Gök Medrese (Sivas)

Gök Medrese
Temel bilgiler
Koordinatlar	39°44′39″K 37°01′00″D / 39.74417°K 37.01667°D
İnanç	İslam
Açılış	1271
Durum	Müze, etkin
Mimari
Mimar(lar)	Kālûyân
Cephe yönü	Batı
Özellikler
Minare sayısı	2
Minare yüksekliği	25 m

Gök Medrese veya banisinden dolayı Sahibiye Medresesi olarak da adlandırılan, Türkiye'nin Sivas kentinde bulunan bir İslam medresesidir. Selçuklu mimarisinin önemli yapılarından birisi olarak kabul edilir. Diğer Selçuklu medreseleriyle birlikte 15 Nisan 2014 tarihinde UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmak üzere aday gösterilmiştir.^[1]

Tarihi

Gök Medrese, Anadolu Selçuklu Devleti'nde III. Gıyâseddin Keyhüsrev döneminde, 1271 yılında^[2] Rum Selçuklu veziri Sahip Ata Fahreddin Ali’nin^[3] dini bir vakfı olarak, mimar Kaluyan el-Konevî^[4] tarafından inşa edilmiştir. Medrese, adını turkuaz renkli çinilerinden almaktadır.^[5]

Bölümleri

Taç kapısının yan sütunca başlıkları üzerinde karşılıklı olarak yazılı imzaya göre Gök medresenin mimarı Konyalı Kaluyan'dır.^[5]

Taç kapının üzerindeki kitabede şöyle yazılmıştır:

عمر في ايام دولة السلطان الاعظم شاهنشاه المعظم غياث الدنيا و الدين كيخسرو بن قليج آرسلان خلد الله دولته

"Ulu sultan, yüce şahlar şahı, dünya ve dinin yardımcısı Kılıç Arslan oğlu Keyhüsrev’in devleti zamanında yapılmıştır. Allah devletini daim eylesin."

Çifte minareli taç kapısı ve kapının üzerindeki süslemeler, yapının en görkemli bölümüdür. Süslemelerde 9 tür hayvan başı, yıldız ve hayat ağacı motifleri kullanılmıştır. Duvarları yontma kalker taşından yapılan medresenin minareleri 25 m uzunluğundadır. Üzengi taşlarının üzerindeki süslemede koç, tilki, boğa, ördek, at, kuş, aslan, yılan ve fil olmak üzere dokuz adet hayvan başı vardır.^[6] Bazı araştırmacılar bu figürlerin 12 Hayvanlı Türk Takvimi ile bağlantılı olduğunu öne sürmüşlerdir.^[7]^[8]

Gök Medrese açık avlulu dört eyvan şemasının uygulandığı iki katlı olduğu iddia edilen bir medresedir. Plastik sanatın şaheserlerinden olan taç kapıda mermer malzeme nedeniyle ışık gölge sistemi genel görünümünü etkilemektedir. Ayrıca sırlı tuğla ve mavi çini işçilikli tuğla örgülü minarelerde taç kapıya daha da önem kazandırmaktadır. Cephenin solunda üç dilimli kemeri, iki satırlık kitabesi ve üç yönü dolaşan geometrik bordürüyle çeşmesi cepheyi daha hareketlendirmiştir. Bu hareketliliği sağ ve sol tarafta benzemeli pencereler ve bekitme kuleler tamamlamaktadır. Medrese taç kapının üst iki köşesinde iç içe girmiş hayvan başları doldurmaktadır.

Minare kaidelerinden aşağı doğru inen mermer yüzeyde büyük boyutlarda geometrik, yazı ve bitkisel motifler simetrik durumda ve plastik görünümünde yapılmıştır. Medreseye girişte sağda mescidi bulunmaktadır. Ahşap minberi sonradan yapılmıştır. Mihrabın büyük bir kısmı günümüze kadar gelebilmiştir. Çini ile kaplı olup üzerinde Ayet-el Kürsi yazılıdır. Üçgenler ile kubbeye geçişin sağlandığı mescidin kubbesi ve etekleri de çini tezyinatlıdır.

Girişin solundaki kare planlı kubbeli oda ise Dar-ül Hadis bölümüdür. İç duvarları sıvanmıştır. Üzeri açık dikdörtgen planlı iç avlunun ortasında bir havuzu olması gerekir. Bugün yapının içinde bu havuzun mermer taşları hala durmaktadır. Anadolu'da bilinen en büyük Selçuklu havuzudur. 22 köşeli poligonil bir plana sahiptir. Avlunun kuzey ve güneyinde altı sütun üzerine inşa edilmiş bir revak kısmı bulunmaktadır. Bu revakların gerisinde küçük kapılardan hücrelere girilir. Doğu yönündeki ana eyvanı yıkılmış yerine mevcut taş ve kitabelerle bir duvar örülmüştür. Kuzey ve güneydeki yan eyvanların içi çini tezyinatla süslüdür.

1934-1967 yılları arasında müze olarak kullanılmıştır.

1978 yılında ilk önemli restorasyon ve kazı çalışması yapılmıştır.^[9]

Fotoğraflar

Gökmedrese (Sivas, Merkez)
Gökmedrese - Oymalar (giriş kapısı üzeri)
Sivas Gökmedrese, Taş oyma (12 hayvanlı takvim ile ilişkilendirilen ama aslında 9 hayvan başından oluşan figür.)

Ayrıca bakınız

İnce Minareli Medrese

Kaynakça

Sivas Gök Medrese (Sahip Ata Fahrettin Ali Medresesi) 5 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Orhan Cezmi Tuncer, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2008, Ankara

Dipnotlar

^ Centre, UNESCO World Heritage. "Anatolian Seljuks Madrasahs". UNESCO World Heritage Centre (İngilizce). 2 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-19.
^ Hoag, John D. (2004). Islamic architecture. History of world architecture. Milano: Electa Architecture. ss. 117-119. ISBN 978-1-904313-29-8.
^ Ethel Sara Wolper: The Politics of Patronage: Political Change and the Construction of Dervish Lodges in Sivas. In: Muqarnas Volume XII: An Annual on Islamic Art and Architecture. E.J. Brill, Leiden 1995, ss. 39–47.
^ "KĀLÛYÂN". TDV İslâm Ansiklopedisi. 14 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-19.
^ ^a ^b "GÖKMEDRESE". TDV İslâm Ansiklopedisi. 24 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-19.
^ Akkaya, İlknur; Urfalıoğlu, Nur (2022). "Anadolu Selçuklu dönemi Sivas medreselerinde giriş cephesi bezemeleri". STAR Sanat ve Tasarım Araştırmaları Dergisi. 3 (4): 241‐264.
^ Aslanapa, Oktay (1997). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi. ^{[sayfa belirt]}
^ Ögel, S. (1966). Anadolu Selçukluları'nın Taş Tezyinatı. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu yayınları: Vol. 6. Ankara: Türk Tarih Kurumu
^ Tuncer, Orhan Cezmi (2004). "Sahip Ata (Gök) Medrese ile İlgili Çalışmalar" (PDF). Vakıflar Dergisi. Vakıflar Genel Müdürlüğü (28): 121-140. 3 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Gök Medrese ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

Çağla Caner, Gökçe Şimşek Kuran - Searching Traces of a Donor: Sahipata in Seljuk Architecture (İngilizce)
Sivas Gökmedrese web sayfası 29 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Centre, UNESCO World Heritage. "Anatolian Seljuks Madrasahs". UNESCO World Heritage Centre (İngilizce). 2 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-19.

[2] Hoag, John D. (2004). Islamic architecture. History of world architecture. Milano: Electa Architecture. ss. 117-119. ISBN 978-1-904313-29-8.

[3] Ethel Sara Wolper: The Politics of Patronage: Political Change and the Construction of Dervish Lodges in Sivas. In: Muqarnas Volume XII: An Annual on Islamic Art and Architecture. E.J. Brill, Leiden 1995, ss. 39–47.

[4] "KĀLÛYÂN". TDV İslâm Ansiklopedisi. 14 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-19.

[:0-5] "GÖKMEDRESE". TDV İslâm Ansiklopedisi. 24 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-19.

[6] Akkaya, İlknur; Urfalıoğlu, Nur (2022). "Anadolu Selçuklu dönemi Sivas medreselerinde giriş cephesi bezemeleri". STAR Sanat ve Tasarım Araştırmaları Dergisi. 3 (4): 241‐264.

[7] Aslanapa, Oktay (1997). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi. ^{[sayfa belirt]}

[8] Ögel, S. (1966). Anadolu Selçukluları'nın Taş Tezyinatı. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu yayınları: Vol. 6. Ankara: Türk Tarih Kurumu

[9] Tuncer, Orhan Cezmi (2004). "Sahip Ata (Gök) Medrese ile İlgili Çalışmalar" (PDF). Vakıflar Dergisi. Vakıflar Genel Müdürlüğü (28): 121-140. 3 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

g t d Anadolu Selçuklu mimarisi
Cami	Alâeddin Camii (Konya) Alâeddin Camii (Niğde) Alâeddin Camii (Sinop) Akşehir Ulu Camii Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası Diyarbakır Ulu Camii Hunad Hatun Külliyesi Sivrihisar Ulu Camii Yivli Minare Cami (Antalya)
Medrese	Buruciye Medresesi Cacabey Medresesi Çifte Medrese Çifte Minareli Medrese (Erzurum) Çifte Minareli Medrese (Sivas) Gök Medrese (Sivas) Gök Medrese (Tokat) İnce Minareli Medrese Karatay Medresesi Sahabiye Medresesi Sultan İsa Medresesi Şifaiye Medresesi Taş Medrese Yakutiye Medresesi
Kümbet	Hüdâvent Hatun Türbesi Döner Kümbet Halime Hatun Kümbeti Ahi Emir Ahmet Türbesi Kadem Paşa Hatun Kümbeti Zortul Kümbeti
Kervansaray	Ağzıkara Han Sultan Han Sultan Han (Kayseri) Taşhan Kervansarayı
Hastane	Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası Şifaiye Medresesi
Köprü	Akköprü Köprüpazar Köprüsü Malabadi Köprüsü Eski Köprü (Hasankeyf)
Tahkimatlar	Alanya Kalesi Kızılkule
Saray	Keykubadiye Sarayı Kubadabad Sarayı Artuklu Sarayı

g t d Dünya Mirası Geçici Listesi'nde Türkiye
Akdeniz	Karain Mağarası Alahan Manastırı Noel Baba Kilisesi Alanya Aziz Pavlus Kilisesi, Aziz Pavlus Su Kuyusu ve Çevresi Kekova Güllük Dağı Millî Parkı ve Termessos Likya Uygarlığı Antik Kentleri Sagalassos Perge Aziz Petrus Kilisesi Yesemek Taş Ocağı ve Heykel Atölyesi Mamure Kalesi Titus Tüneli Kaunos Korikos Antik Kenti Anavarza Eflatunpınar: Hitit Su Anıtı Aspendos Antik Kenti Tiyatrosu ve Su Kemerleri Yivli Minare Kibira Antik Kenti Karatepe-Aslantaş Antik Kenti
Doğu Anadolu	Ahlat Selçuklu Mezarlığı İshak Paşa Sarayı Akdamar Kilisesi Ashâb-ı Kehf Külliyesi Van Kalesi, Höyüğü ve Tarihî Van Şehri Harput Tarihî Kenti Kemaliye Tarihî Kenti
Ege	Aizanoi Birgi Tarihî Kenti Hekatomnos Anıt Mezarı ve Kutsal Alanı Beçin Ortaçağ Kenti Laodikya Stratonikeia Antik Kenti Bodrum Kalesi Assos Antik Kenti Ayvalık Endüstriyel Peyzaj Alanı Priene Antik Kenti İzmir Tarihî Liman Kenti
Güneydoğu Anadolu	Harran ve Şanlıurfa Mardin Kültürel Peyzaj Alanı Zeugma Arkeolojik Siti Zeynel Abidin Camii ve Mor Yakup Kilisesi İsmail Fakirullah Türbesi Malabadi Köprüsü Gaziantep'teki Yer Altı Su Yapıları: Livaslar ve Kasteller Zerzevan Kalesi ve Mithraeum Midyat ve Çevresindeki (Tur Abdin) Geç Antik ve Orta Çağ Kilise ve Manastırları
İç Anadolu	Ahi Evran Türbesi Ankara: Modern Bir Cumhuriyetin Planlaması ve İnşası Basilica Therma Beypazarı Tarihî Kenti Hacı Bayram Camii ve Çevresi Hacı Bektaş-ı Veli Türbesi İvriz Kültürel Peyzaj Alanı Konya: Selçuklu Başkenti Koramaz Vadisi Kültepe-Kaniş Arkeolojik Alanı Niğde'nin Tarihî Anıtları Odunpazarı Tarihî Kent Merkezi Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Alanı
Karadeniz	Sümela Manastırı Mudurnu Tarihî Ahi Kenti Harşena Dağı ve Pontus Kral Kaya Mezarları Kızılırmak Deltası ve Kuş Cenneti Anadolu Türk Mirasının Erken Dönemi: Niksar, Danişmendliler Beyliği'nin Başkenti Ballıca Mağarası Tabiat Parkı
Marmara	İznik Çanakkale ve Gelibolu I. Dünya Savaşı Alanları Uzun Köprü Yıldız Sarayı II. Bayezid Külliyesi Nuruosmaniye Camii Justinianus Köprüsü
Paylaşılanlar	Denizli-Doğubayazıt Güzergâhındaki Selçuklu Kervansarayları Ceneviz Ticaret Yolu'nda Akdeniz'den Karadeniz'e Kadar Kale ve Surlu Yerleşimleri Akçakoca Kalesi Amasra Kalesi Çandarlı Kalesi Çeşme Kalesi Foça Kalesi Galata Kulesi Güvercinada Sinop Kalesi Yoros Kalesi Anadolu Selçuklu Medreseleri Buruciye Medresesi Cacabey Medresesi Çifte Medrese Çifte Minareli Medrese (Erzurum) Çifte Minareli Medrese (Sivas) Gök Medrese İnce Minareli Medrese Karatay Medresesi Sahabiye Medresesi Yakutiye Medresesi Dağlık Frigya