Nevşehirli Dâmad İbrahim Paşa
| Nevşehirli Dâmad İbrahim Paşa | |
|---|---|
| |
| Osmanlı Sadrazamı | |
| Görev süresi 9 Nisan 1718 - 1 Ekim 1730 | |
| Hükümdar | III. Ahmed |
| Yerine geldiği | Nişancı Mehmed Paşa |
| Yerine gelen | Silahdar Dâmad Mehmed Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1660 Muşkara, Karaman Eyaleti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 16 Ekim 1730 (69-70 yaşlarında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Evlilik(ler) | Fatma Sultan |
| Çocuk(lar) | Mehmed Bey |
Nevşehirli Dâmad İbrahim Paşa (1660, Muşkara - 16 Ekim 1730, İstanbul), III. Ahmed saltanatında, 9 Nisan 1718 - 1 Ekim 1730 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış Türk asıllı Osmanlı devlet adamı. Oğuzlar'ın Beydilli boyuna mensup Boynuinceli aşiretindendir.[1] İsmi Lale Devri ve Nevşehir ile özdeşleşmiştir. Enderundan yetişen sadrazamların on üçüncüsü ve Osmanlı sadrazamlarının yüz otuzuncusudur.
Dâmad İbrahim Paşa tarihte Osmanlı Devleti'nin önemli makamlarına yaptığı liyakatsiz atamalar ile bilinmektedir. Aynı zamanda bu atanan şahısların çoğu Nevşehirli tanıdıkları ve akrabalarıdır. Patrona Halil İsyanı sırasında yerlerine akrabalarını atadığı devlet adamları tarafından Bağdat Vilayeti'ni sattığı uydurularak halk galeyana getirilmiştir. Devamında ise vücudu parçalanarak katledilmiştir.[2] Dâmad İbrahim Paşa aynı zamanda Halit Akçatepe'nin babası Sıtkı Akçatepe'nin, anne tarafından büyük dedesidir.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Nevşehir'de (Muşkara) dünyaya geldi. Babası, İzdin Voyvodası Ali Ağa idi.
İş bulmak için İstanbul'a gelmiş ve eski saray masraf katibi Mustafa Efendi'nin delâletiyle (tavsiyesiyle) 1689'da sarayın helvacı ocağına, daha sonra eski saray baltacılar ocağına kaydolmuştur. İbrahim Efendi, hizmetleri ile zamanla terfî ederek darüssaâde ağasının yazıcı halifesi olarak başkent Edirne'ye gitti. Şehzade Ahmed'in padişah olmasından sonra 1703'te darüssaâde ağası yazıcılığına tayin edildi. Bu vazifedeyken padişahın itimat ve teveccühünü kazandı. Ancak sadrazam olan Çorlulu Ali Paşa onu Edirne'ye gönderdi.
1715'te Mora Seferi'ne çıkan Veziriazam Silahdar Dâmad Ali Paşa, İbrahim Efendi'yi mevkufatçılıkla beraberinde götürdü. Buranın alınmasından sonra da tahrir (katiplik) işi ile vazifelendirildi.
İbrahim Efendi, 1716 yılında Avusturyalılar'la yapılan Petrovaradin Muharebesi'nde bulundu. Mağlubiyetten ve sadrazam ve serdar-i ekrem olan Silahdar Dâmad Ali Paşa öldükten sonra vaziyeti padişaha arz etmek üzere bir arıza ile ordu tarafından Edirne'ye gönderildi. III. Ahmed çok güvendiği İbrahim Efendi'yi geri göndermeyerek birinci ruznameci yaptı. Birkaç gün sonra da 3 Ekim 1716'da sadaret kaymakamlığına tayin etti.
İbrahim Paşa, şehit Silahdar Dâmad Ali Paşa'nin dul kalmış bulunan III. Ahmed'in kızı Fatma Sultan'la 1717'de nikâhlanarak Dâmad oldu. İbrahim Paşa'nın teşebbüsleri sayesinde Avusturyalılar'la barış yapılmasının kararlaştırılmasından sonra, 1718'de sadrazamlığa getirilerek Avusturya ile Pasarofça Antlaşması'nı imzaladı. Aynı yıl Venedikliler'le de barış yapıldı.
İbrahim Paşa'nın on üç yıl süren sadrazamlığı zamanında İran ile bir kez savaş yapıldı. Ancak oluşturulan genel barış ortamında devlet bir huzur dönemine girmiştir.
Lale, Çırağan, Sadabad ve diğer mesirelerde, helva sohbetleri düzenlenmesi de bu dönemde oldu. Bunun yanı sıra ilk matbaanın tesisi ve sanayi müesseselerinin kurulması onun gayretleri ile gerçekleşti.
İbrahim Paşa, Eylül 1730'da meydana gelen Patrona Halil İsyanı sırasında Sultan III. Ahmed'in heyetiyle birlikte vardığı karar uyarınca öldürülerek cesedi isyancılara teslim edildi. Cesedi paramparça edildi.
Aynı zamanda oyuncu Halit Akçatepe'nin de büyük dedesidir.[3]
Değerlendirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Devlet işlerine vakıf, düşünceli, mutedil, kadirşinas, kabiliyetli insanların kadrini bilen bir devlet adamıydı. Padişahın teveccühünü (sevgi ve yakınlık) kazanmakla ve bütün işleri eline almakla şımarmamış, kendisine fenalık yapanlara dahi iyilikte bulunmuştur.
| “ | İbrahim Paşa'nın yüksek nitelikleri beyandan aşırıdır. Hazineyi gelirle doldurmuştur. Din ve devlet işlerindeki hizmeti de yazıya sığmaz. Himmeti yüksekti. Aristo kavrayışlı, Eflatun görüşlü, Lokman bilgeliğinde, mülk ve milleti düzende tutan, vakur, mütevazı, tedbirli, mert ve gayretli, iyiliği ikramı çok, yüce himmetli, iyi ahlaklı, yüce soylu, doğruluktan şaşmayan, tedbirli vezir, kanunlara hakim benzersiz sadrazamdı. Özellikle bilgin ve erdemlilere, şeyhlere, ariflere, hüner sahiplerine, şiir ve nesir yazanlara, söz ve yazı ustalarına, müzisyenlere aşırı meyli ve yakınlığı vardı. Ekseri gece ve gündüzlerde ilim ve marifet sahipleriyle sohbet eder, her birini ödüllendirirdi. Bir kişiyi ayıbından ötürü aşağılamaz, rakiplerine bile mansıplar vezirlik verir, yaşlı yoksul herkesi ihyadan geri kalmazdı. Yaratılışı gereği hayır işlerine düşkündü. Nice nice yüce eseri vardır. | „ |
—Dilâverzâde, Zeyl-i Hadîkatü'l-Vüzerâ'dan | ||
Nevşehirli Dâmad İbrahim Paşa, birçok yakınını, önemli makamlara atamıştı. Bu kötü gidişi, Sultan III. Ahmet'in kâtibi Kilârî Zühdi Bey şöyle ifade etmektedir:
"Bu gidişle zevâl gelir mülke çünkü câhil girer bütün silke(Târih-i Atâ,c. IV, s. 209)[4]
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Dâmad İbrahim Paşa'nın hayır eserleri oldukça fazladır. Bunların başında, eşi Fatma Sultan ile beraber İstanbul'da Şehzade Camii yakınında yaptırdıkları dershane (Darülhadis), talebeye mahsus odalar, sebil, kütüphane gelir. İstanbul'un muhtelif yerlerinde çeşme, sebil ve mesire yerleri yaptırmıştır. Ayrıca doğum yeri olan ve o tarihte Niğde'ye bağlı olan Muşkara köyünü, başka yerlerden ahaliyi getirip, aşiretleri iskan ile burayı kaza yaptı ve kasabayı sur ile genişletti. Muşkara adını kaldırıp Nevşehir diye adlandırdığı bu yerde iki cami, bir medrese ve medrese talebesiyle fakir halk için imaret yaptırdı.
İstanbul'da kitap satan esnafta bulunan nadide kitapların, ucuz fiyatla satın alınarak Avrupa'ya gönderildiğini öğrenen İbrahim Paşa, bu eserlerin yurt dışına çıkışını yasaklayıp kütüphaneler tesis etti. Ayrıca İstanbul'da bir çini fabrikası ve çuha fabrikasının yanında Hatayi ismi verilen kumaş fabrikasının tesisi, İbrahim Paşa'nın gayret ve çalışmalarıyla olmuştur. Lale Devri ile başlayan park ve bahçelik de bu gayretli sadrazam sayesinde gerçekleşti. Ancak 1730 yılındaki Patrona Halil İsyanı'ndan sonra bu bahçeler yakılıp yıkıldı.
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]2012 yılında TRT 1'de yayınlanan Bir Zamanlar Osmanlı dizisinde Hâzım Körmükçü tarafından canlandırılmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ [1] 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Prof. Dr. Nusret BULUTCU, Hacıahmetoğulları Muhtemel Tarihi
- ^ "DAMAD İBRÂHİM PAŞA, Nevşehirli". TDV İslâm Ansiklopedisi. 4 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2017.
- ^ Maksudoğlu, Prof. Dr. Mehmet. Osmanlı Tarihi (1288-1922) (6. bas.). Salon Yayınları. s. 350. ISBN 978-605-9530-38-5. 11 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Danışmend, İsmail Hâmi, (1961) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul:Türkiye Yayınevi.
- Buz, Ayhan (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN 978-975-254-278-5
- Aktepe, M. Münir, "Damad İbrahim Paşa, Nevşehirli", in: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Bd. 8, S. 441–443, İstanbul 1993
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Nişancı Mehmed Paşa |
 Osmanlı Sadrazamı 9 Nisan 1718 - 1 Ekim 1730 |
Sonra gelen: Silahdar Dâmad Mehmed Paşa |
