Andabalis
  Andabalis Türkiye haritasındaki konumu. | |
| Diğer adı | Andabális, Andâvali |
|---|---|
| Konum | Aktaş köyü, Merkez, Niğde, Türkiye |
| Bölge | Kataonia |
| Koordinatlar | 38°02′22″N 34°40′25″E / 38.0394955°K 34.67349°D |
| Tür | Yerleşim yeri |
| Sit ayrıntıları | |
Andabalis, antik Kataonia'nın veya güney Kapadokya'da Tuvana'nın kuzeydoğusunda bulunan bir yerleşimdi. Roma ve Bizans dönemlerinde iskan edilmiştir.[1]
Günümüzde, Niğde ilinin Merkez ilçesine bağlı Aktaş köyü yakınında, bugünkü Yeniköy’de (Yeni Mahalle) bulunmaktadır.[1][2]
Kalıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Andaval Kilisesi olarak da bilinen Andavilis Kilisesi, Niğde'nin Bor ilçesine bağlı Kemerhisar beldesinde bulunan tarihi bir yapıdır. Geçmişte Andavilis, Addaualis ve Ambavalis gibi isimlerle de anılan bu yerleşim yeri, geç antik dönemde İstanbul'dan Kilikya Pylaisi'ne giden yol üzerinde bir konaklama yeri olarak hizmet vermiştir.[3]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilisenin kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte, çeşitli araştırmacılar tarafından farklı dönemlere tarihlendirilmiştir. W.J. Hamilton'ın 1842 yılına ait seyahatnamesinde, kilisenin H. Konstantinos'a adanmış olduğu belirtilmiştir. J. Strzygowski ve H. Rott ise yapının Kudüs yolculuğu sırasında Helena tarafından yaptırıldığını öne sürmüşlerdir.[4]
Yapının ilk döneminin 5. yüzyıla ait olduğu düşünülmektedir. İlk yapıda sütunlu, üç nefli ve ahşap çatılı bir bazilika bulunmaktaydı. Arap akınlarından sonraki dönemde ise sütunların önüne payeler eklenerek nefler tonozla örtülmüştür. N. ve M. Thierry, kilisenin 326 yılında inşa edildiğini ve ahşap çatının 10. yüzyılda taştan tonozla değiştirildiğini belirtmişlerdir. M. Restle ise yapının ilk dönemde üç nefli bir bazilika olduğunu, yan neflerin tek, orta nefin ise çift eğimli ahşap çatıyla örtülü olduğunu bildirmiştir. İkinci yapı döneminde ise sütunlara paye eklendiği ve takviye kemerleri atılarak neflerin tonozlarla örtüldüğü, ayrıca dıştan neflerin tek bir çatıyla kaplandığı belirtilmiştir. Restle'ye göre, bilinmeyen bir dönemde yan nef tonozlarının yıkılmasından sonra yan nefler tek eğimli çatılarla örtülmüştür. 19. yüzyıl başında ise yan neflerin kaldırılıp, nefleri ayıran destek sisteminin aralarının duvar ile örüldüğü bildirilmiştir.[3]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilisenin yapımında bölgede kolaylıkla bulunan ve "aktaş taşı" denilen büyük kesme taşlar kullanılmıştır. Bu kesme taşlar, ince bir harç tabakası ile düzgün bir işçilikle istiflenmiştir. Prof. Dr. Sacit Pekak tarafından 6. yüzyılın ilk yarısı veya ortasına tarihlendirilen kilise, kareye yakın dikdörtgen planlı ve üç nefli bir bazilikadır. Naos, dört paye ve merkezi içerde kemerlerle bölünür. Doğudaki apsis merkezi içte yarım yuvarlak olup, dışta beş cephelidir. Yapının ilk döneminde narteks olmadığı düşünülmektedir. Sonradan eklendiği düşünülen narteks orta nef genişliğinde ve tek katlıdır. Orta nef çift, yan nefler ise tek eğimli çatılarla örtülüdür. Sonraki onarımlarda kuzey-güney doğrultusunda atılan takviye kemerleri ile kâgir beşik tonoz örtü yapılmıştır. Apsiste üç, batı cephede iki (veya üç), kuzey ve güney cephelerde ikişer pencere açıklığı vardır. Yapı, batı cephesindeki kapının özenli işçilikteki bitkisel motifli taş bezemeleri ile dikkat çekmektedir. Apsis ile birlikte batı cephedeki pencerelerin kemerlerinin oyma tekniğinde dil motifleri içerdiği görülmektedir. Cephelerdeki pencerelerin kemerlerinin üzengi taşı hizasındaki silme tüm cepheleri dolaşmaktadır. Naostaki payelerin ise kesik piramit biçimindeki başlıkları akantus yapraklarıyla bezelidir.[3][4]
Duvar Resimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Yapının duvar resimleri bugün orta nefin kuzey duvarı ile batı duvarda görülebilmektedir. Kuzey duvarda özellikle İsa'nın yaşamından sahneler resmedilmiştir. Özellikle İsa'nın Doğumu, Lazarus'un Dirilişi, Kudüs'e Giriş gibi bayram sahneleri bunlardan bazılarıdır. Bu konulu sahnelerin dışında aziz, baş melekler, İmparator gibi tek figürler ile Emmanuel İsa gibi sembolik tasvirler de vardır. Pekak, kilisenin duvar resimlerini ikonografi ve üslup verileri açısından 11. yüzyıla tarihlemektedir.[3]
Restorasyon Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilisedeki kurtarma, koruma ve kazı çalışmaları ile duvar resimlerinin konservasyon ve restorasyonuna yönelik çalışmalar, Prof. Dr. Sacit Pekak'ın başkanlığında 1996 yılında başlamış ve 2011 yılında tamamlanmıştır.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Richard Talbert, (Ed.) (2000). Barrington Atlas of the Greek and Roman World. Princeton University Press. s. 63 ve dizin notları eşlik ediyor. ISBN 978-0-691-03169-9.
- ^ Lund Üniversitesi. Digital Atlas of the Roman Empire.
- ^ a b c d e "Yeniköy (Andabalis, Eski Andaval) Konstantin-Helena Kilisesi". Türkiye Turizm Ansiklopedisi. 5 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2025.
- ^ a b "Niğde Andaval Örenyeri". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 21 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2025.