Yıldız Sarayı
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Nisan 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
 | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Saray |
| Mimari tarz | Neobarok |
| Konum | Beşiktaş, İstanbul Türkiye |
| Koordinatlar | 41°02′58″K 29°00′40″D / 41.04944°K 29.01111°D |
| Tamamlanma | 18.–19. yüzyıllar |
| Sahip | Millî Saraylar Başkanlığı |
| Teknik ayrıntılar | |
| Zemin alanı | 500.000m²[1] |
| Tasarım ve inşaat | |
| Mimar(lar) | Garabet Balyan Nikoğos Balyan Sarkis Balyan Abdülhalim Efendi |
| Resmî site | |
Yıldız Sarayı, ilk kez Sultan III. Selim'in (1789-1807) annesi Mihrişah Sultan için yaptırılmış,[2] özellikle Osmanlı padişahı II. Abdülhamid (1876-1909) döneminde Osmanlı Devleti'nin ana sarayı olarak kullanılmış olan saraydır. Günümüzde Beşiktaş ilçesinde yer alır.[3] Dolmabahçe Sarayı gibi tek bir yapı hâlinde değil, Marmara Denizi sahilinden başlayarak kuzeybatıya doğru yükselip sırt çizgisine kadar tüm yamacı kaplayan bir bahçe ve koruluk içine yerleşmiş saraylar, köşkler, yönetim, koruma, servis yapıları ve parklar bütünüdür. Türkiye'deki Dünya Mirasları geçici listesine dâhildir. 2024 yılında müze olarak ziyarete açılmıştır.[4]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu bölge I. Süleyman döneminden (1520-1566) başlayarak padişahlar için bir avlanma yeri olmuştur. Saray arazisi ile ne oranda örtüştüğü kesin olarak bilinmese de "Civan Kapucıbaşı Bahçesi", "Kazancıoğlu Bahçesi" adını taşıyan bahçe ve koruluklar büyük olasılıkla Yıldız Sarayı arazisini de içermekteydi. Bu bahçeler I. Ahmed döneminde (1603-1617) padişah bahçeleri arasına katıldı. Yıldız Sarayı'nın bulunduğu bölge, 17. ve 18. yüzyıllarda çeşitli padişahların av ve dinlenme alanı olarak kullanılıyordu. III. Ahmed ve I. Mahmud dönemlerinde bölgede küçük köşkler bulunmasına rağmen, saray kompleksinin temelleri esas olarak Sultan III. Selim tarafından atıldı.[5] Bundan sonra bölgeye değişik zamanlarda, gereksinim oldukça birçok yapı eklenmiştir. Devrinin en özenle yapılmış yapıları arasında sayılabilecek olan bu yerler, burayı yapı bakımından bir yaşam alanı haline getirmiştir.
II. Abdülhamid'in 1876'da iki devrime sahne olan Dolmabahçe Sarayı'nı duygusal nedenlerle terkederek daha korunaklı olan Yıldız'a çekildiği anlatılır. Bu dönemde Yıldız siyasi yönetimin ana odağı haline gelmiş, hükûmet biriminin bulunduğu ve Tanzimat döneminde siyasi yaşamın asıl eksenini oluşturan Bab-ı Ali'yi gölgede bırakmıştır.[6] 1882'de Mithat Paşa ve Mahmud Celaleddin Paşa'nın idamını buyruk eden saray mahkemesi Yıldız Sarayında gerçekleşmiş ve bu nedenle Yıldız Mahkemesi adını kazanmıştır. Bu tarihten sonra Yıldız Sarayı, II. Abdülhamid'in yönetimine istinaden bir korku ve dalavere merkezi olarak ünlenmiş ve bir dönem "yıldız" sözcüğünün Osmanlı basınında kullanımı, siyasi çağrışımları olabileceği gerekçesiyle, II. Abdülhamid'in sansür idaresi tarafından engellenmiştir. Sultan Abdülhamid'in 1909 yılında 31 Mart Vakası'ndan sonra tahttan indirilmesi üzerine saray bir halk kalabalığı tarafından yağmalanmış ve kısmen yakılmıştır. Bu yağmalama eylemi sırasında, Abdülhamid'e bildiri vermiş veya polis ajanı olarak çalışmış olan kişilerin kendilerine ait belgeleri arayarak yok etmeye çalıştıkları anlatılır.
2019 yılında başlayan restorasyon çalışması, 2024'te tamamlanmıştır.[7]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Yıldız Sarayı'nın mimarisi, 19. yüzyıl Osmanlı eklektizminin en gelişmiş örneklerinden birini oluşturur ve saray, tek bir ana yapıdan değil, geniş bir koruluk içine dağılmış çok sayıda köşk, kasır ve hizmet yapısından meydana gelir. Bu yerleşim düzeni, hem doğal arazi eğimine uyumlu hem de Sultan II. Abdülhamid'in güvenlik önceliklerine göre planlanmış bir kompozisyon sunar. Sarayın bütününe hâkim olan mimari yaklaşım, Osmanlı saray geleneğini korurken Batı etkili yeni üsluplarla harmanlanan karma bir estetik ortaya koyar.[8] Yıldız saray bahçesi ayrıca İstanbul'da herkesçe tanınan bir dinlenme yeriydi. Bir köprü Yıldız Sarayı ile Çırağan Sarayı'nı Boğaz üzerinde bu bahçeye bağlıyordu.
Yıldız Sarayı Kütüphanesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Yıldız Sarayı'nın en dikkat çekici yapılarından biri olan Yıldız Sarayı Kütüphanesi, 19. yüzyıl sonlarında Sultan II. Abdülhamid tarafından inşa ettirilmiş olup, hem mimari hem de iç düzenleme bakımından saray kompleksinin en özgün bölümlerinden biridir. Kütüphane, Şale Köşkü'nün hemen doğusunda, sarayın entelektüel ve bürokratik yaşamının merkezi olacak şekilde konumlandırılmıştır.[6] İnşa tarzı, dönemin Osmanlı eklektizmini yansıtan neoklasik ve oryantalist öğelerin bir arada kullanıldığı bir düzen sunar. Dış cephesi sade olmakla birlikte, iç mekânı son derece zengin bir estetik karkas üzerine kuruludur. Tavanlarda kalemişi süslemeler, duvar yüzeylerinde ahşap yüklük sistemleri ve pencerelerde renkli cam kullanımı, yapıya hem hafif hem de sıcak bir atmosfer kazandırır.[8] Kütüphanenin iç düzeni, özel tasarlanmıştır. Salon, çevresini tamamen saran yerleşik ahşap kitaplıklarla donatılmıştır; bu kitaplıklar Avrupa kütüphanelerinden esinlenerek iki katlı ve galeri sistemlidir. Üst kata çıkan döner merdivenler, çalışma masaları, okuma kürsüleri ve özel yazışmalar için ayrılmış çalışma köşeleri, mekânın hem estetik hem işlevsel düzenini tanımlar. Koleksiyonunda, Abdülhamid'in özel olarak toplattığı çok sayıda coğrafya, tarih, diplomasi, fen ve sanat kitabı bulunuyordu. Ayrıca sarayın yazışma kayıtları, Yıldız Evrakı'nın bir bölümü ve padişahın istihbarat raporları burada muhafaza edilmiştir.[9] Bu yönüyle kütüphane yalnızca saray üyeleri için bir okuma salonu değil, aynı zamanda devlet idaresinin bilgi merkezlerinden biri olarak görev yapmıştır. Kütüphane, hem padişahın kişisel çalışma ortamı hem de saray bürokrasisinin belgeleri taradığı bir arşiv mekânı işlevi görmüştür.[10] Günümüzde yapı, aslına uygun biçimde restore edilmiş olup, ziyaret edilebilen bölümleri Osmanlı'nın geç dönem kütüphane kültürünü gösteren nadir örnekler arasında yer almaktadır. Yıldız Sarayı Kütüphanesi; aydınlatma tekniği, ahşap işçiliği, mekânın bütünsel kompozisyonu ve korunmuş arşiv düzeni ile 19. yüzyıl İstanbul saray mimarisinin en rafine yapılarından biri olarak kabul edilir.
Genel Yerleşim Düzeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Yıldız Sarayı, Topkapı Sarayı'nın avlularla ayrılan kademeli yapısını modern bir formda yeniden yorumlar. Ancak Topkapı'daki merkezi yapıya karşılık burada, birbirinden bağımsız köşk ve pavyonların geniş bir park içinde serbestçe konumlandırıldığı daha esnek bir yerleşim anlayışı vardır. Bu da Yıldız'ı hem işlevsel hem de kontrol edilebilir bir saray mekânı hâline getirir. Yollar, avlular, set bahçeleri, teraslar ve hizmet birimleri arasındaki bağlantılar kontrollü geçişlerle sağlanır ve saray, dışarıya kapalı bir güvenlik kuşağıyla çevrelenir.[6]
Şale Köşkü
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kompleksin en görkemli yapılarından biri olan Şale Köşkü, üç ayrı inşa evresinin (1870, 1880 ve 1890'lar) birleşiminden oluşur. Köşk, Avrupa saray mimarisini yakından takip eden bir anlayışla tasarlanmış olup, geniş merdiven holleri, yüksek tavanları, Hereke'de dokunmuş dev halıları ve ahşap işçiliğinde gösterilen ustalıkla dikkat çeker. II. Wilhelm'in İstanbul ziyaretine özel olarak düzenlenen büyük salon, köşkün en etkileyici mekânlarından biridir ve Osmanlı–Alman ilişkilerinin sembolik bir temsili olarak görülür.[6]
Mabeyn-i Hümâyun
[değiştir | kaynağı değiştir]Sarayın idari ve protokol hayatının merkezi olan Mabeyn-i Hümâyun, Yıldız Sarayı'nın en resmî bölümüdür. Devlet kabulleri, diplomatik görüşmeler, padişahın günlük çalışmaları ve gizli yazışmalar burada yürütülürdü. İç dekorasyonda koyu renkli ahşap paneller, kristal avizeler, Avrupa tarzı şömineler ve geniş kabul salonları ön plana çıkar. Mabeyn, saray içindeki sivil ve bürokratik işleyişin yönlendirildiği bir çekirdek işlevi taşır.[9]
Harem Dairesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Yıldız Sarayı'nın harem bölümü, Topkapı Haremi kadar büyük ve karmaşık değildir; daha çok modern bir aile yaşamının sürdürüldüğü, mekânsal olarak daha sade ve daha çok ışık alan dairelerden oluşur. Geniş pencereler, Avrupa etkili mobilyalar, modern ısıtma sistemleri ve odalar arasındaki kısa geçişler haremdeki 19. yüzyıl modernleşmesini açıkça gösterir. Bu harem düzeni, II. Abdülhamid döneminin daha içe dönük, sakin ve aile merkezli saray yaşantısının mekânsal bir karşılığı sayılır.[6]
Köşkler ve Kasırlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Yıldız Sarayı'nın parklara ve avlulara dağılmış köşkleri, hem padişahın gündelik hayatının hem de diplomatik ve sosyal faaliyetlerin parçasıdır. Malta Köşkü, geniş koruluğun içinde konumlanan ve yaz aylarında dinlenme amacıyla kullanılan bir yapıdır; taş ve ahşap malzemenin birlikte kullanıldığı zarif bir dış cepheye sahiptir. Çadır Köşkü ise daha küçük ve sade bir yapı olup, manzara seyir noktası olarak düzenlenmiştir. Ayrıca saray içinde Hamidiye Camii, tiyatro binası ve çeşitli hizmet köşkleri yer alır; tümü 19. yüzyıl Osmanlı mimarisinin eklektik karakterini yansıtan ayrıntılarla bezenmiştir.[11]
Peyzaj
[değiştir | kaynağı değiştir]Sarayın bulunduğu geniş koruluk, doğal yükseltileri takip eden teraslar, yapay göletler, set bahçeleri ve egzotik bitki çeşitleriyle dönemin peyzaj estetiğini yansıtır. 19. yüzyılın Avrupa bahçe kültüründen etkiler taşıyan düzenlemeler, özellikle yürüyüş yolları, gölge alanları, köprüler ve küçük su yapıları ile zenginleşmiştir. Yıldız Parkı olarak bilinen bölüm günümüzde de bu peyzaj anlayışının izlerini taşır ve saray kompleksinin en karakteristik unsurlarından biri olmaya devam etmektedir.[6]
Yıldız Sarayı Saat Kulesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Yıldız Camii avlusunun güneybatı köşesinde bulunur. 1890 yılında yaptırılmıştır. Oryantalist ve neogotik karması olan bir tasarımı vardır. Köşeleri kırık bir kare plan üzerinde yükselen, üç katlı bir kuledir. Sivri ve dilimli bir kubbe ile örtülüdür. Örtü kısmında yine dilimli kemerli çatı pencereleri bulunur.
Güvenlik ve Mekân Kurgusu
[değiştir | kaynağı değiştir]Yıldız Sarayı'nın mimari düzeninin arkasında güçlü bir güvenlik fikri bulunur. Yapıların birbirinden ayrı konumlanması, kontrol noktalarıyla birbirine bağlanmış geçişler, yüksek duvarlar ve kapalı bahçeler, Abdülhamid'in suikast ve darbe girişimlerine karşı geliştirdiği güvenlik politikalarının fiziksel yansımasıdır. Bu nedenle sarayın mimarisi, yalnızca estetik bir bütünlük değil, aynı zamanda politik bir işlev taşır.[10]
Harem
[değiştir | kaynağı değiştir]Sarayın harem bölümü Topkapı'daki gibi büyük bir hiyerarşik kompleks değildir; daha sınırlı ve modern bir aile düzenine göre planlanmıştır. Abdülhamid döneminde harem kadınları, kızları ve eğitim gören saray mensupları Yıldız Haremi'nde bulunuyordu. Bu yapı, klasik harem düzeninin 19. yüzyılda geçirdiği modernleşmeyi yansıtır.[5]
Sanat
[değiştir | kaynağı değiştir]II. Abdülhamid döneminde Yıldız Sarayı, özellikle fotoğraf, marangozluk, nakkaşlık ve çinicilik alanlarında aktif bir üretim merkezi hâline gelmiştir. Yıldız Çini Fabrika-i Hümâyunu, Osmanlı sanatının 19. yüzyıl sonundaki en önemli üretim merkezlerinden biri olmuştur.[6] 1895 yılında açılan üretimevi üst sınıfın Avrupa biçimi seramik gereksinimini karşılamak için üretim yapıyordu. Kaseler, vazolar ve tabaklar üretildi. Bunlar sıklıkla Boğaz manzarasını resmediyordu. Yapı Orta Çağ şatolarını andıran bir görünüme sahiptir.
Yıldız Camii
[değiştir | kaynağı değiştir]II. Abdülhamid Yıldız Camii'ni 1885-1886 yılları arasında yaptırmıştır. Gerek kitlesi ve plan şeması, gerekse dekorasyonu ile son dönem Osmanlı mimarisinin en tipik örneklerindendir. Aynı zamanda yapı, dönemin hakim mimari anlayışlarından olan Neogotik özellikler barındırmaktadır.
Yıldız Camii Beşiktaş, Barbaros Bulvarı'nın kuzey kesiminde, Yıldız Sarayı yolu üzerinde yer alır. Asıl adı Hamidiye olmasına karşılık daha çok Yıldız Camii olarak bilinmektedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Milli Saraylar Başkanlığı. “Yıldız Sarayı”. 500 000 m² alana sahip olduğu belirtilmiştir.
- ^ Önder, Mehmet (1999). Türkiye Müzeleri. Ankara: Türkiye İş Bankası. s. 229. ISBN 975-458-044-8.
- ^ Haber7. "Yıldız Sarayı ziyarete açıldı! Yıldız Sarayı'nın tarihsel özellikleri, konumu ve eserleri". Haber7. 8 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2025.
- ^ "Yıldız Sarayı - İstanbul". 8 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2025.
- ^ a b Ortaylı, İlber. Osmanlı Saray Düzeni. İstanbul.
- ^ a b c d e f g Eldem, Edhem. Boğaziçi Sarayları. TBMM Yayınları.
- ^ Hakan, Ahmet (7 Temmuz 2024). "Yıldız Sarayı kapılarını açıyor". Köşe Yazısı. Hürriyet. 14 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2024.
- ^ a b Goodwin, Godfrey. A History of Ottoman Architecture. Thames & Hudson.
- ^ a b Ortaylı, İlber. İstanbul: Şehir ve Medeniyet. Timaş Yayınları.
- ^ a b Shaw, Stanford. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge University Press.
- ^ Çelik, Zeynep. The Remaking of Istanbul. University of California Press.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
| Otorite kontrolü |
|
|---|
