1916 Orta Asya Ayaklanması

1916 Orta Asya Ayaklanması
	; İsyanın bastırılmasının ardından Çin'e kaçan Kırgızlar
Tarih	3 Temmuz 1916 (16 Temmuz 1916, N.S.) – Şubat 1917
Bölge	Orta Asya
Sonuç	İsyan bastırıldı.
Taraflar
Rusya Rus Türkistanı; Buhara Emirliği; Kazak Cüzleri; ;	Türk kabile konfederasyonları[kaynak belirtilmeli]; Kazak isyancılar; Kırgız isyancılar; Destek: Çin Cumhuriyeti; Osmanlı İmparatorluğu; Alman İmparatorluğu; ;
Komutanlar ve liderler
Aleksey Kuropatkin; Nikolay Suhomlinov; Mihail Folbaum; Muhammed Alim Han	Kanaat Abukin (ölü); Mokuş Şabdanov; Kokumbay Çini [ky]; Baatırkan Rayımbek; Amangeldi İmanov; Abdigappar Canbosınoğlu; Alibi Cangildin; Hacı Sami Bey; İbrahim Tulayaf; Makuş[kaynak belirtilmeli]; 5 Osmanlı subayı;
Güçler
30,000	100,000
Kayıplar
97 ölü, 86 yaralı ve 76 kayıp	On binlerce ölü ve esir
	~100,000–500,000 Orta Asyalı sivil (Türkler, Tajikler) ölü; 2,325 Rus sivil ölü; 1,384 kayıp

1916 Orta Asya Ayaklanması veya Ürkün Ayaklanması, Temmuz 1916-Şubat 1917 tarihleri arasında Rus Türkistanı'nda Çarlık yönetimine karşı meydana gelen bir ayaklanmadır.

Ayaklanma, I. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi'nde resmî olarak askerlik hizmetinden muaf tutulan Müslümanların zorla askere alınmak istenmesi üzerine çıkmıştır. Bununla birlikte Çarlık yönetimi altındaki farklı etnik gruplar arasındaki gerilimleri de içermekteydi.^[14] Ayaklanma, Rus ordusu tarafından kanlı bir şekilde bastırılmış olup binlerce Kazak ve Kırgız'ın Çin'e göçüne yol açtı. Buna karşın, Rus devleti Ekim Devrimi gerçekleşene kadar bölgede tam düzeni sağlayamadı.

Aleksandr Kerenski gibi bazı Rus liberalleri ve tarihçileri bu olaylara uluslararası bir ilgi getirdiler.^[15] Sovyetler Birliği döneminde ayaklanmanın liderleri Çarlık rejimine karşı savaşan devrimci kahramanlar ilan edildi. Ağustos 2016'da Kırgızistan'da bir kamu komisyonu 1916 ayaklanmasının bastırılmasını soykırım olarak adlandırılması sonucuna vardı.^[16]

Arka plan

19. yüzyılın ikinci yarısında Rusya’nın Orta Asya’yı fethetmesi, Orta Asya halkları üzerinde sömürgeci bir rejimin dayatılmasına yol açtı. Bölge halkı Çarlık makamları tarafından vergilendiriliyor ve Rus İmparatorluğu nüfusunun yaklaşık %10’unu oluşturmasına rağmen 435 sandalyeli Devlet Duması’nda hiçbir şekilde temsil edilmiyordu.

1916 yılına gelindiğinde, Türkistan ile Bozkır Genel Valiliği’nde, 1861’de serfliğin kaldırılmasını öngören reformdan sonra, 19. yüzyılın ikinci yarısında başlayan Rus ve Ukraynalı yerleşimcilerin iskânı nedeniyle birçok toplumsal, toprakla ilgili ve etnikler arası çelişki birikmişti. Çeşitli toprak ve yasama reformlarıyla yeni bir iskân dalgası başlatılmıştı.

2 Haziran 1886 ve 25 Mart 1891 tarihlerinde, "Türkistan Krayı’nın Yönetimine Dair Nizamname" ile "Akmola, Semipalatinsk, Semireçye, Ural ve Turgay bölgelerinin yönetimine dair Nizamname" başlıklı çeşitli düzenlemeler kabul edildi. Bu düzenlemeler, söz konusu bölgelerdeki toprakların büyük kısmının Rus İmparatorluğu mülkiyetine geçirilmesine imkân tanıdı. Yerli halktan her bir aileye, sürekli kullanım hakkı kapsamında 15 akrelik bir toprak parçasına sahip olma izni verildi.^[17]

1906–1912 yılları arasında ise, Kazakistan’da ve Orta Asya’nın geri kalanında uygulanan Stolypin reformlarının bir sonucu olarak, Rusya’nın merkezî bölgelerinden 500.000’e kadar köylü hanesi bu topraklara nakledildi.^[17]

Kaynakça

Notlar

^ Araştırmacı yazar Ekrem Hayri PEKER'e göre, Hacı Sami Bey (Sami Kuşçubaşı) Türk kökenli bir isyancı lideriydi.^[12]

Dipnot

^ ^a ^b ^c Ubiria, Grigol (2015). Orta Asya’da Sovyet Ulus İnşası: Kazak ve Özbek Uluslarının Oluşumu. Routledge. s. 60. ISBN 978-1317504351.
^ Popazov 2012, s. 112.
^ Sokol 2016, s. 152.
^ Airapetov 2015, ss. 254–255.
^ Galuzo 1932, s. 31.
^ Buldakov & Leontieva 2015, s. 343.
^ Büyük Rusya Ansiklopedisi: 1916 Orta Asya Ayaklanması
^ Mambetaliev, K. I. (2015). 1916 Ayaklanması: Belgeler ve Materyaller. s. 34.
^ Sokol (2016), s. 69.
^ "The 1916 Uprising in Central Asia and Kazakhstan". 22 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2025.
^ "1916: Baatyrkan is the leader of the revolt" (Kırgızca). 18 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2016-04-17.
^ Ekrem Hayri Peker, "Kuşçubaşı Hacı Sami Bey (Teşkilat-ı Mahsusa’dan)", Kastaş Yayınları, 2017.
^ Morrison, Drieu & Chokobaeva 2019, s. 36.
^ "Трагедия 1916 года: Девяносто пять лет со дня восстания". 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
^ Abraham, Richard (1987). Alexander Kerensky : the first love of the revolution. Internet Archive. New York : Columbia University Press. ISBN 978-0-231-06108-7.
^ "Kyrgyzstan Renames Soviet-Era October Revolution Day, Lengthens Holiday". RFE/RL. 2 Kasım 2017. 23 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2018.
^ ^a ^b "Istoriya Turkestana" История Туркестана [History of Turkestan] (in Russian). Archived from the original on 2013-05-04.

Alıntı

Airapetov, Oleg (2015). Участие Российской империи в Первой Мировой Войне (1914–1917) [Participation of the Russian Empire in the First World War (1914–1917)] (Rusça). 3: 1916. Moscow: Кучуково поле. ISBN 978-5-9904362-6-8.

Buldakov, Vladimir P.; Leontieva, Tatyana G. (2015). "The awakening of the suburbs?". Война, породившая революцию [The War That Gave Rise to the Revolution]. Российское общество. Современные исследования (Rusça). Moscow: Новый хронограф. ISBN 978-5-94881-292-2.

Galuzo, P. (1932). Восстание 1916 в средней азии. Сборник документов [The Uprising of 1916 in Central Asia. Collection of documents] (Rusça). Tashkent: Госизд УзССР.

Popazov, A. (2012). "Среднеазиатское восстание 1916 и роль Куропаткина его подавлении" [The Central Asian Uprising of 1916 and Kuropatkin's Role in Its Suppression]. Вестник МГОУ (Rusça). Moscow. ss. 109–112.

Ganin, A. V. (2015). Экспедиция «Последние полуденные часы Российской империи» [The Expedition “The Last Noon Hours of the Russian Empire”] (PDF) (Rusça). s. 207.

Sokol, Edward Dennis (2016). The Revolt of 1916 in Russian Central Asia (İngilizce). Johns Hopkins University Press. ISBN 978-1-4214-2051-6.

Dış bağlantılar

100. YILINDA ORTA ASYA’DA 1916 İSYANI VEGÜNÜMÜZ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ.^{[ölü/kırık bağlantı]}
Photo gallery of human and animal remains from Urkun incident at Bedel Pass16 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., from RFE/RL
Semirechye on Fire. A Story of Rebellion 20 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Documentary on the 1916 Rebellion

[13] Araştırmacı yazar Ekrem Hayri PEKER'e göre, Hacı Sami Bey (Sami Kuşçubaşı) Türk kökenli bir isyancı lideriydi.^[12]

[ubiria-1] Ubiria, Grigol (2015). Orta Asya’da Sovyet Ulus İnşası: Kazak ve Özbek Uluslarının Oluşumu. Routledge. s. 60. ISBN 978-1317504351.

[FOOTNOTEPopazov2012112-2] Popazov 2012, s. 112.

[FOOTNOTESokol2016152-3] Sokol 2016, s. 152.

[FOOTNOTEAirapetov2015254–255-4] Airapetov 2015, ss. 254–255.

[FOOTNOTEGaluzo193231-5] Galuzo 1932, s. 31.

[FOOTNOTEBuldakovLeontieva2015343-6] Buldakov & Leontieva 2015, s. 343.

[GRE-7] Büyük Rusya Ansiklopedisi: 1916 Orta Asya Ayaklanması

[8] Mambetaliev, K. I. (2015). 1916 Ayaklanması: Belgeler ve Materyaller. s. 34.

[FOOTNOTESokol201669-9] Sokol (2016), s. 69.

[10] "The 1916 Uprising in Central Asia and Kazakhstan". 22 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2025.

[11] "1916: Baatyrkan is the leader of the revolt" (Kırgızca). 18 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2016-04-17.

[12] Ekrem Hayri Peker, "Kuşçubaşı Hacı Sami Bey (Teşkilat-ı Mahsusa’dan)", Kastaş Yayınları, 2017.

[FOOTNOTEMorrisonDrieuChokobaeva201936-14] Morrison, Drieu & Chokobaeva 2019, s. 36.

[15] "Трагедия 1916 года: Девяносто пять лет со дня восстания". 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.

[16] Abraham, Richard (1987). Alexander Kerensky : the first love of the revolution. Internet Archive. New York : Columbia University Press. ISBN 978-0-231-06108-7.

[rferl2-17] "Kyrgyzstan Renames Soviet-Era October Revolution Day, Lengthens Holiday". RFE/RL. 2 Kasım 2017. 23 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2018.

[:0-18] "Istoriya Turkestana" История Туркестана [History of Turkestan] (in Russian). Archived from the original on 2013-05-04.

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[1]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[a]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[12]