Şatuo

Şatuo veya Şatuo Türkleri^[1] (Çince: 沙陀突厥; pinyin: Shātuó Tūjué; veya Sha-t'o) dokuzuncu yüzyılın sonlarından onuncu yüzyıla kadar Kuzey Çin siyasetini büyük ölçüde etkileyen bir Türk kabilesiydi. Beş Hanedan ve On Krallık döneminde beş hanedandan üçü, Hou Tang, Hou Jin ve Hou Han'ı ve on krallıktan biri olan Kuzey Han'ı kurdukları belirtiliyor. Şatuo Türklerinin kurduğu kısa ömürlü krallıklar daha sonra Song hanedanı tarafından fethedildi ve yoğun Çinli nüfusu nedeniyle tamamen asimile oldular.

Kökenleri

Çiğil

Şatuo kabilesi, çoğunlukla Batı Türk Çiğil kabilesinden^[2]^[3] türemiştir ve bu kabile, topluca Yueban olarak bilinen dört Çuy kabilesinden oluşan bir gruba aitti. Yueban devleti, Tiele tarafından yok edildiği 480'lerin sonuna kadar ayakta kalmıştı. Devletin yıkılmasından sonra Yuebanlar dört kabile kurdu - Çiğil, Çumi, Çumuhun ve Çuban. Bu kabileler daha sonra İlk Türk Kağanlığı'nda ve sonrasında büyük öneme sahip oldular.^[4] Çuyue ve Çumi, baskın Onoq (On Ok) Birliğine ait değilken, Çumukun ve Çuban bu birliğin içindeydi.^[5]

Tiele

Bazı kaynaklar ise Şatuo'nun Tiele'den geldiğini iddia etmektedir. Hou Tang askeri komiseri Şatuo Li Keyong'un kitabesi (jieduşi), klanının atasının "rakipsiz bir general olan Seyanto devletinin efendisi Yidu" (益度、薛延陀國君、無敵將軍)^[6] olduğunu belirtir. Diğer Çinli tarihçiler ise Şatuo'nun kökenini *Bayar (拔也 Baye)^[7] ~ *Bayïrku (拔也古 Bayegu)^[8]^[9] isimli Tiele şefine kadar takip etmiştir.

Tarihi

Cungarya havzasından Çin'in kuzey kesmine giren Şatuo'lardan Li Keyong (李克用) Tang Hanedanı'nın son döneminde meydana gelen Huang Chao'nun (黄巢) isyanını Ya Jun (鴉軍 Yā Jūn; anlamı: Karga Ordusu; Siyah renkli üniformayı giyidikleri için) adlı seçkin atlılar ile bastırıp ün ve güç kazanmıştı.

Fakat Li Keyong'un rakibi Zhu Quanzhong (朱全忠), Li Keyoung ile güç mücadelesini kazanarak Hou Liang'u kurmuştu (Beş Hanedan On Krallık döneminin başlangıcı).

Li Keyong'un oğlu Li Cunxu (李存勖) Hou Liang'i yıkarak Hou Tang (後唐; MS 923-936) kurmuştur.

Ardından Li Cunxu (李存勖)'nun üvey oğlu ve üçüncü imparatoru olan Li Siyuan (李嗣源)'ın üvey oğlu Shi Jingtang (石敬瑭) Hou Tang'ı yıkarak Hou Jin (後晉 MS 936-946) kurmuştur.

Hou Han (後漢; MS 947-950) ve Hou Zhou (後周; MS 951-960) da Şatuo askerî gücüne bağlı generaller tarafından kurulmuştur. Şatuo, Çin'i birleştiren Kuzey Song Hanedanı'nın (北宋; 960-1127) askerî teşkilatında da etkli olmuştu.

Kaynakça

新唐書卷二百一十八‧列傳第一百四十三沙陀 Yeni Tang Kitabı, C.218, 143 Şatuo

Soy Ağacı

Göktürk Kağanlığı (Aşina)
Doğu Kanadı (Bumin Kağan)
Batı kanadı (İstemi Yabgu)
(552 - 582)

Batı Göktürk
(Tarduş Kağan)
(582 - 657/739)

Doğu Göktürk
(İşbara Kağan)
(582 - 630)

İkinci Doğu Göktürk
İlteriş Kağan (Kutluk)
(682 - 745)

Hazar Kağanlığı
(tartışmalı)

Beş Hanedan
Şatuo (Göktürk)
(907 - 960)

Dış bağlantılar

Şato Türkleri'nin Kültür Tarihine Dair Notlar 10 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Şato Türkleri S.116 23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça

^ Golden, Peter B. (25 Temmuz 2018). "The Ethnogonic Tales of the Türks". The Medieval History Journal. 21 (2): 291-327. doi:10.1177/0971945818775373. ISSN 0971-9458.
^ Atwood, Christopher (1 Ocak 2010). "The Notion of Tribe in Medieval China: Ouyang Xiu and the Shatuo Dynastic Myth". Miscellanea Asiatica: Festschrift in Honour of Françoise Aubin: 593-621. 1 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi1 Kasım 2021.
^ "Zuev Yu.A., "Horse Tamgas from Vassal Princedoms (Translation of Chinese composition "Tanghuyao" of 8-10th centuries)", Kazakh SSR Academy of Sciences, Alma-Ata, I960, p. 127 (In Russian)". Eksik ya da boş |url= (yardım)
^ "Гумилев Л. Н. Хунну в Китае. IX. Огни гаснут". gumilevica.kulichki.com. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
^ "Gumilev L.N., "Ancient Turks", Moscow, 1967, Ch. 16". Eksik ya da boş |url= (yardım)
^ Maddalena Barenghi (2019). ""Representations of Descent: Origin and Migration Stories of the Ninth- and Tenth-century Turkic Shatuo"" (PDF). s. 62-63. 14 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ekim 2022.
^ "Xue Juzheng. Jiu Wudaishi, vol. 25". Eksik ya da boş |url= (yardım)
^ "Xin Wudaishi, vol. 4". Eksik ya da boş |url= (yardım)
^ "Representations of Descent: Origin and Migration Stories of the Ninth- and Tenth-century Turkic Shatuo" (PDF). 14 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ekim 2022.

[1] Golden, Peter B. (25 Temmuz 2018). "The Ethnogonic Tales of the Türks". The Medieval History Journal. 21 (2): 291-327. doi:10.1177/0971945818775373. ISSN 0971-9458.

[2] Atwood, Christopher (1 Ocak 2010). "The Notion of Tribe in Medieval China: Ouyang Xiu and the Shatuo Dynastic Myth". Miscellanea Asiatica: Festschrift in Honour of Françoise Aubin: 593-621. 1 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi1 Kasım 2021.

[3] "Zuev Yu.A., "Horse Tamgas from Vassal Princedoms (Translation of Chinese composition "Tanghuyao" of 8-10th centuries)", Kazakh SSR Academy of Sciences, Alma-Ata, I960, p. 127 (In Russian)". Eksik ya da boş |url= (yardım)

[4] "Гумилев Л. Н. Хунну в Китае. IX. Огни гаснут". gumilevica.kulichki.com. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.

[5] "Gumilev L.N., "Ancient Turks", Moscow, 1967, Ch. 16". Eksik ya da boş |url= (yardım)

[6] Maddalena Barenghi (2019). ""Representations of Descent: Origin and Migration Stories of the Ninth- and Tenth-century Turkic Shatuo"" (PDF). s. 62-63. 14 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ekim 2022.

[7] "Xue Juzheng. Jiu Wudaishi, vol. 25". Eksik ya da boş |url= (yardım)

[8] "Xin Wudaishi, vol. 4". Eksik ya da boş |url= (yardım)

[9] "Representations of Descent: Origin and Migration Stories of the Ninth- and Tenth-century Turkic Shatuo" (PDF). 14 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ekim 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Türk tarihi
dizisinin bir parçası

İlk Çağ • Büyük Hun İmparatorluğu (İÖ 220-İÖ 58) • Batı Şyung-nu (İÖ 56-36) • Kuzey Şyung-nu (48-156) • Güney Şyung-nu (48-216) • Siyenpi İmparatorluğu (93-234) • Avrupa Hun İmparatorluğu (352-469) • Sabar Hanlığı (5. yüzyıl-6. yüzyıl)
Orta Çağ • Ak Hun İmparatorluğu (420-670) • Göktürk Kağanlığı (552-744) • Doğu Göktürk (583-630) • Batı Göktürk (583-659) • İkinci Göktürk (681-744) • Avar Kağanlığı (562-803) • Seyanto Hanlığı (628-647) • Hazar Kağanlığı (630-1048) • Büyük Bulgar Hanlığı (632-668) • İdil Bulgar Devleti (7. yy-1240'lar) • Kangar Birliği (659-750) • Birinci Bulgar İmparatorluğu (681-1018) • Uygur Kağanlığı (742-840) • Kansu Uygur (848-1036) • Kırgız Kağanlığı (693-1207) • Karahoca Uygur (991-1209) • Karluk Hanlığı (743-1220) • Oğuz Yabguluğu (750-1055) • Karluk Yabgu Devleti (756-940) • Şirvanşahlar Devleti (799-1539) • Karahanlılar (840-1212) • Doğu Karahanlılar (1032-1210) • Batı Karahanlılar (1041-1212) • Peçenek Hanlığı (860-1091) • Tolunoğulları (868-905) • İhşîdîler (935-969) • Gazneliler (961-1186) • Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1040-1157) • Türkiye Selçuklu (1077-1308) • Kirman Selçuklu (1092-1187) • Suriye Selçuklu (1092-1117) • Irak Selçuklu (1118-1194) • Mengücekliler (1072-1277) • Harezmşahlar İmparatorluğu (1077-1231) • Danişmendliler (1080-1178) • Çaka Bey (1081-1098) • Çubukoğulları (1085-1092) • Dilmaçoğulları (1085-1192) • Saltuklu Beyliği (1092-1202) • İnaloğulları (1098-1183) • Ahlatşahlar (1100-1207) • Artuklu Beyliği (1102-1408) • Böriler (1104-1154) • Zengîler (1127-1250) • İldenizliler (1142-1225) • Erbil Beyliği (1146-1232) • Salgurlular (1148-1286) • Cengiz İmparatorluğu (1206-1368) • Delhi Sultanlığı (1206-1527) • Çobanoğulları (1227-1309) • Çağatay Hanlığı (1227-1347) • Doğu Çağatay Hanlığı (1347-1680) • Batı Çağatay Hanlığı • Altın Orda Devleti (1242-1502) • Memlûk Devleti (1250-1382) • Karamanoğulları (1256-1483) • İnançoğulları (1261-1368) • Sâhib Ataoğulları (1275-1342) • Pervaneoğulları (1277-1322) • Eşrefoğulları (1280-1326) • Menteşe Beyliği (1280-1424) • Karesi Beyliği (1297-1360) • Candaroğulları (1299-1462) • Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922) • Germiyanoğulları (1300-1423) • Hamitoğulları (1301-1423) • Saruhanoğulları (1302-1410) • Taceddinoğulları (1303-1415) • Aydınoğulları (1308-1426) • Tekeoğulları (1321-1390) • Ramazanoğulları (1325-1608) • Eretna (1335-1381) • Dulkadiroğulları (1339-1521) • Taşanoğulları (1350-1398) • Sufi Devleti (1361-1379) • Timur İmparatorluğu (1370-1507) • Akkoyunlular (1378-1508) • Erzincan Beyliği (1379-1410) • Karakoyunlular (1380-1469) • Kadı Burhâneddin Devleti (1381-1398) • Mâlvâ Sultanlığı (1392-1562) • Nogay Ordası (1398-1642) • Şeybânî Hanlığı (1428-1599) • Kazan Hanlığı (1438-1552) • Kırım Hanlığı (1441-1783) • Astrahan Hanlığı (1446-1556) • Kasım Hanlığı (1452-1681)
Yeni Çağ • Sibir Hanlığı (1464-1598) • Kazak Hanlığı (1465-1729) • Buhara Hanlığı (1500-1785) • Safevî Devleti (1501-1736) • Yarkand Hanlığı (1514-1680) • Hive Hanlığı (1515-1920) • Kutbşah Devleti (1518-1687) • Babür İmparatorluğu (1526-1858) • Bakü Hanlığı (1718-1806) • Afşar İmparatorluğu (1736-1796) • Hokand Hanlığı (1740-1876) • Revan Hanlığı (1747-1828) • Buhara Emirliği (1785-1920)
Yakın Çağ • Kaçar İmparatorluğu (1794-1925) • Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti (1913) • Türkistan Millî Özerk Hükûmeti (1917-1918) • Aras Türk Cumhuriyeti (1918-1919) • İdil Ural Devleti (1918-1919) • Alaş Orda (1917-1920) • Kırım Halk Cumhuriyeti (1917-1918) • Azerbaycan DC (1918-1921) • Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükümeti (1918-1919) • Azadistan (1919-1920) • Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Tuva Halk Cumhuriyeti (1921-1944) • Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti (1932-1934) • Hatay Devleti (1938-1939) • Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949) • Azerbaycan Millî Hükûmeti (1945-1946) • Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi (1964-1974) • Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi (1974-1975) • Kıbrıs Türk Federe Devleti (1975-1983) • Türkiye • Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti • Kırgızistan • Özbekistan • Azerbaycan • Kazakistan • Türkmenistan Tarihi Türk devletleri listesi • Tarihî ve çağdaş Türk devletleri • Türk tarihi edebiyatı
g t d