Lyrbe
Grekçe: Λύρβη | |||||||
 Lyrbe Agorası | |||||||
  Lyrbe Türkiye haritasındaki konumu. | |||||||
| Konum | Bucakşeyhler, Manavgat, Antalya, Türkiye | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bölge | Pamfilya | ||||||
| Koordinatlar | 36°52′29″N 31°28′24″E / 36.87477°K 31.47344°D | ||||||
| Tür | Yerleşim yeri | ||||||
| Sit ayrıntıları | |||||||
Lyrbe
 | |||||||
Lyrbe (1910 tarihli Katolik Ansiklopedisi'nde Lyrba olarak geçmektedir; Grekçe: Λύρβη), Roma'nın Pamfilya Prima eyaletinde antik bir şehir ve daha sonra bir piskoposluk merkeziydi. Günümüzde ise itibari bir piskoposluk makamıdır.[1]
Söz konusu antik kentin adının, gemicilerin el kitabı olan Stadiasmus Maris Magni'ye dayanılarak Seleukeia olduğu önerilmekteydi.[2] Ancak, Side diliyle yazılmış bir yazıtta söz edilen kutsal alandan elde edilen veriler ışığında, buranın bir dağ kenti kimliği taşıyan eski bir Pamfilya kenti olan Lyrbe olarak tanımlanması gerektiği değerlendirilmektedir.[2] Helenistik Çağ'da (M.Ö. 3. yüzyıl) kurulan Seleukeia ise, muhtemelen Side'nin batısında ve Manavgat Çayı ile ulaşılabilen başka bir noktada bulunan bir liman kentiydi.[3]
Kentin bulunduğu yer günümüzde, Antalya ilinin Manavgat ilçesine bağlı Bucakşeyhler köyünün yaklaşık 1 km kuzeyine karşılık gelmektedir.[4][5]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]İsmi yalnızca basılan sikkelerden ve Dionysius Periegetes,[6] Batlamyus[7] ile Hierocles'in yaptıkları alıntılardan bilinmektedir.[8][9]
Dionysius, kasabayı Pisidya'ya yerleştirirken, William Smith Lyrbe'yi, Batlamyus tarafından bahsedilen ve antik coğrafyacı tarafından Taşlık Kilikya'da konumlandırılan Lyrope (Grekçe: Λυρόπη) ile eşitlemektedir.[10]
Notitiae episcopatuum adlı piskoposluk listeleri, Lyrba'dan 12. ve 13. yüzyıllara kadar Side Metropolitliği'ne bağlı bir piskoposluk makamı olarak bahsetmektedir.
İki piskoposunun adı bilinmektedir:
- Caius: 381 yılındaki Birinci Konstantinopolis Konsili'ne katılmıştır.
- Taurianus: 431 yılındaki Birinci Efes Konsili'ne katılmıştır.
Le Quien'in belirttiği gibi Zeuxius, Lyrba Piskoposu değil, Syedra Piskoposu'ydu.[9]
Sit alanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Lyrbe'de bulunan Side dilindeki yazıtlar, bu yerleşimin antik dönemde Side kentiyle aynı halk tarafından iskan edildiğine işaret etmektedir. Şehirde günümüzde görülen kalıntılar, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine aittir. Bunlar arasında sur duvarları, Pamfilya Bölgesi'nin en iyi korunmuş agorası, hamam, tapınaklar, sarnıçlar, kilise ve mezar yapıları yer almaktadır.[3]
Antik kent, üç yönünden derin vadilerle çevrelenmiş olup, bu durum doğal bir savunma hattı oluşturmaktadır. Bu topografik özellik sayesinde, yalnızca güney yönünde bulunan surları günümüze kadar oldukça iyi bir şekilde korunmuştur.[2]
Şehre güneyden girişi sağlayan anıtsal kapı, sur hattının merkezinde konumlanmıştır ve her iki yanında anıtsal kuleler ile güçlendirilmiştir. Bu surlar, kapının her iki tarafından doğu ve batı yönlerine doğru, uçurumlara kadar uzanmaktadır. Surların dış yüzeyi, kesme kumtaşı blokların düzensiz dikdörtgen (rektagonal) teknikte örülmesiyle inşa edilmiştir.[2]
Antik kentin merkezinde yer alan agoranın batı cephesi yamaç üzerine inşa edilmişken, doğu yönünde iki katlı yapıların yer aldığı tespit edilmiştir. Genel hatlarıyla Helenistik döneme tarihlendirilen agoraya giriş, güneydoğudaki anıtsal kapıdan sağlanmaktadır.[2]
Agoranın Yapısal Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Tetrapylon Kapı: Dört ayaklı bir kapı tarzında inşa edilen bu anıtsal girişin, agoraya sonradan eklenmiş olduğu düşünülmektedir.
- Galeri ve Kanatlar: Agoranın batısında konumlanan yapılar Galeri I ve Galeri II olarak tanımlanmaktadır. Kuzey kanadı ise, yapısal işlevi nedeniyle kütüphane olarak adlandırılan ve içerisinde "Yedi Bilgeler Mozaiği"nin bulunduğu mekân gibi önemli yapılardan oluşmaktadır. (Mozaik, günümüzde Antalya Müzesi'nde sergilenmektedir.)[2]
Diğer Yapılar ve Nekropol
[değiştir | kaynağı değiştir]Kentin güneybatı kesiminde, üç bölümden oluşan bir hamam kompleksi ile iki katlı bir kilise yapısı yer almaktadır. Nekropol ise kentin güneydoğu ve güneybatı yönlerine yayılmıştır.[2]
Mevcut kalıntılar, bir dağ yerleşimi olmasına karşın Lyrbe’nin, özellikle Roma döneminde oldukça gelişmiş bir kent olduğunu göstermektedir.[2]
Kazı ve Müze Buluntuları
[değiştir | kaynağı değiştir]1972-1979 yılları arasında Prof. Dr. Jale İnan başkanlığında İstanbul Üniversitesi ekibi tarafından şehirde yürütülen kazılarda ortaya çıkarılan heykeltıraşlık eserleri ve mozaikler, bugün Antalya Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir. Daha sonraki yıllarda kentten tesadüfen bulunan çeşitli eserler ise Side Arkeoloji Müzesi'ne nakledilmiştir.[3][11]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Annuario Pontificio 2013 (Libreria Editrice Vaticana 2013 978-88-209-9070-1), p. 918
- ^ a b c d e f g h "Lyrbe Antik Kenti". Kültür Portalı. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2025.
- ^ a b c "Google Maps". Google Maps. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2025.
- ^ Lund Üniversitesi. Digital Atlas of the Roman Empire.
- ^ J. Nollé, "Forschungen in Selge und Ostpamphylien", Araştırma 6 (1988), ss. 257–59.
- ^ Dionysius Periegetes s. 858,
- ^ Batlamyus. Coğrafya. 5.5.5.
- ^ İeroklis. Sinekdimos. p. 682.
- ^ a b "CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Lyrba". www.newadvent.org. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2025.
- ^ Batlamyus. Coğrafya. 5.5.9.
- ^ "Lyrbe". antalya.ktb.gov.tr. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2025.
Bu madde şu anda kamu malı olan Yunan ve Roma Coğrafya Sözlüğü'nden metin içermektedir. Smith, William, (Ed.) (1854–1857). "Lyrbe". Yunan ve Roma Coğrafya Sözlüğü (İngilizce). Londra: John Murray.