Melid
 | |
  Melid Türkiye haritasındaki konumu. | |
| Konum | Orduzu, Battalgazi, Malatya, Türkiye |
|---|---|
| Bölge | Melitene, Yukarı Fırat |
| Koordinatlar | 38°22′55″K 38°21′40″D / 38.38194°K 38.36111°D |
| Tür | Yerleşim yeri, Höyük |
| Yüzölçümü | 4,85 ha |
| Yükseklik | 30 m |
| Tarihçe | |
| Kuruluş | MÖ. 6000 |
| Sit ayrıntıları | |
| Kazı tarihleri | 1932-1939, 1946-1951, 1961-1968 |
| Arkeologlar | Louis Delaporte, Claude F.A. Schaeffer, Piero Meriggi, Salvatore M. Puglisi, Alba Palmieri |
| Tür | Kültürel |
| Kriter | iii |
| Belirleme | 2021 (44. oturum) |
| Referans no. | 1622 |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Avrupa ve Kuzey Amerika |
Arslantepe Höyüğü[not 1] veya Melid, Malatya'nın 7 km kuzeydoğusunda yer alan bir arkeolojik yerleşimdir. Türkiye'deki en büyük höyüklerden biridir.[1] Höyük, Fırat üzerindeki Karakaya Baraj Gölü'nün batısındadır. Orduzu Beldesi'nde yer alan Arslantepe Höyüğü'nün kültür dolgusu 30 metre yüksekliğinde olup 4,5 hektarlık bir alana yayılmaktadır. Höyük MÖ 6 bin yıllarından MS 11. yüzyıla kadar iskan edilmiştir. Bölge MS 5. ve 6. yüzyıllarda bir Roma köyü olarak, daha sonra da Bizans nekropolü olarak kullanılmıştır.[2] Yerleşim alanı 200 x 120 metre boyutlarındadır.[3]
26 Temmuz 2021 tarihinde UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilmiştir.[4]
Kazılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölgedeki kazılar Louis Delaporte başkanlığında bir Fransız ekip tarafından 1932 yılında başladı [1][5][6][7] ve özellikle Geç Hitit devri tabakalarında gerçekleştirildi. Kazı çalışmaları, Hitit İmparatorluğu'nun çöküşü ardından bölgede kurulan krallıklardan birinin başkentine ulaşmayı hedefliyordu. Daha sonra birkaç derin sondaj açılmışsa da esas düzenli kazılara 1961 yılında Roma La Sapienza Üniversitesi'nden bir grup tarafından başlandı. 1970'li yıllara kadar kazılar Alba Palmieri başkanlığında yürütüldü.[8][9] Günümüzde devam eden kazılar, Marcella Frangipane tarafından koordine edilmektedir.[10]
Kazılarda bulunan iki aslan ve bir kral heykeli Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenmektedir.
Bulgular
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kazılarda MÖ 3600-3700 yılına ait olduğu düşünülen yirminin üzeri mezar ile altı ev kalıntısı ve küp içerisinde iki çocuk iskeleti,[11][12] MÖ 3600-3500 yıllarından bir tapınak, MÖ 3300-3000 yıllarından bir saray, çok sayıda mühür ve ustalıkla yapılmış madeni eşyalar bulunmuştur. Tüm bu buluntular o tarihlerde yerleşimin, aristokratik siyasi, dini ve kültürel bir merkez olduğunu göstermektedir.[2] Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenen eserler dışındaki buluntular Arslantepe Açık Hava Müzesi'nde sergilenmektedir.[13] Mühürler, yerleşimin bir ticari merkez olduğunu göstermesi açısından dikkat çekicidir.[14]
Yerleşim, iskan edildiği süre boyunca su kaynakları bol fakat Fırat taşkın sahasının dışında kalmaktaydı. Bu sayede tarım için çok uygun topraklara sahip olan yerleşim, yerel bir hakim sınıf tarafından yönetilmekteydi. Bu hakim sınıf hem politik, hem ekonomik hem de dini erki elinde tutuyordu.[2] Bu haliyle Anadolu'daki ilk şehir devleti olma özelliği taşımaktadır.[1]
MÖ 4. bin yılın sonlarında kerpiç anıtsal yapıların yer aldığı geniş bir kentsel alan höyüğün güney batı yamacına yayılmıştır. Bu anıtsal yapılarda çok sayıda mühür bulunması bu yapı kompleksinin yönetsel bir merkez olduğunu göstermektedir. Mühürler muhtemelen çeşitli malların depolanması ve nakliyesi sırasında kullanılmaktaydı ve yapı kompleksi bu haliyle bir saray ekonomisi merkezi olarak görülmektedir.[2]
Saray kompleksinde ayrıca arsenikli bakır alaşımlı, gümüş kakmalı kesici-delici silahlar bulunmuştur. Sarayın yakınında bulunan ve MÖ 2.900 olarak tarihlenen mezarın bir kral mezarı olduğu düşünülmektedir. Mezarda değerli ölü hediyeleri bulunmuş olup ayrıca mezarı kapatan taş kapak üzerinde kurban edilmiş dört genç insan cesedi bulunmuştur.[2]
Geç Uruk Dönemi (MÖ 3.400-3.200 ardından yerleşimde geniş çapta yangınlar olduğu anlaşılmaktadır. Bunun ardından, farklı kültürden halkların yerleştiği kentte Doğu Anadolu-Transkafkasya kültürel etkileri hakim olmuştur. Arkeolojik çalışmalarda elde edilen çanak-çömlekler ve yerleşim düzeni bunu göstermektedir. Yeni yerleşimcilerin büyük olasılıkla yarı göçebe küçük topluluklar olduğu düşünülmektedir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]MÖ 2.700.-2.500 yıllarında kent, Suriye-Mezopotamya kültüründen koparak özgün bir kültürel yapı geliştirmiştir. MÖ 2 binden itibaren kent, genişleyen Hitit İmparatorluğu’nun etki alanına girmiştir.[2] Hitit Kralı I. Şuppiluliuma'nın[not 3] Mittani başkenti Washukanni'ye düzenlediği seferde üs olarak kullanılmıştır. Hitit İmparatorluğu'nun çöküşünün ardından kurulan Geç Hitit krallıklarından biri olan Kammanu başkenti olmuştur. Bu tarihlerde, Asur belgelerinde kentin adı Melid olarak geçmektedir. Kenti başkent olarak alan krallık ise Kammanu ya da Melid Krallığı olarak bilinirdi.[15] [16]
Asur İmparatorluğu hükümdarı I. Tiglat-Pileser'in[not 4] saldırısı sonunda bu devlete haraç ödemek zorunda kalan bölge, II. Sargon[not 5] tarafından ele geçirilip yağmalandığı MÖ 712 yılında dek varlığını ve zenginliğin korumayı başarmıştır.[17] Bu tarihten MS 5. yüzyıla kadar ise iskan edilmemiştir.[1]
2014'te Dünya Mirası Geçici Listesi'ne eklenen Arslantepe, 26 Temmuz 2021 tarihinde, 44. Dünya Miras Komitesi toplantısında alınan kararla UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dahil edildi.[18][19]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Arslantepe Höyüğü girişinde taş kabartmalar. -
Orduzu Arslantepe Harabeleri girişinde.Neo Hitit döneminden (MÖ 1180-700) Hitit aslanı -
Arslantepe Höyüğü girişinde taş kabartmalar (Hitit dönemi) -
Arslantepe'den çeşitli mühürler. Bu mühürler, dünyanın ilk idari sürecinin bir parçasıdır.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hitit dili'nde Malidiya (Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ya da Midduwa http://books.google.com.tr/books?id=XROpWC99BD0C&pg=PA101&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Akadca Meliddu John D. Hawkins, Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Vol. 1: Inscriptions of the Iron Age Walter de Gruyter, 2000- Urartu dili Melitea)
- ^ Hurri gök ve fırtına tanrısı Tarhunzas ya da Tarhunta ile karıştırılmamalıdır.
- ^ hükümdarlık yılları MÖ 1344-1322
- ^ hükümdarlık yılları MÖ 1115-1077
- ^ hükümdarlık yılları MÖ 722-705
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d "Anadolu Uygarlıkları". 18 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2012.
- ^ a b c d e f Hüseyin Şahin, Aslantepe 24 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "TAY Projesi". 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2012.
- ^ "Arslantepe Höyüğü UNESCO Dünya Miras Listesi'nde". birgun.net. 26 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
- ^ Louis De Laporte, Malatya. La Ville et le Pays de Malatya, Review Hittites et Asian, vol. 2, no. 12, Sh.: 119-254
- ^ Louis De Laporte, Malatya - Céramique du Hittite Recent, Review Hittites et Asian, vol. 2, no. 15, Sh.: 257-285, 1934
- ^ Louis De Laporte, La Troisième Campagne de Fouille è Malatya, Review Hittites et Asian, vol. 5, no. 34, Sh.: 43-56, 1939
- ^ A. Palmieri, Excavations at Arslantepe (Malatya), Anatolian Studies, vol. 31, Sh.: 101-119, 1981
- ^ Alba Palmieri, "Arslantepe Excavations,1982," Kazi Sonuçlari Toplantisi, vol. 5, Sh.: 97-101, 1983
- ^ Charles Allen Burney, Historical dictionary of the Hittites 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Arslantepe Höyüğü'nde MÖ 3600 yılından kalma 2 çocuk iskeleti bulundu". T24. İHA. 28 Eylül 2021. 28 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2021.
- ^ "Over 20 graves, house ruins found in Arslantepe Mound". Hürriyet Daily News. Anadolu Agency. 5 Eylül 2021.
- ^ "malatyakulturizm.gov". 16 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2012.
- ^ "Malatya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü". 23 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2012.
- ^ ""En Eski Çağlardan Bizans Dönemine Kadar Malatya Tarihi" sh.: 179" (PDF). 25 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Eylül 2019.
- ^ “Geç Hitit Devletleri”
- ^ J. D. Hawkins, Assyrians and Hittites, Iraq vol. 36, no. 1/2, Sh.: 67-83, 1974
- ^ "Archaeological Site of Arslantepe" (İngilizce). UNESCO. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
- ^ "Arslantepe Mound" (İngilizce). UNESCO. 26 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2021.
- Genel
- Burney, C. 1993 Arslantepe as a gateway to the highland: a note on periods VI A-VI D. In: M. Frangipane, H. Hauptmann, M. Liverani, P. Matthiae & M. Mellink (eds.), Between the Rivers and over the Mountains, Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri dedicata, Rom, 311-317.
- Frangipane, M. & Palmieri, A. 1987. Urbanisation in Perimesopotamian areas, the case of Eastern Anatolia. In: L. Manzanilla (ed.), Studies in the Neolithic and Urban revolutions, BAR Internat. Series 349, 295-318, Oxford.
- Alba Palmieri, Sertok, K. & Chernykh, E. 1993 From Arslantepe metalwork to arsenical copper technology in Eastern Anatolia. In: M. Frangipane, H. Hauptmann, M. Liverani, P. Matthiae & M. Mellink (Hrsg.), Between the Rivers and over the Mountains, Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata, Rom, 573-599.
- Alba Palmieri 1981. Excavations at Arslantepe (Malatya). Anatolian Studies 31, 101–119, XIII–XVI.
- Alba Palmieri 1984. Excavations at Arslantepe, 1983. VI. Kazı Sonuçlari Toplantisi, 71–78. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Alba Palmieri 1985. Eastern Anatolia and early Mesopotamian urbanization: Remarks on changing relations. In: M. Liverani, Alba Palmieri and R. Peroni (Hrsg.), Studi di Paletnologia in Onore di Salvatore M. Puglisi. Roma: Universida di Roma La Sapienza, 191–213
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
OpenStreetMap'te Melid ile ilgili coğrafi veriler - Aslantepe
- TAY Projesi 9 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- fotoğraflar 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Harita
- Arslantepe Web Sitesi 8 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Siro-Hitit krallıkları ve şehirleri | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Siro-Hitit krallıkları, Geç Tunç Çağı’nın sonları ile Demir Çağı’nın başlarında (yaklaşık MÖ 1200–700) Anadolu’nun güneyi ile Kuzey Suriye’de ortaya çıkan küçük krallıkları tanımlar.
Bu krallıklar, Hitit İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra kurulan yerel beyliklerdir. Hem Hitit (Luvi-Hurrili) hem de Arami-Semitik kültür unsurlarını taşıdıkları için “Siro-Hitit” şeklinde adlandırılırlar. | |||||||||||||||||
| Luvi devletleri |
|  | |||||||||||||||
| Arami devletleri |
| ||||||||||||||||
| Akdeniz | |
|---|---|
| Doğu Anadolu | |
| Ege |
|
| Güneydoğu Anadolu |
|
| İç Anadolu | |
| Karadeniz | |
| Marmara | |
| Paylaşılanlar | |