Hypaipa

Hypaipa
*Hypaepa*
Grekçe: Ὕπαιπα
	Hypaipa Türkiye haritasındaki konumu.
Konum	Günlüce, Ödemiş, İzmir,; Türkiye
Bölge	Lidya
Koordinatlar	38°13′52″K 27°58′19″D / 38.23111°K 27.97194°D
Tür	Yerleşim yeri
Sit ayrıntıları
yerel dildeki adı	τὰ Ὕπαιπα
ülkesi	Türkiye
içinde bulunduğu idari birim	İzmir, Ödemiş, Günlüce
zaman dilimi	UTC+03.00
konum koordinatları	38°16′34″K 27°57′15″D
zaman aralığı	Klasik antik dönem

Hypaipa veya Hypaepa (Grekçe: Ὕπαιπα), antik Lidya'da,^[1] Kaystros (Küçük Menderes) Nehri'nin kuzey kıyısına yakın, Efes'ten yaklaşık 67 km uzaklıkta bulunan antik bir şehir ve (baş)piskoposluk merkeziydi.^[2]^[3] Günümüzde bir Latin Katolik titular (unvanlı) piskoposluk makamı olarak varlığını sürdürmektedir.

Adı ve yeri

Adı, Aipos Dağı'nın eteklerinde bulunmasından türemiştir; Aipos Dağı ise Tmolus Dağı'nın (Bozdağlar) güney eteklerinden biridir.^[4]

Hypaipa'nın konumu, Fransız araştırmacılar Esprit-Marie Cousinéry (1747-1833) ve Charles Texier (1802–1871) tarafından tespit edilmiş ve 1892 yılında Osmanlı hükûmeti adına Demostene Baltazzi (1836-1896) tarafından yürütülen kazılarla doğrulanmıştır.

Harabeler, günümüzde İzmir ilinin Ödemiş ilçesine bağlı Günlüce köyüne (eski adıyla Datbey veya Tapaı) yakın bir konumda, Ödemiş kasabasının 4 kilometre kuzeybatısında yer almaktadır.

Kaystros (Küçük Menderes) Ovası'na bakan konumu, şehrin Sardis (Sard) ile Efes arasındaki rota üzerinde stratejik bir noktada bulunduğunu göstermektedir.

Tarih

Pontus Krallığı

Pontus Kralı VI. Mithridatis (MÖ 120-63 yılları arasında hüküm sürdü), Roma'nın Anadolu'daki artan etkisine karşı çıkan güçlü bir kraldı ve Roma'ya karşı geniş çaplı bir isyan başlatmıştı.

MÖ 88 yılı, özellikle "Asya Vesperleri" (Asiatic Vespers) olarak bilinen olayla öne çıkar. Bu olayda Mithridates, Anadolu'daki Roma ve Latin kökenli on binlerce kişinin katledilmesi emrini vermişti. Bu katliam, Anadolu şehirlerini Roma'ya karşı taraf seçmeye zorlamak amacıyla düzenlenmiş ve yaklaşık 80bin kişi öldürülmüştü.^[5] Bu katliam sırasında Hypaipa kenti de büyük zarar görmüştür.

Roma dönemi

Roma İmparatoru Tiberius döneminde (MS 14–37), imparatora tapınma amacıyla yapılacak bir tapınağın yeri olarak aday gösterildi; ancak önemsiz (küçük) bir yerleşim olduğu gerekçesiyle reddedildi.

Romalı şair Ovidius, büyük Sardis kentini, “küçük Hypaepa” olarak adlandırdığı yerle karşılaştırmıştır: "Bir yanda Sardes, öte yanda küçük Hypaipa ile çevrilidir." (Sardibus hinc, illinc parvis finitur Hypaepis).^[6]

Hypaepa'ya ait MS 3. yüzyıla, İmparator Gallienus dönemine kadar izlenebilen sikkeler günümüze ulaşmıştır.

Bizans dönemi

İçerdiği Bizans kiliselerinin sayısına bakılırsa, Hypaipa, Bizans İmparatorluğu döneminde gelişip zenginleşmiştir.

Antik dönemde kök boyaları, dokumacılık ve safran adlı bir parfüm üretilmiştir. Kent Efes ve Sardis yolu üzerinde bulunması nedeniyle MS 16. ve 17. yy'lara kadar varlığını sürdürmüştür. Bu tarihten sonra Otamış Oymağı olarak bilinen Türkmen göçebeler bugünkü Ödemiş'e yerleşmişlerdir.^[7]

Mitoloji ve Hıristiyanlık öncesi din

Hypaipa'nın kadınlarının, mitolojik tanrıça Afrodit’ten güzel bir beden yapısı ve dans etme yeteneği armağanı aldığı rivayet edilirdi.^[8]

Ovidius, örümceğe dönüşmeden önce Arakne’nin yaşadığı yeri Hypaipa olarak belirtmiştir.^[9]

Pers tanrıçası Anahita, Artemis ile özdeşleştirilmiş ve bu nedenle Artemis Anaitis ya da Pers Artemis’i olarak adlandırılmıştır. Bu tanrıçaya, bir zamanlar Ahameniş İmparatorluğu’nun parçası olan Hypaipa kentinde tapınılmıştır. Ancak, Roma İmparatorluğu döneminde, bu tapınağın rahipleri Pers değil, Yunanca isimler taşımaktaydı.

Pausanias, Hypaipa'da gerçekleştirilen, odunların görünüşe göre sihirle tutuşturulduğu bir ritüelden bahseder. Bu, antik dönemde Anadolu'da, özellikle Lidya gibi bölgelerde yaygın olan ateş kültleri ve Pers dini etkileşimleriyle ilişkilendirilebilecek ilginç bir uygulamadır. Pausanias'ın "sihirle" ifadesi, muhtemelen o dönemde bilimsel olarak açıklanamayan veya dini bir mucize olarak görülen bir olayı tanımlamaktadır.^[10]

Şehirde Yunan mitolojisinde bahçeler ve bağlar tanrısı olan Priapus'a adanmış bir tapınak vardı.^[11]

Sardis sinagogundan bir yazıt, Hypaipa meclisinin bir üyesi olan bir hayırseverden bahseder; bu durum, Hypaipa'da bir Yahudi topluluğunun varlığına işaret eder.

Kilise tarihi

Piskoposluk

Hypaipa, bir piskoposluk merkeziydi; geç dönem Roma eyaleti Asia Prima'nın metropolitliği olan Efes'e bağlı birçok suffragan (yardımcı piskoposluk) merkezinden biriydi. Bu statüsünü 13. yüzyıla kadar sürdürmüştür.

Bizans imparatoru II. İsaakios Angelos Komnenos (1185-1195 ve 1203-1204) döneminde Metropolitlik makamına getirildi.

Lequien (Oriens Christianus Cilt I, s. 695), Hypaipa piskoposluğuna ait altı piskoposu anmaktadır:

Mithres, 325 yılında Birinci İznik Konsili'ne katılmıştır.
Euporus, 431'de Birinci Efes Konsili'ne katılmıştır.
Julian, 449'da Efes'te toplanan sinoda ve 451'deki Kalkedon Konsili'ne katılmıştır.
Anthony, 680'deki Üçüncü Konstantinopolis Konsilinde Monotelitizm'i reddetmiştir.
Theophylactus, 787'deki İkinci İznik Konsili'nde yer almıştır.
Gregory, 879'da düzenlenen Dördüncü Konstantinopolis Konsili'ne katılmıştır.

Bunlara ek olarak, 1230 yılında Patrik Germanos II tarafından yayımlanan bir belgeyi imzalayan Michael adlı piskopos da zikredilebilir (Revue des Études Grecques, 1894, Cilt VII).

Ünvan piskopusloğu

Latin piskoposluğu, 1900 civarında Hipæpa (Curiate Italian Ipæpa^[a]) adıyla itibari bir piskoposluk olarak yeniden ihya edildi ve 1933 yılında Hypæpa olarak yeniden isimlendirildi.

Onlarca yıldır münhal^[b] olan bu makamda, hepsi en düşük piskoposluk (episkopal) rütbesinde bulunan şu görevliler hizmet etmiştir:

Edward Gilpin Bagshawe, Neri'li Philip Oratoryenleri (C.O.) (27.01.1902 – 17.01.1904), öncesinde Nottingham Piskoposu (İngiltere, BK) (12.10.1874 – 25.11.1901?), daha sonra İtibari Seleucia Trachea Başpiskoposu (17.01.1904 – 06.02.1915)
Augustin Henninghaus (韓寧鎬), Kutsal Söz Misyonerleri (S.V.D.) (07.08.1904 – 20.07.1939)
Raymond Aloysius Lane (林化東), Maryknoll Pederleri (M.M.) (13.02.1940 – 11.04.1946)

Kaynakça ve notlar

Notlar

^ Vatikan'ın veya İtalyan Katolik kaynaklarının resmi adlandırmasında geçen biçimiyle 'Ipæpa'
^ Münhal (isim): Boş, boşta, açık anlamındadır. Genellikle bir görev, makam veya kadronun boş olması durumunda kullanılır.

Kaynakça

^ Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) William Smith.
^ William Smith, Dictionary of Greek and Roman Geography (1854).
^ Harry Thurston Peck, Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898) 8 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Encyclopedia of the Hellenic World, "Ύπαιπα (Αρχαιότητα) 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Kamacı, Gamze (16 Ekim 2022). "Hellenistik Dönemin Kültürel Başkenti: Bergama (Pergamon) | Nereye". 16 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2025.
^ Ovid, Metamophoses, 11.146, l. 152 13 Haziran 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; English verse translation 7 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Şaşmaz, Erol. "Günlüce Köyü -Hypaipa Antik Kenti–ÖDEMİŞ". Tarihi Mekanlar Kişisel Ansiklopedi. www.erolsasmaz.com. 15 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2025.
^ Sophrone Pétridès, "Hypaepa" in Catholic Encyclopedia (New York 1910).
^ Ovid, Metamorphoses, VI.
^ Pausanias V 27:5-6 text at Perseus 7 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Petronius, Satyricon, §133.

Sencan Altınoluk, Hypaipa. Roma İmparatorluk Döneminde Bir Lidya Kenti, İstanbul, 2013.

Dış bağlantılar

GCatholic, unvanlı görevli biyografi bağlantıları

[12] Vatikan'ın veya İtalyan Katolik kaynaklarının resmi adlandırmasında geçen biçimiyle 'Ipæpa'

[13] Münhal (isim): Boş, boşta, açık anlamındadır. Genellikle bir görev, makam veya kadronun boş olması durumunda kullanılır.

[1] Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) William Smith.

[Smith-2] William Smith, Dictionary of Greek and Roman Geography (1854).

[3] Harry Thurston Peck, Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898) 8 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[EHW-4] Encyclopedia of the Hellenic World, "Ύπαιπα (Αρχαιότητα) 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[5] Kamacı, Gamze (16 Ekim 2022). "Hellenistik Dönemin Kültürel Başkenti: Bergama (Pergamon) | Nereye". 16 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2025.

[6] Ovid, Metamophoses, 11.146, l. 152 13 Haziran 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; English verse translation 7 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[7] Şaşmaz, Erol. "Günlüce Köyü -Hypaipa Antik Kenti–ÖDEMİŞ". Tarihi Mekanlar Kişisel Ansiklopedi. www.erolsasmaz.com. 15 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2025.

[CE-8] Sophrone Pétridès, "Hypaepa" in Catholic Encyclopedia (New York 1910).

[9] Ovid, Metamorphoses, VI.

[10] Pausanias V 27:5-6 text at Perseus 7 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[11] Petronius, Satyricon, §133.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[a]

[b]

g t d Türkiye'deki antik kentler
Akdeniz	Afrodisias Akalissus Alalah Amelas Anavarza Andeda Antakya Antigonia Antioheia Antioheia Lamotis Ariassos Arsinoe Arikanda Aspendos Bab el-Hava Sınır Kapısı Comona Çukurova Antakyası Korykos (Kızkalesi) Cyrrhus Dalisandus Dias Domuztepe Elaiussa Sebaste Epiphaneia Etenna Faselis Gagae Germanicia Gözlükule Hacılar Höyük Hemaksia Idebessos İrenopolis İssos Kandyba Kanlıdivane Anchiale Karatepe Kelenderis Kibira Kilikya Antakyası Kremna Ksanthos Kyaneai Limira Magarsa Mallus Mamure Kalesi Mezgitkale Misis Mira Mopsu Krene Morka Myriandos Olba Patara Perge Phellos Pisidya Antakyası Ptolemais Rhosus Sagalassos Seleukia Seleucia Pieria Seleucia Sidera Selge Side Sillyon Soli Sozopolis Tell Tayinat Höyüğü Termessos Tlos Trebenna Uzuncaburç Yumuktepe
Doğu Anadolu	Altıntepe Ani Arsamosata Arslantepe Höyüğü Cafer Höyük Harput Sugunia Tuşpa
Ege	Adramitteion Aigai Aizanoi Akmonya Alabanda Alinda Allianoi Amorium Amos Amyzon Antioheia Apameia Kibotos Afrodisias Apollonia (Mysia) Apollonis Atarneus Bargilya Beycesultan Caloe Celaenae Ceramus Daldis Didyma Dokimeion Efes Erithrai Euromos Fokaia Gambrion Gryneion Halikarnas Hierapolis Iasos Karyanda Karmylassos Kaunos Kebrene Klazomenai Knidos Kolofon Kolossai Kyme Labranda Laodikya Latmos Lebedos Letoon Limantepe Magnesia (Aydın) Magnesia ad Sipylum Mastaura Menderes Antakyası Metropolis Milet Mindos Myrina Myus Notion Nysa Oinoanda Pepuza Pergamon Perperene Pinara Pitane Priene Pigela Sardis Sidyma Sigeion Smirni Stratonikeia (Karya) Stratonikeia (Lidya) Telmessos Temnos Teos Thiatira Tralleis Timion
Güneydoğu Anadolu	Antiochia ad Taurum Apamea (Fırat) Coba Höyük Çayönü Dara Edessa Göbeklitepe Harran Karkamış Kuşşara Nevali Çori Mezopotamya Antakyası Samosata Sareisa Seleukia, Zeugma Sultantepe Tille Zeugma Zincirli Höyük Ziyaret Tepe Höyüğü
İç Anadolu	Alişar Höyüğü Binbirkilise Büklükale Höyüğü Çatalhöyük Derbe Ersele Höyük Ersele Yeraltı Şehri Faustinopolis Gordion Herakleia Cybistra İrenopolis Kaman Kalehöyük Kerkenes Kültepe (Kaniş) Laodicea Combusta Mokissos Nyssa Pessinus Purushanda Sobesos Şarhöyük Tavium Troknada Tuvana
Karadeniz	Alacahöyük Euchaita Hattuşa Herakleia Pontiki Hüseyindede Tepe Ibora Karussa Komana Pontiki Laodikeia Maşat Höyük Nerik Nicopolis Pompeiopolis Salatiwara Samuha Sapinuwa Tripolis Yazılıkaya Zaliches
Marmara	Aegospotami Alexandria Troas Amycus (Bitinya) Apamea Myrlea Apollonia Apros Assos Caesarea Germanica Cebrene Cius Daphnus Drizipara Harpagion Kalkedon Kardiya Kerasai Khrysa (Troad) Kizikos Kypsela Lamponeia Lysimachia Miletepolis Mochadion Nikomedya Orestias Polymedion Rhegion Selymbria Sestos Skepsis Thymbra Thynias Troya