Haldun Dormen
Haldun Dormen | |
|---|---|
 Haldun Dormen, 2009 | |
| Doğum | Ahmet Haldun[1] 5 Nisan 1928 Mersin, Türkiye |
| Meslek | Oyuncu, yönetmen |
| Etkin yıllar | 1940-günümüz |
| Evlilik | Betül Mardin (e. 1959; b. 1967) |
| Çocuk(lar) | 1 |
| Akraba(lar) | Ayşe Arman (gelini) |
Ahmet Haldun Dormen[1] (d. 5 Nisan 1928,[2][3] Mersin), Türk tiyatro oyuncusu ve yönetmeni, oyun yazarı, çevirmen.
Güldürü ve vodvil türünde uzmanlaşmış bir tiyatro yönetmenidir. 1955 yılında Dormen Tiyatrosu'nu kurdu. 1961 yılında Türkiye'de sahnelenen ilk batılı müzikal olan Sokak Kızı İrma'yı yönetti. 1980'li yıllarda Egemen Bostancı'nın yapımcılığını üstlendiği Hisseli Harikalar Kumpanyası, Şen Sazın Bülbülleri gibi müzikalleri sahneye koydu. 1985 yılında İstanbul Şehir Tiyatroları'nda sahneye koyduğu Lüküs Hayat, 30 yıl boyunca aralıksız ve genellikle kapalı gişe olarak devam etti.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Babası, Kıbrıslı bir iş insanı olan Sait Ömer Bey, annesi İstanbullu bir paşa kızı olan Nimet Rüştü Hanım'dır.[4] Ailenin soyadı Önder iken, babası iddialı bulduğu bu soyisim yerine anlamı olmayan Dormen soyadını tercih etti, böylece soyadları Dormen oldu.[5] Bir yaşına basmadan, ailesi İstanbul, Şişli'ye yerleşti. 20 yaşına kadar Atatürk Evi'nin karşısındaki Ömer Bey Apartmanı'nda yaşadı.[6] Sekiz yaşında geçirdiği bir kaza sonucu sol ayağı sakatlandı.[7]
Sahneye ilk defa Galatasaray Lisesi'nde ortaokul öğrencisi iken Demirbank adlı oyununda yirmibeş kuruş rolüyle çıktı.[4] Lise öğrenimini Robert Kolej'de tamamladı.[8]
Tiyatro eğitimini ABD'de Yale Üniversitesi'nde aldı.[8] Yüksek lisans derecesiyle mezun oldu. İki yıl süreyle Amerika Birleşik Devletleri'nde çeşitli tiyatrolarda oyunculuk ve yönetmenlik yaptı. Hollywood'da Pasadena Playhouse'da 4 oyunda oynadı. İstanbul'a döndüğünde önce Muhsin Ertuğrul yönetimindeki Küçük Sahne'ye girdi ve Cinayet Var başlıklı oyundaki dedektif rolüyle ilk kez Türk seyirci karşısına çıktı.[9] O sıralarda Beyoğlu Parmakkapı Sokak'ta genç amatörlerle birlikte 60 kişilik bir cep tiyatrosu kurdu.
22 Ağustos 1955 gecesi Süreyya Sineması'nda Dormen Tiyatrosu'nun ilk oyununu sergiledi. 1957 Eylül'de Küçük Sahne'nin kendisine teklif edilmesiyle oyunlarını sergilemeye orada devam etti. 1957'de Papaz Kaçtı komedisi ile Dormen Tiyatrosu'nu kurdu.[9] Erol Günaydın, Altan Erbulak, Metin Serezli, Nisa Serezli, Erol Keskin, İzzet Günay, Yılmaz Köksal, Ayfer Feray gibi onlarca sanatçı yetiştirdi. Topluluk en parlak dönemini 1957-1972 yılları arasında yaşadı. 1961'de Türkiye'deki batılı tarzda ilk müzikal olan Sokak Kızı Irma'yı sahneledi.[10] Gülriz Sururi, buradaki Sokak kızı İrma rolüyle Türkiye'ye adını duyurdu. Dormen Tiyatrosu 1962'de Beyoğlu'ndaki tarihî Ses Tiyatrosu'na geçti, 10 yıl süreyle faaliyetini orada sürdürdü.[11] Oynadığı oyunlar arasında başlıcaları; Bit Yeniği, Şahane Züğürtler, Erol Günaydın ile Cemal Reşit Rey'in yazdığı Yaygara 70'tir.
Bozuk Düzen ve Güzel Bir Gün İçin başlıklı iki sinema filmi yönetti. Bu filmlerde Dormen kadrosunun yanı sıra Belgin Doruk, Ekrem Bora, Nurhan Nur, Müşfik Kenter, Nedret Güvenç gibi isimler de yer aldı. Bu iki film 1966 ve 1967 yıllarında Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde yedi ödül kazandı. Ama gişede bekleneni vermedi.[7] 1987'de Müjdat Gezen'in yapımcılığını yapıp başrolünde oynadığı Felekten Bir Gün adlı video filmini de yönetti.[12]
Dormen, 1959'da halkla ilişkiler alanında dünyaca tanınan bir isim olan Betül Mardin ile evlendi. Sekiz yıl süren bu evliliğinden Ömer adlı bir oğlu dünyaya gelmiştir.[7]
1972'de borçları nedeniyle tiyatrosunu kapatmak zorunda kalıp televizyona, yazarlığa ve hocalığa yöneldi. İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Müzikal Bölümünde sahne dersleri verdi.[13] Aralarında Unutulanlar, Anılarla Söyleşi, Kamera Arkası, Popstar Türkiye gibi programların olduğu onlarca programla televizyonda devamlı yer aldı. Aynı yıllarda Milliyet gazetesinde Çeşitlemeler başlıklı köşesiyle köşe yazarlığına başladı. Milliyet gazetesindeki yazılarını sekiz yıl sürdürdü.[10]
1981'de Egemen Bostancı ile tanıştı. Hisseli Harikalar Kumpanyası, Şen Sazın Bülbülleri gibi müzikalleri yazıp yönetti. 1984'te Egemen Bostancı'nın ısrarıyla Feriköy'deki 637 koltuklu İdil Sineması'nı devralarak Komedi Tiyatrosu adıyla yeniden tiyatro kurdu. 17 yıl sürecek olan bu tiyatronun adı Komedi Tiyatrosu olsa da hep Dormen Tiyatrosu olarak anıldı.[14] 2002 yılında ekonomik nedenlerle tiyatrosunu kapatmış fakat çeşitli tiyatrolarda oyunculuğuna ve yönetmenliğine devam etmiştir.[9]
Tiyatrosunu yeniden kurduğu 1981 yılında TRT adına Haftanın Sohbeti başlıklı bir televizyon programı yapmaya başladı.
1933 yılında sahnelendiğinde büyük ilgi görmüş Lüküs Hayat müzikalini 1985'te İstanbul Şehir Tiyatroları'nda Gencay Gürün'ün yapımcılığında yeniden sahneye koydu. Oyun çok büyük ilgi gördü ve 28 yıl aralıksız sahnelendi. Dormen, Lüküs Hayat'ı daha sonra İzmir ve Mersin operalarında[15] ve Eskişehir Şehir Tiyatroları'nda[16] sahneledi.
1997'de Yapı Kredi Bankası adına Afife Tiyatro Ödülleri'ni başlattı ve fikir babası olduğu bu organizasyonun sanat danışmanlığını üstlendi. Ödüllerin ilk on yılında tüm açılış konuşmalarını yaptı. Ödüllerin yirminci yılında Afife Ödülleri arasında onun ismiyle anılan "Haldun Dormen Özel Ödülü" eklendi.[17]
ABD'de yayımlanan Nanny adlı komedi dizisinin Türkiye versiyonu olan ve 2001-2002 yılları arasında yayımlanan Dadı dizisindeki Uşak Pertev rolü ile geniş kitlelerce tanındı.[18]
Dormen, dördü otobiyografik olan Sürç-ü Lisan Ettikse, Antrakt, İkinci Perde, Nerede Kalmıştık başlıklarıyla beş kitap ve on iki oyun yazdı. Cumhuriyetin kuruluş yıllarında kadın sahne sanatçılarının yaşadıklarına ışık tutan Kantocu başlıklı eseri İstanbul, Eskişehir, Ankara'da sahnelendi.[19]
Yaşamı boyunca iki yüz ellinin üstünde ödül kazanan sanatçı, İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı'nda ders verdi. Hacettepe Üniversitesi tarafından fahrî doktora ünvanı ile ödüllendirildi.
2009 yılında, Kedi Sahne Sanatları'nın sahnelediği Moliere'in Kibarlık Budalası adlı oyununda Mösyö Jordain rolü ile sekiz yıl aradan sonra yeniden oyunculuğa döndü. Oyun, on yılda 600 kez sahnelendi.[20]
Hâlen İzmir'deki Sahne Tozu Tiyatrosu'nun sanat danışmanlığını yürütmekte olan Dormen onun adına yapılan salonda çeşitli oyunlar sahneye koymuştur (Sahne Tozu Tiyatrosu Haldun Dormen Sahnesi -İzmir)[21] Aynı kuruluşun kurduğu Sahne Tozu Tiyatrosu Nişantaşı Akademisi'nde müzikal dersi vermiştir..[22] 2019 yılında İstanbul Ateşehir'de açılan ve bünyesinde bir müzikal tiyatro atölyesi de bulunduran Dormen Akademi adlı kuruluşun onursal başkanıdır ve dersler vermektedir. Akademinin çalışmalarını sürdürdüğü Mustafa Saffet Kültür Merkezi'nde bir salona adı verilmiştir.[23]
Dormen'in hayatı, yönetmenliğini Selçuk Metin’in üstlendiği, senaryosunu Zeynep Miraç’ın kaleme aldığı “Yaparsın Şekerim” (2022) adlı belgesele konu oldu.[24]
Tiyatro oyunları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Almanya'dan Bir Yar Gelir
- Altın Yumruk
- Amphitryon 2000
- Arapsaçı
- Ayı Masalı
- Beş Parmak
- Beşten Yediye
- Bin Yıl Önce Bin Yıl Sonra
- Bir Kış Masalı
- Bir Kış Öyküsü (Buzlar Çözülmeden)
- Bit Yeniği
- Bu Filmi Görmüştüm
- Bu Oyun Başka Oyun
- Çikolata Asker
- Çılgın Sonbahar
- Dün Gece Yolda Giderken Çok Komik Bir şey Oldu
- Elden Ele
- Evimizdeki Hayat
- Gençliğin Tatlı sesi
- Gigi
- Günaydın Mr. Weill
- Hastalık Hastası
- Hisseli Harikalar Kumpanyası
- İkinin Biri
- Kantocu
- Kare As
- Karma Karışık
- Kaç Baba Kaç
- Komik Para
- Lüküs Hayat
- Müfettiş
- Muhteşem İkili
- Nerdeyse Kadın
- Nice Yıllara (oyun)
- Onlar Ermiş Muradına
- Papaz Kaçtı
- Paramparça
- Ağa ile Uşağı Matti
- Sevgilime Göz Kulak Ol
- Sokak Kızı İrma
- Sözde Melekler
- Şahane Düğün
- Şahane Züğürtler (Tovarisch)
- Yukarıda Biri mi Var
- Zafer Madalyası
Filmografisi
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1967: Güzel Bir Gün İçin
- 1971: Hüdaverdi Pırtık
- 1981: Gırgıriye
- 1982: Düşkünüm Sana
- 1982: O Kadın
- 1994: Şahane Züğürtler
- 2001-2002: Dadı
- 2001: Yeşil Işık
- 2004-2005: Sayın Bakanım
- 2006: Unutulmayanlar
- 2007: Hicran Sokağı
- 2012: Aşkın Halleri
- 2015: Şeytan Tüyü
- 2016: Adım Adım
- 2017: Her Şey Mümkün
- 2018: Çukur
- 2024: Hain
- 2025: Tete ve Masal: Rüyalar Diyarı
Ödülleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1966, 3. Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Film & En İyi Senaryo "Bozuk Düzen"
- 1967, 4. Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Komedi Filmi "Güzel Bir Gün İçin"
- 1998, Devlet Sanatçısı
- 2006, İstanbul Tiyatro Festivali, Onur Ödülü[25]
- 2014, Tiyatro Eleştirmenleri Birliği, Onur Ödülü[26]
- 2014: Altın Portakal Film Festivali – Yaşam Boyu Onur Ödülü
- 2015, İTÜ EMÖS Başarı Ödülleri
- 2017, YEKÜV Vasfi Rıza Zobu Tiyatro Ödülü, Onur Ödülü[27]
- 2018, Rotary Türkiye, Meslek Hizmet Ödülü[28]
- 2018, 2. Üstün Akmen Tiyatro Ödülleri, Onur Ödülü[29]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Oyuncular Sendikası üye listesi" (PDF). 27 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Haldun Dormen'e 87 yaş sürprizi". Hürriyet gazetesi Kelebek eki, 7 Nisan 2015. 8 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2022.
- ^ "Haldun Dormen". Velhancantay.com sitesi. 4 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2021.
- ^ a b "Borcu bitmeyen sevda". Radikal gazetesi. 3 Ocak 2002. 1 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ Demirci, Narin (6 Temmuz 2014). "Haldun Dormen: Hükümet sanatı yok sayıyor, ben de hükümeti!". Diken (İngilizce). 9 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ Yalçın, Seray (16 Nisan 2017). ""Yaşlanmaya vaktim yok"". Sera Yalçın blog sayfası. 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2021.
- ^ a b c "Haldun Dormen Biyografisi". www.dizihdfilm1.net. dizihdfilm1.net sitesi. 31 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ a b Graduates in the News 23 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Robert College, 1 Mart 2005, 2. sayfa. 30 Eylül 2009 tarihinde erişildi.
- ^ a b c "Dormen Tiyatrosu perdelerini kapattı". arsiv.ntv.com.tr. Ntv.com.tr haber sitesi 26 Ekim 2001. 13 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ a b "Haldun Dormen". www.turkishculture.org. Turkish Cultural Foundation web sitesi. 31 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ "Beyoğlu Ses Tiyatrosu (1885-1989)". www.ds-istanbul.de. Ds-istanbul.d sitesi. 25 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ "Felekten Bir Gün". imdb. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Haldun Dormen: "Türk Tiyatrosunun Geleceği Çok Parlak"". İÜ İletişim Fakültesi Haber Ajansı. 6 Mayıs 2014. 22 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ Armutçu, Emel (4 Kasım 2001). "Nora'nın saçları artık hep dağınık". Hürriyet. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ "MDOB, Lüküs Hayat Müzikalini Yine Kapalı Gişe Oynuyor". www.hurriyet.com.tr/. Hürriyet gazetesi, 1 Şubat 2016. 31 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ "'Lüküs Hayat' Haldun Dormen Yönetiminde Eskişehir Büyükşehir Belediye Tiyatrosu'nda". www.dirensanat.com/. Dirensanat.com 23 Ağustos 2014. 31 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ "20. Yapı Kredi Afife Tiyatro Ödülleri Adayları Açıklandı". Artfulliving. 4 Nisan 2016. 22 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ "Tiyatro Tadında Dadı". Yenisafak.com. 3 Mart 2001. 1 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ Dormen, Haldun. "İrma'dan Kantocuya". Ankara Devlet Tiyatrosu 2011-2012 sezonu oyun broşürü. 31 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ Yani, Ahmet Esad (4 Nisan 2019). "Kibarlık Budalası 600. kez sahnelendi". AA.com.tr. 5 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ "Haldun Dormen Sahne Tozu Tiyatrosu Sanat Danışmanı". www.sahnetozu.com. Sahnetozu.com sitesi. 1 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ "Sahne Tozu Tiyatrosu 2017 sezonuna hazır". www.birgun.net. Bir Gün gazetesi 20 Eylül 2016. 15 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ "Haldun Dormen'in Adı Ataşehir'de Ölümsizleşti". atasehir.bel.tr. 3 Aralık 2021. 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ "Haldun Dormen'in yaşamı belgesel oldu! 'Yaparsın Şekerim'". aksam.com.tr. 14 Haziran 2022. 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ "İstanbul Tiyatro Festivali, Onur Ödülleri". İKSV. 16 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "TEB Ödülleri". Tiyatro Eleştirmenleri Birliği. 16 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Vasfi Rıza Zobu Tiyatro Ödülü". YEKÜV. 23 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Haldun Dormen ve Ayşe Erbulak'a ödül". Sözcü gazetesi. 29 Ocak 2018.
- ^ "2. Üstün Akmen Tiyatro Ödülleri – Kazananlar". Üstün Akmen Tiyatro Ödülleri. 28 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- IMDb'de Haldun Dormen
- BBC Türkçe ile 1986 yılında yapılan röportaj29 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Altın Portakal Yaşam Boyu Onur Ödülü sahipleri
- Türk sinema eleştirmenleri
- 1928 doğumlular
- Türk erkek tiyatro oyuncuları
- Türk erkek dizi oyuncuları
- Devlet sanatçıları
- Galatasaray Lisesinde öğrenim görenler
- Robert Lisesinde öğrenim görenler
- Yale Üniversitesinde öğrenim görenler
- Muhsin Ertuğrul Özel Ödülü kazananlar
- Yaşayan insanlar
- Türk tiyatro yönetmenleri
- Mersin ili doğumlu oyuncular
- 20. yüzyıl Türk gazetecileri
- 21. yüzyıl Türk gazetecileri
- Tiyatro oyuncuları
- Tiyatro yönetmenleri
- Oyun yazarları
- Türk oyun yazarları
- Yeşilçam oyuncuları