Çubukoğulları Beyliği

Çubukoğulları Beyliği
Çubukoğulları Beyliği
1085-1112
Başkent	Harput
Hükûmet	Monarşi
Bey
• 1085-1092
• 1085-1092	Çubuk Bey
• 1092-1112	Mehmed Bey
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	1085
• Dağılışı	1112
Öncüller	Ardıllar
	Büyük Selçuklu Devleti
Artuklu Beyliği

Çubukoğulları Beyliği, Selçuklu emirleri Çubuk Bey (1085-1092) ve oğlu Mehmed Bey tarafından 1085-1112 arasında Fırat Nehri'nin batısında Palu, Genç arasını, Çemişgezek, Eğin, Arapgir ve civarını fethederek kurulan Türk beyliğidir. Beyliğin merkezi Harput'tu. Çubuk Bey'in Harput Ulu Camii'nin bahçesinde heykeli bulunmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]} Çubukoğulları Beyliği, 1112'de Artuklu Beyliği hakimiyeti altına girdi.^[1]

Tarihi

Bizans İmparatoru Romanos Diogenes'in 1071 yılında Malazgirt Meydan Muharebesi'nde yenilmesinin ardından, Bizans'ın sınırlarını savunamaması nedeniyle Türk boyları toplu halde Anadolu'ya akın etmeye ve ele geçirilen topraklara yerleşmeye başladılar. Sultan Alparslan'ın komutanlarına ele geçirdikleri toprakların ikta olarak verilmesiyle ileride Anadolu'da kurulacak beyliklerin temeli atılmıştır.^[2]

Çubuk Bey

Beyliği kurucusu Çubuk Bey, Artuk Bey'in maiyetinde olduğu ve onun yanında Bizans'a karşı yapılan seferde yer alarak 1073 yılında Nikomedia'ya kadar ulaşan kuvvetlere iştirak ettiği değerlendirilmektedir. Çubuk Bey ile ilgili ilk yazılı bilgiler 1083 yılından itibaren görülmektedir. Bu tarihte Musul emîri Şerefüddevle Müslim'e karşı Harran şehri dolaylarında yapılan muharebeyi kaybetmiştir. Ali İbnü'l-Esîr'in kayıtlarında, 1092/93 yılında Aden ve Yemen bölgesinin fethine Kirmanşah hakimi olarak katılmıştır. 31 Ağustos 1085'te Meyafarikin'in kuşatılıp alınmasından sonra Selçuklu Sultanı Melikşah'ın veziri Fahreddin, Çubuk'u şehrin emiri tayin ederken Harput ve civarını da ikta olarak kendisine vermiştir. Çubuk Bey'in en azından Kasım 1094'e kadar Harput'ta hüküm sürdüğü düşünülmektedir. Daha sonra Tutuş'un ordusu Rey Savaşı'na katıldı. Çubuk Bey, Tutuş'un ordusundaydı ve muhtemelen bu savaşta öldü.^[3]

Mehmed

Çubuk Bey'in yerine oğlu Mehmed geçti. Mehmed ilk olarak 1104 olayları ile bağlantılı olarak anılır. Mehmed Bey, Selçuklu hükümdarı Berkyaruk ile kardeşi Muhammed Tapar arasındaki Hoy Muharebesi'ne katılmıştır. 1106 yılında Muhammed Tapar, Çekermiş'i Musul Atabegi görevinden alarak yerine Çavlı'yı atadı. Çekermiş görevini bırakmak istemedi ancak Musul surları yakınında yapılan savaşta Çavlı Çekermiş'i mağlup etti. Buna rağmen Musul halkı, onun zulmünden korkarak ona şehir kapılarını açmadılar ve Konya Sultanı I. Kılıç Arslan'dan yardım istediler.^[4] Çubuk Bey'in oğlu Emir Mehmed, I. Kılıç Arslan'ın Çavlı'ya karşı seferine katıldı. Ancak 1107 yazında Habur Nehri üzerinde yapılan savaşta Anadolu beyleri düşmanın gücünü değerlendirerek sultanı terk ettiler. I. Kılıç Arslan yenildi ve nehre düşerek boğuldu. Mehmed Bey, 1112 yılında öldü.^[5] Harput Bey'inin öldüğü haberini alan Artuk Bey'in torunu Balak Gazi, onun topraklarına el koymaya başladı. Öncelikle Palu ve çevresini (Mazgirt, Dersim ve Çemişkezek) ele geçirdi. Balak, Harput hariç beyliğin bütün topraklarını ele geçirerek yeni bir beylik kurdu ve başkenti Palu oldu. Mehmed Bey'in çocukları vardı, fakat Balak Gazi beylik topraklarını ele geçirdiğinde onların adları anılmaz. Bu da onların henüz çocuk olduklarını gösterir. Muhtemelen Mehmed'in oğullarından biri Harput beyi olmaya devam etti.

Beyliğin sonu

I. Kılıç Arslan'ın dul eşi Ayşe Hatun, 1113 yılında oğlu Tuğrul Arslan'ı Malatya'daki kardeşine bırakarak evlenmek üzere Palu'ya gitti. Burada Balak Gazi'nin itibarı çok artmıştı ve Harput Emiri ondan korkmaya başlamıştı. 1114 yılında şehri Tuğrul Arslan'a verdi. Ancak Tuğrul Arslan'ın Harput'a gönderdiği birlikler, Ak Sunkur el-Hacib ve Muhammed Tapar'ın oğlu Mesud komutasındaki Büyük Selçuklu ordusunun yaklaşması nedeniyle kentte kalmayıp Malatya'ya döndüler. Haçlılara karşı yapılan bu sefer sırasında İlgazi Bey ile Aksungur arasında anlaşmazlıklar çıktı. Bu durum Selçuklu ordusunun yenilgisine ve Mesud'un İlgazi Bey tarafından esir alınmasına yol açtı.

Bazı tarihçiler Balak'ın bu savaşta amcasının yanında yer aldığını, hızla Harput'a geldiğini ve 1115 yılında şehri ele geçirdiğini yazmaktadır. Ancak o dönemin kaynaklarında böyle bir bilgi bulunmamaktadır. K. Caen, Harput emirinin Çubuk'un soyundan geldiğini ve 1115'te hala hüküm sürdüğünü yazmıştır. K. Kaen, başka bir eserinde, Balak'ın Harput'u ele geçirmeyi kolaylaştırmak için 1118'de Tuğrul Arslan'ın annesi Ayşe ile evlendiğini yazmıştır. Suriyeli Mihail, "Balak'ın 1119'da Hisn-ziad'ı ele geçirdiğini" yazmıştır. Anonim Süryani Vakayiname'sine göre, "Artuk'un oğlu Balak, Hanzit'i ve Harput kalesini" 1121'e kadar elinde tutmuştur. Harput'un ilhakı büyük ihtimalle 1119 veya 1120'de gerçekleşmiştir. Balak'ın Harput'u ele geçirmesiyle beylik varlığını yitirmiştir.

Kaynakların yetersizliği nedeniyle beyliğin tam olarak sınırlarını belirlemek mümkün değildir. Merkezi Harput, Palu ve Mazgirt'in tamamını kapsarken, muhtemelen Çemişkezek, Dersim, Eğin, Arapgir, Pötürge'de beylik sınırları içerisinde yer alıyordu.

Harput'un Hısnıkeyfa Artuklu topraklarına katılmasından sonra da Çubuk Bey'in torunları bölgede yaşamaya devam ederek Artuklulara hizmet etmişlerdir. Çubuk Bey soyundan gelenlerin bir kısmı Hasankeyf'te kalırken, bir kısmı da Mardin Artukluları'nın hizmetine girdi. İbnü'l-Ezrak, Meyafarikin Tarihi'ni yazdığı dönemde Çubuk Bey soyundan gelenlerin Fahreddin Kara Arslan (1144-1167) ve oğullarının hizmetinde olduklarını yazmaktadır.

Çubukoğulları'nın yapıları hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. İbnü'l-Ezrak'ın rivayetine göre, vezir Âmid Nisanoğlu'nun, emir Erzen'in kız kardeşi Fahreddin Devletşah ile evlenmesi sırasında düğün alayı, Erzen'den Âmid'e giden yol üzerinde bulunan Çubuk Han'da konaklamıştır. Muhtemelen Çubuk Bey tarafından yaptırılmıştır. Bu kervansaray hakkında başka bir bilgi bulunmamaktadır.

Kaynakça

^ Bezer, Gülay Öğün (20 Nisan 1997). "Harput'ta Bir Türkmen Beyliği Çubukoğulları". BELLETEN. 61 (230): 67-92. ISSN 0041-4255. 17 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi17 Temmuz 2024.
^ "ARTUK b. EKSÜK". TDV İslâm Ansiklopedisi. 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2025.
^ Bezer, Gülay Öğün (1997). "Harput'ta Bir Türkmen Beyliği Çubukoğulları". Belleten. 61 (230): 67-92. doi:10.37879/belleten.1997.67. ISSN 0041-4255. 28 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi28 Nisan 2025.
^ Demirkent, Işın (2014). Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 978-975-16-2673-8.
^ Demirkent, Işın (2014). Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 978-975-16-2673-8.

Türk tarihi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Bezer, Gülay Öğün (20 Nisan 1997). "Harput'ta Bir Türkmen Beyliği Çubukoğulları". BELLETEN. 61 (230): 67-92. ISSN 0041-4255. 17 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi17 Temmuz 2024.

[2] "ARTUK b. EKSÜK". TDV İslâm Ansiklopedisi. 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2025.

[3] Bezer, Gülay Öğün (1997). "Harput'ta Bir Türkmen Beyliği Çubukoğulları". Belleten. 61 (230): 67-92. doi:10.37879/belleten.1997.67. ISSN 0041-4255. 28 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi28 Nisan 2025.

[4] Demirkent, Işın (2014). Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 978-975-16-2673-8.

[5] Demirkent, Işın (2014). Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 978-975-16-2673-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Türk tarihi
dizisinin bir parçası

İlk Çağ • Büyük Hun İmparatorluğu (İÖ 220-İÖ 58) • Batı Şyung-nu (İÖ 56-36) • Kuzey Şyung-nu (48-156) • Güney Şyung-nu (48-216) • Siyenpi İmparatorluğu (93-234) • Avrupa Hun İmparatorluğu (352-469) • Sabar Hanlığı (5. yüzyıl-6. yüzyıl)
Orta Çağ • Ak Hun İmparatorluğu (420-670) • Göktürk Kağanlığı (552-744) • Doğu Göktürk (583-630) • Batı Göktürk (583-659) • İkinci Göktürk (681-744) • Avar Kağanlığı (562-803) • Seyanto Hanlığı (628-647) • Hazar Kağanlığı (630-1048) • Büyük Bulgar Hanlığı (632-668) • İdil Bulgar Devleti (7. yy-1240'lar) • Kangar Birliği (659-750) • Birinci Bulgar İmparatorluğu (681-1018) • Uygur Kağanlığı (742-840) • Kansu Uygur (848-1036) • Kırgız Kağanlığı (693-1207) • Karahoca Uygur (991-1209) • Karluk Hanlığı (743-1220) • Oğuz Yabguluğu (750-1055) • Karluk Yabgu Devleti (756-940) • Şirvanşahlar Devleti (799-1539) • Karahanlılar (840-1212) • Doğu Karahanlılar (1032-1210) • Batı Karahanlılar (1041-1212) • Peçenek Hanlığı (860-1091) • Tolunoğulları (868-905) • İhşîdîler (935-969) • Gazneliler (961-1186) • Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1040-1157) • Türkiye Selçuklu (1077-1308) • Kirman Selçuklu (1092-1187) • Suriye Selçuklu (1092-1117) • Irak Selçuklu (1118-1194) • Mengücekliler (1072-1277) • Harezmşahlar İmparatorluğu (1077-1231) • Danişmendliler (1080-1178) • Çaka Bey (1081-1098) • Çubukoğulları (1085-1092) • Dilmaçoğulları (1085-1192) • Saltuklu Beyliği (1092-1202) • İnaloğulları (1098-1183) • Ahlatşahlar (1100-1207) • Artuklu Beyliği (1102-1408) • Böriler (1104-1154) • Zengîler (1127-1250) • İldenizliler (1142-1225) • Erbil Beyliği (1146-1232) • Salgurlular (1148-1286) • Cengiz İmparatorluğu (1206-1368) • Delhi Sultanlığı (1206-1527) • Çobanoğulları (1227-1309) • Çağatay Hanlığı (1227-1347) • Doğu Çağatay Hanlığı (1347-1680) • Batı Çağatay Hanlığı • Altın Orda Devleti (1242-1502) • Memlûk Devleti (1250-1382) • Karamanoğulları (1256-1483) • İnançoğulları (1261-1368) • Sâhib Ataoğulları (1275-1342) • Pervaneoğulları (1277-1322) • Eşrefoğulları (1280-1326) • Menteşe Beyliği (1280-1424) • Karesi Beyliği (1297-1360) • Candaroğulları (1299-1462) • Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922) • Germiyanoğulları (1300-1423) • Hamitoğulları (1301-1423) • Saruhanoğulları (1302-1410) • Taceddinoğulları (1303-1415) • Aydınoğulları (1308-1426) • Tekeoğulları (1321-1390) • Ramazanoğulları (1325-1608) • Eretna (1335-1381) • Dulkadiroğulları (1339-1521) • Taşanoğulları (1350-1398) • Sufi Devleti (1361-1379) • Timur İmparatorluğu (1370-1507) • Akkoyunlular (1378-1508) • Erzincan Beyliği (1379-1410) • Karakoyunlular (1380-1469) • Kadı Burhâneddin Devleti (1381-1398) • Mâlvâ Sultanlığı (1392-1562) • Nogay Ordası (1398-1642) • Şeybânî Hanlığı (1428-1599) • Kazan Hanlığı (1438-1552) • Kırım Hanlığı (1441-1783) • Astrahan Hanlığı (1446-1556) • Kasım Hanlığı (1452-1681)
Yeni Çağ • Sibir Hanlığı (1464-1598) • Kazak Hanlığı (1465-1729) • Buhara Hanlığı (1500-1785) • Safevî Devleti (1501-1736) • Yarkand Hanlığı (1514-1680) • Hive Hanlığı (1515-1920) • Kutbşah Devleti (1518-1687) • Babür İmparatorluğu (1526-1858) • Bakü Hanlığı (1718-1806) • Afşar İmparatorluğu (1736-1796) • Hokand Hanlığı (1740-1876) • Revan Hanlığı (1747-1828) • Buhara Emirliği (1785-1920)
Yakın Çağ • Kaçar İmparatorluğu (1794-1925) • Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti (1913) • Türkistan Millî Özerk Hükûmeti (1917-1918) • Aras Türk Cumhuriyeti (1918-1919) • İdil Ural Devleti (1918-1919) • Alaş Orda (1917-1920) • Kırım Halk Cumhuriyeti (1917-1918) • Azerbaycan DC (1918-1921) • Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükümeti (1918-1919) • Azadistan (1919-1920) • Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Tuva Halk Cumhuriyeti (1921-1944) • Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti (1932-1934) • Hatay Devleti (1938-1939) • Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949) • Azerbaycan Millî Hükûmeti (1945-1946) • Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi (1964-1974) • Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi (1974-1975) • Kıbrıs Türk Federe Devleti (1975-1983) • Türkiye • Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti • Kırgızistan • Özbekistan • Azerbaycan • Kazakistan • Türkmenistan Tarihi Türk devletleri listesi • Tarihî ve çağdaş Türk devletleri • Türk tarihi edebiyatı
g t d