Okçunun paradoksu
Okçunun paradoksu (İngilizce: archer's paradox), okun tam çekişte hedefe dönük olmasına rağmen, yayın yan tarafında duruyormuş gibi görünmesine karşın hedefe doğru uçması olayıdır.
Paradoksun açıklaması, okun bırakıldığında esnemesiyle ilgilidir. Ancak okun esnemesi paradoksun kendisi değil, paradoksu açıklayan mekanizmadır. Modern "merkezden atış" (centre shot) yaylarda da ok esner, bu da esas olarak parmakların yayı bırakma biçiminden kaynaklanır.
Terim ilk kez 1913 yılında E. J. Rendtroff tarafından kullanılmıştır,[1] ancak ayrıntılı açıklamalar 1859'da Horace A. Ford'un Archery: Its Theory and Practice adlı kitabında yer alır. Daha sonra Clarence Hickman tarafından yapılan çekimlerle okun yaydan çıkarken nasıl esnediği ve hedefe doğru giderken salınımlar yaptığı ortaya konmuştur.[2][3]
Günümüzde bazı kaynaklarda okun hedefe giderken esnemesi doğrudan "okçunun paradoksu" diye adlandırılsa da bu kullanım hatalıdır. Çünkü modern hedef yaylarında, ok görsel olarak her zaman uçuş hattına hizalıdır.
Ayrıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Okun isabetli olabilmesi için doğru sertlike (dinamik spine) sahip olması gerekir. Böylece ok, yaydan çıkarken yayın gövdesinden uzaklaşmak için yeterince esneyebilir ve ardından doğru yörüngesine geri dönebilir.[4]
Yanlış dinamik spine, okun yay ile öngörülemeyen temaslar yaşamasına ve dolayısıyla yaydan çıkış anında okun öngörülemeyen kuvvetlere maruz kalmasına neden olur; bu da isabetliliği azaltır.[5]
Ayrıca, eğer bir okçu farklı dinamik spine değerlerine sahip birkaç ok kullanırsa, bu oklar yaydan çıkarken farklı oranlarda saptırılacak ve hedefin farklı noktalarına isabet edecektir. Bu nedenle, yarışmacı okçular sadece yaylarına uygun spine aralığında oklar kullanmaya değil, aynı zamanda bir set içindeki okların spine değerlerinin birbirine mümkün olduğunca tutarlı olmasına da özen gösterir.[6]
Yay seçimi ve ok sertliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Daha az güçlü yaylar, daha düşük dinamik spine (ok sertliği) değerine sahip oklar gerektirir. (Spine, okun sertliğidir.) Daha az güçlü yaylar, oku hızlandırırken (bkz. Euler burkulması, durum I) okun deformasyonunu daha az etkiler ve okun yaya temas etmeden yoluna oturabilmesi için daha kolay bükülmesi gerekir. Buna karşılık, güçlü yaylar daha yüksek spine sahip, yani daha sert oklar gerektirir; çünkü yay, okun hızlanması sırasında üzerinde çok daha büyük bir bükülme etkisi yaratır.[7]
Bir okun spine değeri, yayı için fazla yüksek olduğunda ok bükülmez ve kiriş yaya yaklaştıkça ok yana doğru itilir. Spine değeri fazla düşük olduğunda ise ok aşırı deforme olur ve hedefin diğer yanına sapar. Aşırı durumlarda ok, hızlanamadan kırılabilir ki bu da güvenlik açısından risklidir.[8][9][10]
Bu amaçla statik spine test cihazı kullanılır.[11][12]
Kalibrasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Dinamik spine (ok sertliği), büyük ölçüde ok gövdesinin uzunluğu, uç ağırlığı ve statik spine tarafından belirlenir. Statik spine, okun gövdesinin orta kısmının durağan koşullar altındaki sertliğidir.[13]
Okçuluk Ticaret Birliği (ATA) (önceki adıyla Okçuluk Üreticileri ve Satıcıları Birliği (AMO)) tarafından kullanılan statik spine test yönteminde, okun ortasında 26-inç (0,66 m) uzunluğunda asılı bölümüne 2-pound (0,91 kg) ağırlık asılır.[14][15]
American Society for Testing and Materials (ASTM) tarafından belirlenen F2031-05 ("Ok Gövdesi Statik Spine Ölçümünde Standart Test Yöntemi") standardında ise, okun ortasında 28-inç (0,71 m) uzunluğunda asılı bölümüne 880-gram (1,94 lb) ağırlık asılır.[16]
Spine ölçümünde temel birim, binde inç (thousandths of an inch) cinsinden sapmadır (örneğin 500 sapma = 0.500 in veya 13.000 mm). Bu sapma bazen okçu yayı ağırlığına çevrilir; bu durumda sapma inç cinsinden 26'ya bölünür. (26 in⋅lb ÷ 0.500 in = 52 lb spine).[17]
Çözümler
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı modern yaylarda, okun gövdeyi veya kabzayı tam ortasından geçebileceği bir kesit bulunur; bu sayede ok, her zaman kirişle birlikte hareket eder. Ancak, dinamik spine özellikli oklar kullanılmaya devam etmektedir.
Bir diğer yöntem ise khatra adı verilen tekniktir.[18] Bu teknikte, ok bırakıldığında yay ok yolundan temizlensin diye yaya tork uygulanır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "The Toxophilist's Paradox". Forest and Stream. 8 Şubat 1913.
- ^ Rheingans, W. R. (March–April 1936). "Exterior and Interior Ballistics of Bows and Arrows - Review". Archery Review. ss. 236 ff.
- ^ Rheingans, W. R.; Nagler, F. (June–August 1937). "Spine and Arrow Design". American Bowman Review. ss. 226-232.
- ^ Park, James L. (June 2013) [1 June 2012]. "High-speed video analysis of arrow behaviour during the power stroke of a recurve archery bow". Proceedings of the Institution of Mechanical Engineers, Part P: Journal of Sports Engineering and Technology. 227 (2). ss. 128-136. doi:10.1177/1754337112446406.
- ^ Carmichael, A. Ron (24 Haziran 2001). "Archer's Paradox". texasarchery.org. Texas State Archery Association. 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2013.
- ^ "The Archer's Paradox". Bega Valley Traditional Archers. February 2013. 9 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2013.
- ^ "Carbon Arrow University". Hunter's Friend LLC. 2011. 4 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2013.
- ^ "Controlling Dynamic Arrow Spine" (PDF). Arrow Trade Magazine. July 2006. 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi13 Şubat 2013.
- ^ Rieckmann, Marianne; Park, James L.; Codrington, John; Cazzolato, Ben (June 2012) [3 April 2012]. "Modelling the three-dimensional vibration of composite archery arrows under free–free boundary conditions" (PDF). Proceedings of the Institution of Mechanical Engineers, Part P: Journal of Sports Engineering and Technology. 226 (2). ss. 114-122. doi:10.1177/1754337112442273. 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi13 Şubat 2013.
- ^ Yononindo, Daniel (2 Şubat 2012). Archers Paradox up to the Limit !!! Extended Version. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2025 – YouTube vasıtasıyla.
The breaking of the arrow at the end of the video was NOT due to a lack of knowledge on my part !!! IT WAS QUITE DELIBERATE !!!
- ^ "Spine-O-Meter Mark II Instruction Manual" (PDF). oakcreekarchery.com. Oak Creek Archery. 2010. 19 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2013.
- ^ "How To Make a Spine Tester". poorfolkbows.com. 3 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2013.
- ^ "Arrow Spine Information" (PDF). yeoldedelphbowmen.com. December 2012. 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2013.
- ^ "AMO Standards (1987)" (PDF). Archery Manufacturers and Merchants Organization. 1987. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2013.
- ^ "AMO Standards (2001)" (PDF). Archery Manufacturers and Merchants Organization. 2001. 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2013.
- ^ "ASTM F2031 - 05(2010) Standard Test Method for Measurement of Arrow Shaft Static Spine (Stiffness)". American Society for Testing and Materials. 2010. 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2013.
- ^ Cosgrove, Gabriela (1994). "Wooden Arrows". The Traditional Bowyer's Bible. Three. Guilford: The Lyons Press. s. 228. ISBN 1-58574-087-X.
- ^ "Khatra the archery technique". archeryhistorian.com. 25 Ekim 2020. 4 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Okçunun paradoksu ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur- Okçunun Paradoksu – Yavaş Çekim – video
- Yan Khatra – video
