1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı
	Osmanlı-Rus Savaşları
	; Türklere Karşı Zafer – Stefano Torelli
Tarih	1768–1774
Bölge	Doğu Avrupa, Kafkasya, Akdeniz, Ege Denizi
Sonuç	Rus zaferi; Küçük Kaynarca Antlaşması
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu Kırım Hanlığı; ; Çerkesya;	Rus İmparatorluğu Zaporojya Kazakları; ; Yunan isyancılar; Kartli-Kaheti Krallığı; İmereti Krallığı; Mısır Eyaleti;
Komutanlar ve liderler
III. Mustafa; I. Abdülhamid; Halil Paşa; Hüsameddin Paşa; Baron de Tott; II. Kaplan Giray; Mısost Bematıqo	II. Katerina; Pyotr Rumyantsev; Grigori Potyomkin; Aleksey Orlov; Aleksandr Suvorov; Fyodor Uşakov; Vasili Dolgorukov-Krimski; Weismann von Weißenstein (ölü); Samuel Greig; Gottlieb von Totleben; Petro Kalnyshevsky; II. Erekle; I. Solomon

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı, Osmanlıların Ruslara yenik düşmesiyle sonuçlanmış bir savaştır. Savaş Doğu Avrupa, Kafkasya, Akdeniz ve Ege Denizi'nde sürdürülmüştür. Bu çatışmanın sonucunda Ukrayna'nın güneyi, Kuzey Kafkaslar ve Kırım, Rusya'nın eline geçmiştir.

Nedenleri

Savaş ilk önce Lehistan'da kralla soylular arasında çıkan bir anlaşmazlık yüzünden başladı. Rus Çariçesi II. Katerina Lehistan'ı parçalamak amacıyla Lehistan'ın içişlerine karışıyordu. Kralı soylulara karşı desteklemek amacıyla bölgeye Kazak askerlerini gönderdi. Askerler Osmanlı Devleti sınırları içindeki Balta kentine girerek katliam yaptılar.^[1] Osmanlı padişahı III. Mustafa bu durumu protesto ederek 25 Eylül 1768 tarihinde Rusya'ya savaş açtı. Lehistan'da krala karşı çıkan soylular Osmanlı Devleti'nin yanında yer aldılar. Birleşik Krallık da Rus donanmasına danışmanlar göndererek Rusya'nın yanında yer aldı. Osmanlı padişahı, Çerkes prensi Bematıqo Mısost'a halife olarak Kafkasya'daki tüm Müslüman halkların resmen Rusya ile savaşa katılmalarını emrettiğini belirten bir mektup gönderdi ve zaten Rus-Çerkes Savaşı sebebiyle Rusya ile savaşan Çerkesler bunu kabul etti.^[2]

Cepheler

Ocak 1769'da Kırım Hanı Kırım Giray liderliğindeki 70.000 kişilik Türk-Tatar ordusu orta Ukrayna topraklarını işgal etti. Kırım Tatarları, Türkler ve Nogaylar Yeni Sırbistan'ı harap etti ve önemli sayıda köleyi götürdü. Baskınları Aziz Elizabeth kalesinin garnizonu tarafından püskürtüldü ve ardından General Rumyantsev'in birlikleri Karadeniz'e yönelik saldırılarına devam etti ^[3]

Savaşın başlamasıyla Lehistan, 3 büyük devlet (Prusya, Avusturya ve Rusya) tarafından kıskaca alındı. Rus generali Aleksandr Suvorov, Leh ordusunu 23 Mayıs 1771 tarihinde Lanckorona'da, 23 Kasım 1771 tarihinde de Stolowice'de yendi. Böylece Lehistan'daki savaş sona erdi. Kazandığı bu zaferlerle yıldızı parlayan Suvorov Osmanlı cephesine gönderildi.

Kırım Hanı Kırım Giray, Şubat 1769'da Güney Rusya'ya başarılı akınlar yaptı. Sadrazam Yağlıkçızade Mehmed Emin Paşa 1 Mayıs 1769'da ve sadrazam Moldovancı Ali Paşa 12 Ağustos 1769'da iki başarılı Hotin seferi yaptılar. Fakat Kırım Giray'ın ölümünden sonra Rus orduları Kırım'a girdiler. Yeniçerilerin artan başarısızlıkları ve emre karşı çıkmaları gibi nedenlerle Ruslar Eflak ve Boğdan'a girdiler. 21 Eylül 1769 tarihinde de Hotin'i ele geçirdiler. Ruslar Osmanlı Devletini içten çökertmek için Mora Yarımadasındaki Rumlar arasında ayaklanma çıkarttılar. Kaptan-ı Derya Mandalzade Hüsameddin Paşa, 9 Nisan 1770 tarihinde Mora Yarımadasına bir çıkartma yaparak bu ayaklanmayı bastırdı.

Ancak Osmanlıların Balkanlarda Rusya karşısındaki yenilgileri devam etti. Rus kumandanı Petro Rumyantsev 7 Temmuz 1770'te Prut nehrinin bir kolu olan Larga nehri boylarında, Larga Muharebesinde Kırım Hanı Kaplan Giray komutasındaki Kırım Hanlığı ve Osmanlı Ordusunu yine bu yerin yakınında Prut nehrinin bir kolu olan Kagul Irmağı'nda Kartal Ovası Muharebesi'nde, Osmanlı yeniçerileri ve Kırım tatarlarından oluşan büyük bir orduyu ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu meydan muharebeleri akabinde savaşın yönü tamamen Osmanlı İmparatorluğu aleyhine döndü. Rus birlikleri İsmail, Akkerman, Bender kalelerini ellerine geçirdiler. Ayrıca Çariçe II. Katerina Aleksey Grigoryeviç Orlov komutasındaki Rus donanmasını Baltık Denizi'nden Akdeniz'e gönderdi. İlk defa Akdeniz'e savaşa giren Rus donanması İzmir yakınlarında Çeşme burnu ile Sakız adası arasında Osmanlı donanmasıyla savaşa tutuştu. 5-7 Temmuz 1770 tarihleri arasında yapılan bu savaşta Rus donanması Osmanlıları büyük bir yenilgiye uğrattı. Bu olaydan sonra Rus donanması 1770-1774 yılları arasında 5 yıl daha Ege Denizi'nde kaldı. Bilinmeyen nedenlerle 2 Kasım 1772 ve 9-10 Haziran 1774 tarihlerinde iki kez daha Çeşme Limanı'na gelerek kaleyi ve şehri tekrar topa tuttu.

Osmanlı Orduları; 2 Ağustos 1771'de Özi (Kırım), 12 Eylül 1771'de Yerköy (Boğdan), 29 Haziran 1773'te Silistre (Boğdan), 20 Ekim 1773'te Varna'da bazı zaferler kazandılar. Ancak bu zaferler savaşın gidişinin Osmanlı İmparatorluğu aleyhine sürmesini engelleyemedi. 1774 yılında Rumyantsev'in komutası altında tekrar saldırıyla geçen Rus ordusu Tuna nehrini geçerek Şumnu'ya doğru ilerlemeğe başladı. Bu sırada Osmanlı tahtı el değiştirmiş, III. Mustafa ölmüş, yerine kardeşi I. Abdülhamit tahta geçmişti. Sadrazam Muhsinzade Mehmed Paşa Rus ordusunu karşılamak üzere yeniçeri Ağası Yeğen Mehmed Paşa kumandasında gönderdiği bir ordu Kozluca'da Rumyantsev'in ordusuna yenildi. Rumyantsev bu başarıdan sonra Şumnu'ya kadar ilerledi.

Savaşın Sonuçları

21 Temmuz 1774 tarihinde tahta yeni geçmiş olan Osmanlı padişahı I. Abdülhamit, Küçük Kaynarca Antlaşmasını imzalayarak savaşa son verdi. Bu antlaşmayla Kırım'a bağımsızlık verildi. Ama Rusya'nın asıl amacı bağımsız olan Kırım'ı kısa bir süre sonra topraklarına katmaktı. 9 yıl sonra 1783 yılında Rusya Kırım'ı ilhak ederek resmen kendine bağladı. Kısa bir süre sonra da Ruslarla Osmanlılar arasında tekrar savaş çıktı.

Harbin ardından Osmanlı hazinesinin sıkıntılarına çözüm maksadıyla 1775'te "eshâm-ı Osmâniyye" denilen iç borçlanma sistemine geçilmiştir.^[4]

Kaynakça

^ "The Deterioration of Ottoman Administration In the Light of the Ottoman-Russian War of 1768-1774, Metin Bezikoğlu, Bilkent Üniversitesi Master tezi, Eylül 2001, sayfa 43" (PDF). 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2009.
^ Мальбахов Б. К. Кабарда на этапах политической истории (середина XVI — первая четверть XIX века). — Москва: «Поматур», 2002. — С. 302. — ISBN 5-86208-106-2.
^ О устройстве новых укреплений по границам Екатеринославской губернии
^ H. Gerber, "The Monetary System of Ottoman Empire", Journal of the Economic and Social History of the Orient, Leiden 1957, XXV/3 (1982), s.308-324.

1770 Çeşme Deniz Savaşı: 1768-1774 Osmanlı Rus Savaşları, Oğuz Aydemir ve Ali Rıza işipek, Denizler Kitabevi, Temmuz 2006, ISBN 9750005147.
1774 Küçük Kaynarca Andlaşması, Osman Köse, Türk Tarih Kurumu, VII. Dizi, Sayı 218, 2006, ISBN 975-16-1865-7.

[1] "The Deterioration of Ottoman Administration In the Light of the Ottoman-Russian War of 1768-1774, Metin Bezikoğlu, Bilkent Üniversitesi Master tezi, Eylül 2001, sayfa 43" (PDF). 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2009.

[autogenerated832-2] Мальбахов Б. К. Кабарда на этапах политической истории (середина XVI — первая четверть XIX века). — Москва: «Поматур», 2002. — С. 302. — ISBN 5-86208-106-2.

[3] О устройстве новых укреплений по границам Екатеринославской губернии

[4] H. Gerber, "The Monetary System of Ottoman Empire", Journal of the Economic and Social History of the Orient, Leiden 1957, XXV/3 (1982), s.308-324.

[1]

[2]

[3]

[4]