra yerine kardeşi Kie-Li (Hieli) geçmiştir.[2]
Doğu Göktürk Kağanlığı'nın Yıkılışı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kie-Li Kağan zamanında, Çin'e akınlar devam etmiştir. Kie-Li Kağan'ın Çin üzerine çıktığı son seferinde esir düşmesi sonucu Doğu Göktürk Kağanlığı Çin'in egemenliği altına girmiştir.[2]
Doğu Göktürk Kağanları
[değiştir | kaynağı değiştir]- İşbara Kağan (582-587)
- Baga Kağan (587-589)
- Tulan Kağan (589-600)
- Kimin Kağan (600-609)
- Şipi Kağan (609-619)[3]
- Çula Kağan (619-621)
- İl Kağan (621-630)
Göktürklerin soyağacı
[değiştir | kaynağı değiştir]| Göktürk Kağanlığı (Aşina) Doğu Kanadı (Bumin Kağan) Batı kanadı (İstemi Yabgu) (552 - 582) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Batı Göktürk (Tarduş Kağan) (582 - 657/739) | Doğu Göktürk (İşbara Kağan) (582 - 630) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İkinci Doğu Göktürk İlteriş Kağan (Kutluk) (682 - 745) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hazar Kağanlığı (tartışmalı) | Beş Hanedan Şatuo (Göktürk) (907 - 960) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Taagepera, Rein (1979). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.". Social Science History. 3 (3/4): 129. doi:10.2307/1170959. JSTOR 1170959.
- ^ a b c d e f Kemal Kara "Liseler için Genel Türk Tarihi" sf. 48,50, Serhat Yayınları Yayınları.
- ^ Gömeç, Sadettin. TÜRK TARİHİNDEN KAHRAMANLARI.