Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti
39°19′K 45°28′D / 39.317°K 45.467°D
Nahçıvan Naxçıvan Muxtar Respublikası Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Arma
| |||||
 | |||||
 | |||||
| Başkent | Nahçıvan | ||||
| Resmî dil(ler) | Azerice | ||||
| Hükûmet | Özerk cumhuriyet | ||||
| |||||
| Yasama organı | Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Yüksek Meclisi | ||||
| Özerklik | |||||
| |||||
| Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 5502 km2[1] | ||||
• Su (%) | önemsiz miktar | ||||
| Nüfus | |||||
• 2020 sayımı | 461.500 | ||||
• Yoğunluk | 84/km2 | ||||
| İGE (2014) |  0.772[2]yüksek | ||||
| Para birimi | Azerbaycan manatı (AZN) | ||||
| Zaman dilimi | UTC+4 (AZV) | ||||
| Trafik akışı | sağ | ||||
| Telefon kodu | +994 36 | ||||
| ISO 3166 kodu | AZ | ||||
Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti (Azerice: Naxçıvan Muxtar Respublikası), Azerbaycan'a bağlı özerk bir cumhuriyettir.
Coğrafya ve ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Nahçıvan'ın, kuzeyi ve doğusu Ermenistan ile, güneyi ve batısı da İran topraklarıyla çevrilmiş olup, kuzeybatısında yer alan Türkiye ile kısa bir sınırı vardır. Bu sınır bölgesi Türkiye tarafından Dilucu olarak adlandırılmakta olup, Türkiye ile Nahçıvan'ı birbirine bağlayan yol Dilucu'nda Aras Nehri üzerine inşa edilen Hasret Köprüsü'nden geçmektedir.[3]
Coğrafi olarak kuzeyde Zengezur dağları güneyde ise Aras Nehri'yle sınırlanan ve Azerbaycan'ın yaklaşık %6,3'ünü oluşturan Nahçıvan, 5.502,73 km² yüzölçümüne sahiptir.[1] Arazi yapısı dağlık bir nitelik gösteren Nahçıvan'da ovaların toplam araziye oranı % 20, ormanların oranı ise % 2 civarındadır. Ovaların büyük bir bölümü tarıma elverişlidir. Ülkenin zengin maden suyu, soda ve tuz kaynakları bulunmaktadır.[1]
Azerbaycan'a bağlı olmakla birlikte, bu ülkeyle fiziki bağlantısı olmayan Nahçıvan, Türk devletleri arasında Türkiye ile kara sınırı bulunan tek toprak parçasıdır. Türkiye ile Nahçıvan arasında 17 km'lik bir sınır bulunmaktadır. Nahçıvan şehir merkezi ile Türkiye'nin Iğdır şehri arasındaki uzaklık 160 km olup, iki şehir kara yolu ile birbirlerine bağlanmıştır. İki ülke arasındaki ulaşım ve ticari ilişkiler Dilucu Sınır Kapısı'ndan gerçekleştirilmektedir.[1]
İran ile Culfa şehrinde kara ve demir yolu için Culfa sınır kapısı bulunmaktadır. Sovyet döneminden kalan, Nahçıvan'ı Ermenistan üzerinden Azerbaycan'a bağlayan kara ve demir yolu ise, 1990'ların başlarından bu yana kullanılamamaktadır.
Tarım
[değiştir | kaynağı değiştir]Nahçıvan bağımsız olduğu 1991 ile 2000 yılları arası, Sovyet sisteminden serbest pazar ekonomisine geçişin sıkıntılarını yaşamıştır. Sovyet zamanından kalma kolhoz ve sovhozlar 2000 yılında vatandaşlara dağıtılmıştır. Sulama sistemi yenilenmiş, şahıs mülküne geçen arazilerde verim artmıştır.[4]
Tarım arazileri 1991 ile 2014 arasında 25,079 hektardan, 60,829 hektara çıkmış, artış 2,4 kat olmuştur. Tahıl ekimine önem verilmiş, tahıl ekili araziler bu dönemde %55'ten, %63'e çıkmıştır. Üretim 30 bin tondan, 103 bin tona, verim 2,09'dan, 2,88 ton/ha yükselmiştir. Eskiden ekilen pamuk, tütün yerine ayçiçeği ve şeker pancarı ekimine başlanmıştır. Sebze ekili alanlar 10 kat, patatesin alanı 25 kat artmıştır. Baklagil verimleri yüksektir.[4]
Ermenistan ambargosunda yakacak yapılması ve bakımsızlıktan meyve bahçeleri %29 küçülmüş fakat 1990'da 1,73 ton/ha'lık verim, 2014'te 10,17 ton/hektara yükselmiştir.[4]
Nüfus ve idari yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]1 Ocak 2018 resmî verilerine göre Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin toplam nüfusu 452,800 kişidir.[5] Nahçıvan, tarihî Nahçıvan Hanlığı gibi kendisine başkentlik yapan Nahçıvan şehrinin adı ile anılmaktadır. 1 Ocak 2013 resmî verilerine göre Şehir 93.000 kişi nüfusa sahiptir.[5]
Etnik yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]1 Ocak 2008 resmi verilerine göre Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin nüfusu 414.900 kişidir.[6] Etnik yapı ise 01.08.2011 resmi verilerine göre 405.900 Azerbaycanlı, 2.280 Kürt, 517 Rus, 140 Ukraynalı, 91 Tatar, 147 Ermeni, 11 Lezgi, (%0,021) ise diğer halkların temsilcileri.[7][8]
İdari yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Nahçıvan'ın statüsü, 12 Kasım 1995 tarihinde halk oylaması ile kabul edilen Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası'nın 8. bölümünde düzenlenmiştir. Buna göre; Nahçıvan içişlerinde özerk, savunma ve dış politikasında ise Azerbaycan'a bağlı bir statüye sahiptir. Yasama organı 45 üyeli Ali Meclis'ten, yürütme organı ise Bakanlar Kurulundan oluşan Nahçıvan'da yargı görevi bağımsız mahkemelerde bulunmaktadır.
Nahçıvan, Türkiye'nin de taraf olduğu 1921 Moskova ve Kars Antlaşmaları uyarınca özerk statüsü devam etmek kaydıyla Azerbaycan'a bırakılmıştır. Bu çerçevede Türkiye de Nahçıvan'ın statüsünün devamında dolaylı olarak bir güvence unsuru haline gelmiş ve Nahçıvan'ın toprak bütünlüğünü kabul etmiştir.
2025 Nahçıvan özerklik düzenlemeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]2025 yılında Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in girişimiyle, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin anayasal statüsünde köklü değişiklikler yapılmıştır. Temmuz ayında yürürlüğe giren bu düzenlemeler, Nahçıvan’ın 1924’te Sovyetler Birliği döneminde tanınan özerkliğinin kapsamını daraltarak, bölgenin idarî yapısını doğrudan merkezi hükümete bağlamayı hedeflemiştir. Anayasa değişikliği ile Nahçıvan Anayasası’nın önsözünde yer alan Moskova (1921) ve Kars (1921) Antlaşmalarına yapılan tarihî atıflar kaldırılmış; bunun yerine “Nahçıvan, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ayrılmaz bir parçasıdır” ifadesi eklenmiştir. Bu değişiklik, özerkliğin tarihî ve hukuki dayanaklarının sembolik düzeyde zayıflatılması anlamına gelmektedir.[9][10][11]
Değişiklikler, yalnızca anayasal ifadelerle sınırlı kalmamış, yürütme yetkisinin dağılımında da köklü bir dönüşüm yaratmıştır. Nahçıvan Yüksek Meclisi Başkanının yetkileri önemli ölçüde kısıtlanmış; bölgenin Bakanlar Kurulu ve diğer icra organları, doğrudan Azerbaycan Cumhurbaşkanı tarafından atanan bir temsilcinin yetkisine bırakılmıştır. Böylelikle yürütme organları, fiilen Bakü’nün merkezî yönetimine bağlanmış ve Nahçıvan’ın kendi iç idaresi üzerinde bağımsız karar alma kapasitesi büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.[9][10][11]
Söz konusu düzenlemeler, Azerbaycan yönetiminin Nahçıvan üzerindeki kontrolünü pekiştirirken, özerklik kavramını daha çok sembolik bir statüye indirgemiştir. Bu durum, bölgenin tarihî olarak sahip olduğu idari esneklik ve yerel yönetim yetkilerinin büyük ölçüde sınırlandırıldığı anlamına gelmektedir. Resmî söylemde ise bu değişiklikler, “idari etkinlik” ve “ulusal bütünlük” gerekçeleriyle savunulmuştur. Ancak, siyaset bilimciler ve bölgesel gözlemciler, bu adımı, Azerbaycan'ın Nahçıvan üzerindeki doğrudan egemenliğini artırma ve ileride stratejik projeler bağlamında bölgeyi daha sıkı bir şekilde entegre etme yönünde atılmış stratejik bir hamle olarak değerlendirmektedir.[9][10][11]
Nüfus dağılımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Nahçıvan şehri ile buna bağlı 7 ilçeden oluşmaktadır. 1 Ocak 2018 resmî verilerine göre Nahçıvan şehri ile ilçelerinin nüfus dağılımı aşağıdaki gibidir:
| Haritadaki yeri. | Rayon | Merkez | İdari birim | Alanı(km²)[5] | Nüfus (1 Ocak 2018 nüfus sayımı)[5] | Not |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Babek rayonu | Babek | Rayon | 828,42 | 75,000 | Önceleri Nahçıvan olan adı 1991 yılında Babek Hürremi'nin şerefine Babek adı verilmiştir. |
| 2 | Culfa rayonu | Culfa | Rayon | 926,30 | 46,400 | Bazı kaynaklarda Cuğa olarak geçer. |
| 3 | Kengerli rayonu | Kıvrak | Rayon | 704,89 | 32,200 | 2004 yılında Babek rayonu topraklarının bir bölümünden oluşturulmuştur. |
| 4 | Nahçıvan şehri | Nahçıvan şehri | şehir | 191,57 | 93,000 | 1991 yılında Babek rayonundan ayrılmıştır. |
| 5 | Ordubad rayonu | Ordubad | Rayon | 978,99 | 49,700 | Sovyetleşme döneminde Culfa'dan ayrılmıştır[12] |
| 6 | Sederek Rayonu | Haydarabad | Rayon | 163,74 | 15,900 | 1990 yılında Şerur reyonundan ayrılmıştır; Ermenilerin işgalı altında olan Kerki kenti de "de jure" bu rayona bağlıdır. |
| 7 | Şahbuz Rayonu | Şahbuz | Rayon | 836,58 | 25,100 | Sovyetleşme devrinde Nahçıvan (Babek) rayonundan ayrılmıştır.[13] |
| 8 | Şerur Rayonu | Şerur | Rayon | 872,26 | 115,500 | Sovyet devrinde Baş-Noraşen, daha sonra ise 1990 yılına kadar İliç (Vladimir İliç Leninin şerefine) olarak isimlendirilmiştir.[14] |
| Toplam | 5502,75 | 452,800 |
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Nüfusunun % 28'i şehir merkezlerinde yaşayan Nahçıvan'da 228 ilk ve orta öğretim okulu, 5 meslek lisesi ve 2 üniversite bulunmaktadır.[kaynak belirtilmeli] Üniversitelerden biri Nahçıvan Devlet Üniversitesi (NDÜ) diğeri Nahçıvan Özel Üniversitesi'dir. NDÜ'nün Mimarlık, Rus Dili ve Edebiyatı ile Müzik bölümleri ÖSYM üniversite tercih kılavuzunda yer almaktadır ve Türkiye'den yaklaşık 250 öğrenci eğitim görmektedir. Üniversitede bazı bölümler için yüksek lisans ve doktora eğitim programları mevcuttur. Bölgede ayrıca, okul öncesi eğitim için resmî kreşler mevcuttur.[15] 1999 yılı itibarıyla toplam öğrenci sayısı 80.000 olarak tespit edilmiştir.[kaynak belirtilmeli]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin gayriresmî bayrağı -
Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin gayriresmî amblemi -
Nahçıvan'ın Kafkaslar'daki konumu -
-
-
sağ taraf Nahçıvan sol taraf İran, Aras Nehri-Culfa -
-
Mümine Hatun Kümbeti üzerinde detaylar. -
Kümbetin başka bir açıdan görünümü. -
Mümine Hatun Kümbeti yakınlarında Orta Çağa ait mezartaşları.
.svg)
.svg)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Resmî site (Azerice), (İngilizce), http://www.nakhchivan.az/portal-ru/index-ru.htm18 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.stat.gov.az/index.php26 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (İngilizce)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d "Coğrafi Durumu". Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Hakkında Genel Bilgiler. T.C. Dışişleri Bakanlığı. 28 Şubat 2014. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014.
- ^ "Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi". statistika.nmr.az. 31 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022.
- ^ ATLI, Yrd. Doç. Dr Cengiz (Güz 2013). "Iğdır Nahçıvan İlişkilerinde Önemli Geçiş Noktası Hasret Kapısı- Açılışı ve İki Ülke İlişkilerindeki Rolü" (PDF). sosyalarastirmalar.com. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2018.
- ^ a b c KURT, Yrd. Doç. Dr. Halil; ÖZKAN, Murat. "BAĞIMSIZLIKTAN GÜNÜMÜZE NAHCİVAN'IN ZİRAİ YAPISI". dergipark.gov.tr. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2018.
- ^ a b c d "Komitesi 1 Ocak 2018 tarihli Nahçıvan Muhtar Cumhuriyeti'nin arazisi, nüfusunun sayı, sıklığı ve idari bölümleri". 4 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2018.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;GeoHiveisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan: Nakhchivan Economic Region". 27 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014.
- ^ "Population (Nüfus)" (Azerice). Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014.
- ^ a b c "President Ilham Aliyev signed an important order regarding the Nakhchivan Autonomous Republic". baku.ws (İngilizce). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025.
- ^ a b c Сваранц, Александр (25 Temmuz 2025). "Constitutional Changes in the Nakhchivan Autonomous Republic". New Eastern Outlook (İngilizce). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025.
- ^ a b c ARVAK (25 Haziran 2025). "On the goals of NAR's actual abolition". Ա․Ռ․Վ․Ա․Կ․ (İngilizce). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025.
- ^ Hewsen, Robert H (2001). Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. p. 266
- ^ Hewsen. Armenia: A Historical Atlas, p. 123.
- ^ Hewsen, Robert H (2001). Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. p. 264
- ^ "Eğitim". Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Hakkında Genel Bilgiler. T.C. Dışişleri Bakanlığı. 28 Şubat 2014. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014.
| Mülki idare bölümleri |  | ||
|---|---|---|---|
| Mahallî idareler |
| ||
Kafkasya ülkeleri ve bölgeleri | |
|---|---|
 Azerbaycan konuları | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| | |||||||||||||
| Siyaset ve yönetim |
| |||||||||||||
| Coğrafya |
| |||||||||||||
| Ekonomi | ||||||||||||||
| Toplum |
| |||||||||||||
| Semboller | ||||||||||||||
