Aziz Elizabeth Kalesi

Aziz Elizabeth Kalesi
Aziz Elizabeth Kalesi
Фортеця Святої Єлисавети
Kropıvnıtski
	Kalenin günümüzde yukarıdan görünümü
Koordinatlar	48°29′53″K 32°15′14″D / 48.49806°K 32.25389°D
Tip	Kale
Yapı tarihçesi
İnşa	18. yüzyıl

Aziz Elizabeth Kalesi (Ukraynaca: Фортеця Святої Єлисавети, Rusça: Крепость Святой Елисаветы), Ukrayna'nın merkezinde yer alan Kropıvnıtski şehrinde bulunan tarihi bir kaledir.^[1]

18. yüzyılın ortalarında inşa edilen bu kale, altı köşeli yıldız planına sahip olup halk arasında Toprak Kale olarak da bilinir. Osmanlı İmparatorluğu'na karşı savunma amacıyla inşa edilen yapı, zamanla şehrin başlıca simgelerinden biri hâline gelmiştir.^[2]

Tarihçe

Birkaç bin Sırp'ın Ukrayna Kazaklarının topraklarına yerleştirilmesinin ardından, bu bölgeleri Kırım Tatarlarının ve Osmanlı saldırılarına karşı korumak amacıyla kale inşa edildi.^[3]

Kale, Yeni Sırbistan'ı da kuran Rus İmparatorluğu Senatosu'nun kararnamesine dayanarak inşa edildi. Bu kararname, 4 Ocak 1752 tarihinde Yelizaveta Petrovna tarafından imzalanmıştır.^[4]

Kararnameye dayanarak, Sırp Albay Ivan Horvat'a teşekkür belgesi verildi; General Tümgeneral Ivan Glebov'a ise kalenin inşasına dair talimat iletildi. İnşaat çalışmaları için 1.390 kişiden oluşan bir Ukraynalı Kazak alayı görevlendirildi. Ana inşaat işleri, Haziran'dan Ekim 1754'e kadar süren dört aylık bir süreçte tamamlandı. Ardından, birkaç yüz Ukraynalı Kazak kalede daimi görev yapmak üzere buraya transfer edildi.

Kalenin topçu gücü, dönemine göre oldukça güçlüydü. Envanterinde 120 top, 12 havan ve 12 obüs bulunmaktaydı. Askerî kışla, 2.200 asker kapasitesine sahip olacak şekilde inşa edilmiştir. Garnizon; üç piyade taburu ile topçu ve istihkâm birliklerinden oluşuyordu. Ayrıca, kale içerisinde komutan ve generale ait konutların yanı sıra barut depoları da yer almaktaydı.^[5]

Aziz Elizabeth Kalesi, tarihinde yalnızca bir kez el değiştirme tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. İlk ve tek ciddi saldırı, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, 1769 yılında, yaklaşık 70.000 kişilik Türk-Tatar ordusunun Ukrayna'ya yönelik istilasıyla gerçekleşti. 7 Ocak'ta işgalciler, General İsakov'un komutasındaki garnizonun ve yerel halkın sığındığı kalenin yakınlarına ulaştı. Tatarlar ve Osmanlı kuvvetleri çevredeki köyleri yağmaladı ve yerel halkı esir aldı. Ancak kaleyi savunan birlikler saldırıyı başarıyla püskürttü ve düşmanı geri çekilmeye zorladı.

Aynı yılın yazında, Yemelyan Pugaçov'un görev yaptığı bir Don Kazakları alayı kalede konuşlandırıldı. Daha sonra Pugaçov İsyanını bastıran General Pyotr Panin de burada görev yapmıştır. 1770 yılında Bender'in fethi şerefine General Panin için kalede top atışları eşliğinde bir zafer kutlaması düzenlenmiştir. 1773–1794 yılları arasında ünlü komutan Mihail Kutuzov sık sık ve uzun süreli olarak bu kaleye gelmiştir.^[6]

1775 yılından itibaren Aziz Elizabeth Kalesi savunma önemini nihai olarak yitirmeye başladı. Mayıs 1775 sonunda General Pyotr Tekeli komutasındaki 1. Ordu'ya bağlı yaklaşık 100.000 kişilik birlikler, Zaporijya Siçi'ni ortadan kaldırmak üzere kaleden harekete geçti. Siç, yalnızca 3.000 Ukraynalı Kazak tarafından savunuluyordu ve 15 Haziran 1775'te tamamen yıkıldı. Tasfiye edilen Kazaklara ait arşiv belgeleri uzun süre kale içerisinde saklandı.

1786'dan 1792'ye kadar kale, ünlü komutan Alexander Suvorov tarafından ziyaret edildi. 1787–1788 yıllarında ise Grigori Potyomkin, Ukrayna'daki ilk tıp eğitimi kurumlarından biri olan Tıp ve Cerrahi Okulu'nu burada kurdu.

1784 yılında kale resmen tasfiye edildi ve topçu birlikleri Herson'a nakledildi. İzleyen yıllarda kale yavaş yavaş silahsızlandırıldı. 1794 yılında hâlâ 162 top ve 277 asker bulunmaktaydı. Ancak 1795'te kalan son savaş araçları da Herson'a gönderildi. Kale bünyesinde yalnızca iki top bırakıldı; bunlar taş kaideler üzerine yerleştirilerek ana giriş kapısının yakınında sergilendi.

1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında General Ivan Gudoviç kısa süreliğine kalede konakladı. 1797–1801 yılları arasında kale, Yeni Rusya (Novorossiya) eyaletinin idarî merkezi olarak işlev gördü. Ancak 15 Mart 1805 tarihinde kalenin resmî statüsü tamamen kaldırıldı ve garnizon dağıtıldı. Yine de kışlada uzun yıllar boyunca bir tabur (üç bölük) muhafaza edildi.

Kalenin yıldız biçimindeki dış hatları, zamanla Kropıvnıtski şehrinin arması haline gelmiştir.^[7]

17 Eylül 1842 tarihinde Rus Çarı I. Nikolay, kalede düzenlenen askerî geçit törenine katılmıştır. Daha sonra, 1874 yılında II. Aleksandr ve 1888 yılında ise III. Aleksandr burada benzer geçit törenlerine iştirak etmiştir.

24 Ocak 1917'de Sırbistan Prensesi Helen, kaleyi ziyaret etmiş ve Jelisavetgrad Sırp Mültecileri Koruma Komitesi başkanlığına seçilmiştir. Bu dönemde şehirde binden fazla Sırp mülteci yaşamaktaydı.

Günümüzde kale arazisi üzerinde iki hastane, bir sinema salonu ve II. Dünya Savaşı kahramanlarına adanmış bir anıt kompleksi bulunmaktadır.

Görseller

Askerî mezarlık girişi (yazıtta: "Ölenlerin anısına layık olun, başınızı eğin")
"Anavatan" anıtı
Hafıza duvarı
Rus Ordusu'nun eski karargâh binası
Toprak sur kalıntıları
Kalenin üstten görünümü
Surların kuzey kısmı
Toprak duvarın kuzey bölümü
Doğu kısmı
Batı kısmı
Güney kısmı

Kaynakça

^ "Фортеця святої Єлисавети". 27 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.
^ "St. Elizabeth's fortress - Kropyvnytskyi". wikimapia.org. 23 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.
^ Senato kararı doğrultusunda çıkarılan imparatorluk fermanı: "Rus sınırlarına gelen Sırpların yerleştirilmesine dair."
^ Senato raporunda: "4 Ocak 1752 tarihinde, İmparatoriçe Majesteleri tarafından bizzat imzalanmıştır: 'Böyle yapılsın.' General Tümgeneral Glebov'a verilen talimat gereği bu kaleye dair bir plan hazırlanması ve inceleme amacıyla Askerî Kolej'e gönderilmesi emredilmiştir." Центральний державний військово-історичний архів Росії, Ф.349, інв. № 9, спр. 1445, стор. 2–4.
^ Topçu birimlerine dair Glebov'a verilen talimat: "General Tümgeneral Horvat ile birlikte Zadnepr bölgesine gelen Sırplar ve diğer halkların yerleştirilmesine dair."
^ Yekaterinoslav eyaleti sınırlarında yeni tahkimatların kurulmasına dair.
^ Krıvenko V. "Kirovograd'ın arması ve bayrağı" // Знак. — 1998. — № 17. — С. 5.

Ayrıca bakınız

[1] "Фортеця святої Єлисавети". 27 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.

[2] "St. Elizabeth's fortress - Kropyvnytskyi". wikimapia.org. 23 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.

[3] Senato kararı doğrultusunda çıkarılan imparatorluk fermanı: "Rus sınırlarına gelen Sırpların yerleştirilmesine dair."

[4] Senato raporunda: "4 Ocak 1752 tarihinde, İmparatoriçe Majesteleri tarafından bizzat imzalanmıştır: 'Böyle yapılsın.' General Tümgeneral Glebov'a verilen talimat gereği bu kaleye dair bir plan hazırlanması ve inceleme amacıyla Askerî Kolej'e gönderilmesi emredilmiştir." Центральний державний військово-історичний архів Росії, Ф.349, інв. № 9, спр. 1445, стор. 2–4.

[5] Topçu birimlerine dair Glebov'a verilen talimat: "General Tümgeneral Horvat ile birlikte Zadnepr bölgesine gelen Sırplar ve diğer halkların yerleştirilmesine dair."

[6] Yekaterinoslav eyaleti sınırlarında yeni tahkimatların kurulmasına dair.

[7] Krıvenko V. "Kirovograd'ın arması ve bayrağı" // Знак. — 1998. — № 17. — С. 5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]