Fillerle ballista
Bir balista fili ya da diğer adıyla Khmer balistaları, sırtına basit veya çift kollu bir balista monte edilmiş savaş fili olup Angkor uygarlığı tarafından kullanılmıştır. Bu silahlar, Vegetius'un lejyonlarındaki carrobalistaya kıyasla Khmer silah teknolojisinin zirvesi kabul edilir.[1]
Tanım: Khmer balistası
[değiştir | kaynağı değiştir]Balista fili, Khmer uygarlığına özgüdür: Khmer balistaları, Austroasya arbaletinden daha karmaşık bir mekanizmaya sahip, orantısız büyüklükte bir arbalet olup fillerin sırtına yerleştirilmiş küçük bir mancınık halini almıştır. Birbirine bakan iki yay, arka yaya bağlanan ipin kaydırılmasıyla aynı anda gerilir ve iki tetik birleştirilerek ateşlenirdi. Büyük ihtimalle yatay konumdaydı; ancak Khmer taş ustaları henüz perspektif tekniğini tam olarak geliştiremedikleri için, heykeltıraş onu dikey şekilde tasvir etmek zorunda kalmıştır.[2]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Balista fili, Austroasya arbaletinden evrilmiştir. Asya arbaletinin kökenine dair tartışmalar, kısmen balistaya da uygulanmıştır; zira Çin'de de neredeyse aynı savaş makinelerine rastlanmaktadır. Tekerlekli savaş arabalarına monte edilmiş balistalar da Bayon tapınağının duvarlarında tasvir edilmiştir; ancak bu balistaların özgün Khmer özelliği, filler üzerine monte edilmiş olmalarıdır.
Angkor İmparatorluğu tarafından kullanım
[değiştir | kaynağı değiştir]Balistanın Khmer kökenli olmadığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, Çin savaş teknolojisinin çeşitli unsurlarının bir araya getirilip yaratıcı biçimde savaş filleri üzerine monte edilmesiyle oluşmuş bir silahtır.[3] Balista fili hem Banteay Chhmar'ın hem de Bayon'un kabartmalarında temsil edilmiştir. Bununla birlikte, Bayon'daki kabartmalar daha ayrıntılıdır ve daha karmaşık teknik mekanizmaları gösterir; Banteay Chhmar'daki tasvir ise silahın basitleştirilmiş bir biçimini yansıtır. Bayon kabartmalarında balista filinin, Çam üniforması giymiş askerlerce doldurulduğu görülür; bu da Khmer balistasının Angkor ordusuna Çam paralı askerler aracılığıyla entegre edilmiş olabileceğini düşündürür. Her iki durumda da bu tasvirler yalnızca büyük askerî geçit törenlerinde görünür; bu da pratik sebeplerle balista filinin gerçek savaş alanına hiç çıkmamış olabileceğini düşündürmektedir. Her hâlükârda balista fili, Khmer ordusunun ve silah teknolojisinin ileri düzeydeki sofistikasyonunun bir kanıtıdır.[4]
Modern arkeoloji bulguları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Katolik misyoner Emile Bouillevaux'nun rehberliğinde Fransız kaşif Henri Mouhot, 1860 yılında Angkor Wat'ı arkeolojik bir amaçla gezen ilk yabancı olduğunda, balista filinin keşfi yabancıların hayal gücünü epey cezbetmişti. Fantazinin ötesinde, bu keşif aynı zamanda Kamboçya tarihinin kronolojisinin yeniden kurulmasına katkıda bulundu. Söz konusu silah ilk kez 1921'de Georges Groslier tarafından incelenmiştir.[2]
Öncelikle, Bayon'da tasvir edilen balista filinin karmaşıklığı (Angkor Wat'ta bulunmayışı) Georges Coedès'in kendi kronolojisinden şüphe duymasına yol açan etkenlerden biriydi. Coedès, yanlışlıkla Bayon'un Angkor Wat'tan daha eski olduğunu sanmıştı; fakat balista filinin ve diğer gelişmiş askerî teçhizatın Bayon'da bulunup Angkor Wat'ta olmaması, onun için açıklaması zor bir çelişki yaratmıştı.
Balista fili ayrıca arkeologlara Khmer uygarlığının Çin ile olan rolünü, etkisini ve ilişkisini daha iyi anlamada yardımcı oldu. Başlangıçta Çin balistasının Angkor modelinden alındığına inanılıyordu. Sinolog Hervey de Saint-Denys, Çin topçuluğunun bazı unsurlarının, özellikle de çift yay mekanizmasının Khmer kökenli olabileceğini savunmuştu.[5] Ancak, devasa balistaların 1127'deki Jingkang olayı sırasında Jin–Song Savaşları'nda zaten kullanıldığı ortaya çıktı.[6] 1282'de Çamlar, Moğol istilalarına karşı kendilerini bu balistalarla savundular;[7] benzer silahlar İkinci Moğol-Burma istilası sırasında Burma'da da kullanılmıştır. Dolayısıyla, monte yayların Khmer kökeninden ziyade, balistanın Asya genelinde yayılımı Çin savaş teknolojisinin bölgedeki gelişmelerde büyük rol oynadığını göstermektedir.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Mus, Paul (1929). "Etudes indiennes et indochinoises, III. Les balistes du Bàyon". Bulletin de l'École française d'Extrême-Orient. 29 (1). s. 333. doi:10.3406/befeo.1929.3243.
- ^ a b Groslier, George (1921). Recherches sur les Cambodgiens d'aprés les textes et les monuments depuis les premiers siècles de notre ére;. Duke University Libraries. Paris, A. Challamel. s. 90.
- ^ Mus, Paul (1929). "Etudes indiennes et indochinoises, III. Les balistes du Bàyon". Bulletin de l'École française d'Extrême-Orient. 29 (1). s. 341. doi:10.3406/befeo.1929.3243.
- ^ Jacq-Hergoualc'h, Michel (2007). The Armies of Angkor: Military Structure and Weaponry of the Khmers (İngilizce). Orchid Press. s. 27. ISBN 978-974-524-096-4.
- ^ de Saint-Denys, Hervey (1876-1883), Méridoniaux, Cenevre, 2 (2): 389.
- ^ F. Mayers, "On the Introduction and Use of Gunpowder and Firearms among the Chinese, "Journal of the North China Branch Royal Asiatic Society, 6 (1871), 89.
- ^ Maspero, Georges (1910). "Le royaume de Champa". T'oung Pao. 11 (1). ss. 125-136. doi:10.1163/156853210X00036. ISSN 0082-5433. JSTOR 4526131.
- ^ Mus, Paul (1929). "Etudes indiennes et indochinoises, III. Les balistes du Bàyon". Bulletin de l'École française d'Extrême-Orient. 29 (1). s. 340. doi:10.3406/befeo.1929.3243.
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mus, Paul (1929). "Etudes indiennes et indochinoises, III. Les balistes du Bàyon". Bulletin de l'École française d'Extrême-Orient. 29 (1). ss. 331-341. doi:10.3406/befeo.1929.3243.
- Jacq-Hergoualc'h, Michel (2007). The Armies of Angkor: Military Structure and Weaponry of the Khmers (İngilizce). Orchid Press. ISBN 978-974-524-096-4.
Askerî hayvanlar | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hayvanlara göre |  | ||||||||||
| Kullanıma göre |
| ||||||||||
| Çarpışma, savaş ya da çağa göre | |||||||||||
| Anıtlar ve ödüller |
| ||||||||||
| Personel ve birimler | |||||||||||