Modern rekabetçi okçuluk

Modern rekabetçi okçuluk, belirli bir mesafeden veya mesafelerden doğruluk ve hassasiyet için hedefe ok atmayı içerir. Bu, dünya genelinde en popüler rekabetçi okçuluk biçimidir ve hedef okçuluğu olarak adlandırılır. Özellikle Avrupa, Kuzey Amerika ve Güney Amerika'da popüler olan bir diğer biçim ise genellikle ormanlık alanlarda farklı mesafelere yerleştirilmiş hedeflere atış yapılan saha okçuluğudur. Bunun dışında daha az bilinen bazı tarihsel okçuluk türleri ve çeşitli okçuluk oyunları da vardır.

Dünya Okçuluk Federasyonu (WA; daha önce Fransızca Fédération Internationale de Tir à l'Arc kısaltmasıyla FITA olarak biliniyordu), 156 ulusal federasyon ve diğer okçuluk birliklerinden oluşmaktadır ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından tanınan spor yönetim organıdır. Bunun dışında farklı kurallara sahip çeşitli büyük organizasyonlar da bulunmaktadır.

Hedef okçuluğu

Ana madde: Hedef okçuluğu

Açık hava hedef okçuluğu yarışması.

Modern rekabetçi hedef okçuluk, genellikle Dünya Okçuluk Federasyonu (kısaltması WA, eski adıyla Fransızca Fédération Internationale de Tir à l'Arc – FITA) tarafından düzenlenen kurallara göre gerçekleştirilir. Olimpiyat Oyunları'nda uygulanan kurallar da WA kurallarına dayanmaktadır.

Hedef okçuluğu yarışmaları kapalı veya açık alanda yapılabilir. Kapalı alan mesafesi 18 m (20 yard)'dir. Açık alan mesafeleri ise 25 ila 90 m (27 ila 98 yard) arasında değişmektedir. Yarışmalar, 3 veya 6 oktan oluşan serilere bölünür. Her seriden sonra sporcular hedeflere yürüyerek oklarını toplar ve puanlama yapar. Sporcuların atışlarını belirli bir süre içinde tamamlaması gerekir: 3 ok için 2 dakika, 6 ok için 4 dakika süre verilir.

Hedefler 10 eşit aralıklı konsantrik halkadan oluşur ve her halka 1'den 10'a kadar puan değerine sahiptir. Ayrıca, X halkası olarak da bilinen iç 10 halkası bulunur. Kapalı alanda yapılan makaralı yay (compound) yarışmalarında bu halka 10 puan olarak sayılır. Açık havada ise eşitlik bozucu olarak kullanılır ve en fazla X atan okçu galip gelir. Sporcular her seride oklarının puanlarını toplar. Puan çizgisine değen oklar (line breaker) yüksek puanla değerlendirilir.

Geçmişte rekabetçi okçuluk hedefleri genellikle tahıl veya ot saplarından yapılırdı; bataklık otu ip haline getirilip sarılarak hedefler hazırlanırdı. Günümüzde ise hedefler çoğunlukla sentetik köpükten veya kumaşla doldurulmuş dokuma plastik torbalardan yapılmaktadır.

Farklı yarışma turları ve mesafeler için farklı boyutlarda hedef yüzleri kullanılır. Bunlar 40 cm (16 in) (18 m [20 yd] WA Kapalı Salon) ile 122 cm (48 in) (70 m [77 yd] ve 90 m [98 yd] WA, Olimpiyat yarışmalarında kullanılan) arasında değişmektedir.

Saha okçuluğu

Ana madde: Saha okçuluğu

Bir saha okçusu 60 m (66 yard) mesafede serbest stil klasik yay ile atış yaparken.

Saha okçuluğu, değişken (bazen işaretlenmemiş) mesafelerde ve genellikle engebeli arazide hedeflere ok atmayı içerir.

Ulusal Alan Okçuluğu Derneği'nde üç yaygın tur türü vardır: saha, avcı ve hayvan. Bir tur, her biri 14 hedeflik iki bölüm halinde toplam 28 hedeften oluşur (1960'ların başına kadar 56 hedef için 28'erlik iki tur atılırdı).

• Saha turları, 80 yard (73 m)'ye kadar çift sayılı mesafelerde yapılır (en kısa olanlar bazen feet cinsinden ölçülür). Hedefler siyah nişangâh (5 puan), beyaz iç halka (4 puan) ve siyah dış halka (3 puan) içerir.
• Avcı turları, 70 yard (64 m)'ye kadar tek sayılı mesafeler kullanır. Puanlama saha turu ile aynıdır, ancak hedef tamamen siyah renkte olup beyaz bir nişangâha sahiptir. Çocuk ve gençler için atış mesafeleri daha kısadır (sırasıyla en fazla 30 ve 50 yard).
• Hayvan turları, avcı turuna benzer şekilde tek sayılı mesafelerde yerleştirilen 2D boyutlu hayvan hedefleri kullanır. Kurallar ve puanlama farklıdır. Okçu, hedefin ilk istasyonundan ilk oku atar; isabet ederse tekrar atmaz. Iskalarsa ikinci istasyona ilerler ve ikinci oku atar, gerekirse üçüncü istasyona giderek üçüncü oku atar. Puan bölgeleri hayati (20, 16 veya 12) ve hayati olmayan (18, 14 veya 10) bölgelerdir; ilk isabet eden oka göre puan verilir. Çocuklar ve gençler için mesafeler daha kısadır.

Ev yapımı bir okçuluk hedefi

Saha okçuluğunun amaçlarından biri, bilinen mesafeler üzerinden daha gerçekçi bir açık hava ortamında avcılıkta gerekli teknikleri geliştirmektir, ancak mesafe tahmin etme gibi karmaşık unsurları katmadan. Golf'te olduğu gibi, hedefler arasında engebeli arazide yürüyüş yapılması nedeniyle yorgunluk önemli bir etken olabilir.

IFAA Saha ve Uluslararası turları, Avrupa Profesyonel Okçuluk yarışmalarında kullanılmaktadır.

Diğer modern yarışmalar

Aşağıdakiler Dünya Okçuluk internet sitesinde listelenmektedir. Bu yarışmalar yukarıda belirtilen iki branş kadar popüler değildir, ancak uluslararası düzeyde yapılmaktadır.

3D okçuluk

Okçulukta 3D kauçuk geyik silüeti, isabet almış durumda

3D okçuluk, saha okçuluğunun bir alt dalı olup, gerçek boyutlu av hayvanı maketlerine atış yapmaya odaklanır ve özellikle avcılar arasında popülerdir. 3D okçulukta mesafelerin genellikle işaretlenmemesi yaygındır; amaç, yarışma ortamında gerçek bir avlanma ortamını mümkün olduğunca doğru şekilde yeniden yaratmaktır.

Başlangıçta avcılığa yönelik bir branş olsa da, günümüzde doğal ortamı taklit eden silüetler ve bitki örtüsüyle çevrili atış alanları, avcı olmayan sporculara da hitap etmektedir. Köpük hedeflerin fazla zarar görmesini önlemek için geniş uçlu ok uçları (broadhead) kullanılmaz; bunun yerine, aynı ağırlıkta standart hedef veya saha uçları tercih edilir.

Son 10 yılda 3D okçuluk, yalnızca avcılık pratiği olmaktan çıkıp rekabetçi bir spor dalı hâline gelmiştir. ABD'nin birçok eyaletinde yarışmalar düzenlenmekte ve eyalet sonuçları birleştirilerek her kategoride tek bir şampiyon belirlenmektedir. Bazı sporcular dünya şampiyonluğu için yılda binlerce kilometre yol katetmektedir. Bu rekabetçi tarz, diğer birçok ülkede de yaygınlaşmakta ve güçlü destekle gelişimini sürdürmektedir.

Başlıca 3D okçuluk kuruluşları, merkezi ABD'nin doğusunda bulunan IBO (International Bowhunting Organization) ve ASA (American Shooters Association)’dır. Her ikisi de farklı kurallara ve puanlama yöntemlerine sahiptir ve birçok yarışmaya ev sahipliği yapmaktadır. Her organizasyonda avcı sınıfından profesyonel sınıfa kadar çeşitli kategoriler bulunur; her kategori için azami atış mesafeleri farklılık gösterir.

Clout okçuluğu (Birleşik Krallık G.N.A.S. kuralları)

Ana madde: Clout okçuluğu

Clout okçuluğu, hedef okçuluğuna benzer, ancak okçunun oklarını uzun menzilden (erkekler için 180 yard veya 160 metre, kadınlar için 140 yard veya 130 metre, gençlerde yaşa göre daha kısa mesafeler) yere dikilmiş bir işaret bayrağının çevresindeki dairesel puan bölgelerine düşürmeye çalışması esasına dayanır.

Geleneksel clout okçuluğunda, Elizabeth dönemine kadar “on iki skor” (yaklaşık 240 yard (220 m)) mesafeden atış yapılırdı. Bayrak 12 inç (30 cm) kare boyutunda olup bir sopa üzerine sabitlenir. Her sporcu altı ok atar; atışlar tamamlandıktan sonra hedef bölgesine gidilir. Bir clout turu genellikle 36 oktan oluşur. Turnuvalar çoğunlukla “Çifte Clout” (36 ok iki kez) olarak yapılır. Tek yönlü (tek gidiş) veya çift yönlü (iki gidiş) atış biçiminde olabilir. Uzun yay, klasik yay, çıplak yay ve makaralı yay dahil tüm yay türleriyle yarışılabilir.

• Puanlama: Bayrak direğine geçirilen halkalı bir ip, dairesel puan alanlarını belirler. İp hedef alanı boyunca çevrilir ve isabet eden oklar ilgili renk bölgesine yerleştirilir. Puanlama hedef okçuluğundaki gibi altın (5), kırmızı (4), mavi (3), siyah (2) ve beyaz (1) puan değerlerine göre yapılır.

Arbalet okçuluğu (IAU uluslararası kuralları)

IAU 'Saha' arbalet okçuluğu

Uluslararası Arbalet Atıcılığı Birliği (Internationale Armbrustschutzen Union – IAU), 24 Haziran 1956'da Landshut, Almanya'da kuruldu ve arbalet hedef atışlarının dünya çapındaki yönetim organıdır. IAU; Dünya, Kıta ve Uluslararası şampiyonaları üç disiplinde düzenler: 30 m (33 yd) Match-arbalet, 10 m (11 yd) Match-arbalet ve Saha-arbalet okçuluğu. Dünya Şampiyonaları iki yılda bir yapılırken, aradaki yıllarda Kıta Şampiyonaları düzenlenir.

Saha-arbalet okçuluğu, 1977'de İsviçre'nin Frütigen kentindeki Genel Kurulda IAU tarafından kabul edilmiştir. Günümüzde IAU'nun üç disiplininden en yaygınıdır. Birçok sporcu ekipmanını kendisi yapar. IAU Teknik Komitesi'nin yönergeleri doğrultusunda, yerel malzemelerle saha arbaleti üretmek mümkündür. Yarışmalarda hafif spor giysileri tercih edilir ve sabit menzil zorunluluğu olmadan açık alanlarda veya spor salonlarında taşınabilir hedeflerle atış yapılabilir.

Sporcular ayakta atış yapar ve yayı mekanik yardımcı olmadan elle germek zorundadır. Açık hava yarışmalarında atışlar, üçlü seriler hâlinde 10 bölgeli hedeflere yapılır. Her üç atış için üç dakika süre verilir. Atış tamamlandıktan sonra tüm sporcular birlikte hedefe ilerleyerek oklarını toplar ve puanlama yapılır.

Tipik bir saha arbaleti

Ekipman: Saha arbaletleri, IAU kurallarına göre üretilir. Güç, ağırlık ve ölçüler sınırlandırılmıştır. Sadece mekanik tetik ve açık gez-arpacık kullanılabilir. Yay kirişi elle gerilmelidir. Gövde genellikle lamine ahşap, alüminyum alaşım veya kompozit malzemelerden yapılır. Yay kısmı karbon-fiber veya cam elyafından olup sentetik kiriş kullanılır. Azami çekiş gücü 43 kg (95 lb), azami kurma mesafesi ise 30 cm (12 in)’dir. Bu kurulumla 20 gram (310 gr) ağırlığında bir ok yaklaşık 67 m/s (240 km/sa; 150 mph) hızla fırlatılır.

IAU Şampiyonaları Takvimi:

• 1958 – 1. Avrupa Match-arbalet Şampiyonası, Gent, Belçika
• 1979 – 1. Dünya Match-arbalet Şampiyonası, Linz, Avusturya
• 1982 – 1. Dünya Saha-arbalet Şampiyonası, Mikkeli, Finlandiya
• 1989 – 1. Avrupa Saha-arbalet Şampiyonası, Wolverhampton, İngiltere
• 1992 – 1. Asya Saha-arbalet Şampiyonası, Tainan, Tayvan (ROC)

Uzak mesafe okçuluğu (Flight archery)

Uzak mesafe okçuluğunda amaç, okun en uzun mesafeye ulaşmasıdır; isabet ya da delici güç önemli değildir. Bunun için büyük ve düz alanlar gerekir. Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul’da bir “ok meydanı” (Okmeydanı) kurmuş ve benzeri meydanlar birçok büyük şehirde de bulunmuştur. Türk uzak mesafe okçuluğu, Avrupa'daki uzun yay ve ağır oklarla kıyaslandığında Avrupalıları hayrete düşürmüştür. 1795'te Londra'daki Türk Elçiliği sekreterlerinden Mahmoud Efendi, Finsbury Fields'te 482 yard (441 m)’lik bir atış yapmış, fakat bunu Türk standartlarına göre “vasat bir performans” olarak nitelendirip özür dilemiştir.

Günümüzde uzak mesafe yarışmalarında okçular farklı sınıf ve ağırlıklarda yarışır. Genellikle her seride altı ok atılır ve oklar toplanır. Yarışma sonunda en uzak mesafeye düşen ok işaretlenir ve hakemler tarafından ölçülür.

Uzak mesafe okçuluğu, yalnızca menzili artırmaya yönelik optimize edilmiş özel ekipman gerektirir. Bu alandaki gelişmeler, karbon okların ortaya çıkışı gibi, modern okçuluk ekipmanında da önemli yeniliklere yol açmıştır.

Bu oklar son derece özeldir: çok kısadır (örneğin Mahmoud Efendi'nin oku yalnızca 14 inç [36 cm] uzunluğundaydı). Ok, tam çekişte yayın kavisinin içinde kaldığı için, okun geride sabitlenmesi gerekir. Bunun için yayıcının eline veya bileğine takılan özel bir destek (siper) kullanılır. Ayrıca şaftlar ortadan uçlara doğru incelerek hafifletilir ve hava direnci azaltılır.

Kayaklı okçuluk (Ski archery)

Kayaklı okçuluk, biatlon sporuna çok benzer, ancak tüfek yerine klasik yay (recurve) kullanılır. Sporcular kayaklarla kros parkurunda kayar ve iki farklı pozisyonda hedeflere ok atar: diz çökerek ve ayakta. Yarış sırasında kayaklar çıkarılamaz; yalnızca diz çökerek atışta, kayak çözülüp ayak temas hâlinde kalmak şartıyla serbest bırakılabilir.

Atış mesafesi 18 m (20 yard), hedeflerin çapı ise 16 cm (6 inç)’dir. Bazı yarışmalarda ıskalanan her hedef için sporcuya 150 m (160 yard) uzunluğunda bir ceza turu koşturulur. Karlı olmayan bölgelerde veya yaz aylarında, Avrupa’da yapılan koşu okçuluğu benzer bir alternatif olarak görülür.

Geleneksel yarışmalar

Aşağıdaki yarışmalar WA (Dünya Okçuluk) takviminde yer almamakla birlikte, bulundukları ülkelerde uzun bir geleneğe sahiptir.

Japon okçuluğu

Ana madde: Kyūdō

Kore okçuluğu

Kore geleneksel okçuluğu, 1928’den itibaren modernize edilmiş kurallar ile icra edilmektedir. Okçular her “Soon” için 5 ok atar ve bir yarışma genellikle 9 Soon'dan oluşur. Hedef, 2 m genişliğinde, 2,667 m yüksekliğinde olup atış çizgisinden 145 m uzaktadır. Ok hedefin herhangi bir kısmına isabet ederse puan kazanılır.

Alt seviyedeki okçular için modern malzemeden yapılmış yaylara izin verilir; ancak resmi kayıtlarda 45 oktan 30'dan fazlasını isabet ettiren üst düzey okçular, sinir, boynuz ve bambudan yapılmış geleneksel yay ve ok kullanmak zorundadır. Resmî müsabakalarda yalnızca Kore Ulusal Okçuluk Birliği tarafından onaylanmış yayların kullanımı mümkündür.

Atış sahalarında hedef sayısı, alan kısıtlamaları ve güvenlik nedeniyle sınırlıdır. Bu yüzden okçular sırayla, soldan başlayarak hedeflere atış yapar.

Beursault

Beursault, kuzey Fransa ve Belçika'ya özgü geleneksel bir okçuluk yarışmasıdır. Okçular, birbirine bakan ve aralarında 50 m (55 yard) mesafe bulunan iki hedefe dönüşümlü olarak atış yapar. Atış hattına paralel olarak yerleştirilmiş ahşap duvarlar güvenlik sağlar.

Her turdan sonra okçular oklarını alır ve tam karşı yöne atış yapar (rüzgâr yönünün tersine). Orta Çağ'da ok kalitesinin değişken olması nedeniyle hep aynı okun kullanılması esastır. Siyah-beyaz hedef, bir askerin boyutlarını taklit eder: çapı omuz genişliği kadar, merkezi ise kalp büyüklüğündedir.

Popinjay (Papingo)

Ana madde: Popinjay

İskoçya’daki Kilwinning Abbey kulesi müzesinde iki papingo.

Popinjay (Papingo), kilise kulelerindeki kuşlara atış geleneğinden türeyen bir okçuluk biçimidir. Belçika'da ve Belçikalı kulüpler arasında yaygın olup, başka yerlerde az bilinmektedir.

Geleneksel biçimde okçular, 90 fit (27 m) yüksekliğinde bir direğin dibinden 12 fit (3,7 m) mesafede durarak dikey atış yapar. Ok uçları sivri değil, kauçuk kaplı “blunt” uçludur ve “flu-flu” (hızı ve menzili azaltan geniş tüyler) tüylerle donatılır. Amaç, direğe yerleştirilmiş ahşap kuşları düşürmektir. Bu kuşlar bir “horoz” (5 puan), dört “tavuk” (3 puan) ve en az 24 “civciv”den (1 puan) oluşur.

Yatay versiyonu, Flandre kökenlidir ve Kanada ile ABD’de de uygulanır.

İskoçya’da Kilwinning Antik Okçular Derneği yaz aylarında bir Papingo yarışması düzenler. Okçular, Kilwinning Abbey’nin kulesinden sarkıtılmış tahta bir kuşa uzun yay ile sırayla atış yapar; kuşu düşüren kazanır.

Roving marks

Roving marks, VIII. Henry döneminde yaygın olarak icra edilen en eski rekabetçi okçuluk biçimidir. Okçular bir “işaret”e (direk veya bayrak) ok atar, sonra o noktadan başka bir işarete atış yaparlar.

Tıpkı clout okçuluğunda olduğu gibi, ip veya şerit ile puanlama yapılır. Finsbury Mark sisteminde; işareti vurmak 20 puan, yaklaşık 3 ft (0,91 m) mesafede 12 puan, sonraki 6 ft (1,8 m) içinde 7 puan ve sonraki 9 ft (2,7 m) içinde 3 puan değerindedir.

“Hoyle” adı verilen işaretler ise yarışma sırasında rastgele seçilen kalıntılar, belirgin otlar vb. olabilir. Mesafelerin tahmini olması, avcılık için pratik sağlar ve fazla ekipman gerektirmez.

Wand shoot

Geleneksel bir İngiliz okçuluk yarışmasıdır. Okçular sırayla yaklaşık altı fit (1,8 m) yüksekliğinde ve üç ila altı inç (7,6 ila 15,2 cm) genişliğinde dikey bir tahta şeride (wand) ok atarlar. İsabet eden atışlar puan getirir. Hedef uzun ve dikey olduğu için yükseklik hatalarına tolerans tanır, ancak ıskalara puan verilmediğinden rüzgâr yönüne karşı (windage) hassasiyet büyük önem kazanır. Bu yarışma, bazı yönleriyle Cherokee yerlilerinin mısır sapına atış oyununa benzer.

Diğer yarışmalar

Okçular, spora çeşitlilik katmak amacıyla bazen olağan dışı koşullarda ya da özel kurallar altında atışlar yaparlar. Bu tür etkinlikler daha çok oyun niteliğinde görülür. Yaygın biçimler arasında geniş uçlu ok (broadhead round), hareketli hedef (bionic ve running bucks), okla dart, okçuluk golfü, gece atışı ve hindi testi (turkey tester) sayılabilir.

Tarihî canlandırmalar

Dört reenaktör, Tudor tarzı Skirmish okçuluğu çalışıyor

Okçuluk, sıkça tarihî canlandırma etkinliklerinde yer alır. Bu tür etkinlikler genellikle seyirciye dönemin yay, ok ve talim yöntemlerini tanıtıcı eğitimlerle birlikte, dönem kıyafetleri içinde yapılan gösteri veya yarışmalarla birleştirilir.

Okçuluk eğitimi

ABD'de 2001 yılında başlayan Okullar için Ulusal Okçuluk Programı (National Archery in the Schools Program – NASP), öğrencilere Genesis Bow tipi yaylarla hedef okçuluğu öğretir. İlk olarak Kentucky eyaletinde başlatılan program, hızla büyüyerek diğer eyaletlere ve bazı ülkelere yayılmıştır.

Ayrıca ABD genelinde gençler için Junior Olympic Archery Development (JOAD) kulüpleri ve 4-H programları da yaygın şekilde faaliyet göstermektedir.

İnsan hedefli ya da hedefe yakın okçuluk

Ayrıca bakınız: İmpalement sanatları

Gösteri amaçlı okçulukta, kimi zaman bir kişi “hedef” gibi kullanılır; aslında hedef doğrudan insan değil, yakınından geçen atışlardır. Bu tür gösteriler impalement sanatları kapsamında değerlendirilir ve bıçak atma ile silahşörlük gösterileriyle aynı gruba girer.

Apache çocuklarının eğitiminde, kalkan tutarak künt oklarla üzerlerine atış yapılması gibi tehlikeli yöntemler kullanılmıştır.

Bazı gruplarda savaş okçuluğu (combat archery) adıyla eğlence amaçlı müsabakalar yapılır. Katılımcılar, düşük güçlü yaylarla, ucu yastıklı özel oklarla birbirlerine atış yaparlar. Bu tür etkinlikler bazen tarihî savaş canlandırmalarında da kullanılır.

Ancak bu tür uygulamalar ciddi yaralanmalara yol açabileceğinden düzenleyici kurumlar rekabetçi sporda kesin olarak yasaklamaktadır.

Sinema sektöründe ise Howard Hill gibi usta okçular, 1938 yapımı Robin Hood’un Maceraları filminde özel hedefleri vurma ve hareketli nesnelere isabet ettirme gibi gösteriler sergilemiştir. Hill'in gösterileri Cavalcade of Archery (1946) adlı kısa filmde de görülebilir.