Montrö Boğazlar Sözleşmesi

Montrö Boğazlar Sözleşmesi

21 Temmuz 1936 tarihli Akşam gazetesi
Tür	Çok taraflı sözleşme
İmzalanma	20 Temmuz 1936 (1936-07-20)
Yer	Montrö, İsviçre
Yürürlük	9 Kasım 1936 (1936-11-09)
Taraflar	Birleşik Krallık Bulgaristan Fransa Japonya Romanya SSCB Türkiye Yugoslavya Yunanistan İtalya (2 Mayıs 1938)
Dil	Fransızca

  İstanbul Boğazı

  Çanakkale Boğazı

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 1936'da imzalanan ve Türkiye'ye İstanbul Boğazı, Çanakkale Boğazı ve Marmara Denizi üzerinde kontrol ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı veren uluslararası sözleşmedir. Sözleşme, Türkiye'ye Boğazlar üzerinde tam kontrol hakkı verir ve barış zamanı sivil gemilerin özgürce geçişini garantiler. Sözleşme, Karadeniz'e kıyısı olmayan ülkelere ait savaş gemilerinin geçişini sınırlar. Sözleşmenin şartları, özellikle Sovyetler Birliği Donanması'na Akdeniz'e erişim hakkı sağlaması yıllar boyunca tartışma konusu olmuştur. 1923'te Lozan Antlaşması ile birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesi'nin yerine geçmiştir. Bu sözleşmeyle birlikte Uluslararası Boğazlar Komisyonu'nun da görevi sonlanmıştır.

Türkiye, Lozan Antlaşması'yla birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesi'nin getirdiği kısıtlamalardan dolayı daima endişe içinde olmuştu. Sözleşmenin imzalandığı tarihlerde güncelliğini koruyan silahsızlanma ümitlerine güvenen Türkiye'nin silahlanma yarışının tekrar başlamasıyla duyduğu huzursuzluk giderek artmıştı. Türkiye, duyduğu bu huzursuzluğu ve Boğazlar'ın statüsünde değişiklik yapılması yolundaki teklifini konu ile ilgili imzacı devletlere duyurduğunda farklı kutuplarda yer almaya başlayan bu devletlerin hemen hepsinden ortak bir anlayış görmüştü. İngiliz Dışişleri Bakanlığının 23 Temmuz 1936 tarihli bir notasında konu hakkında şu görüşlere yer verilmiştir: "Türkiye'nin Boğazlar Sözleşmesi'nin değiştirilmesi ile ilgili isteği haklı kabul edilmektedir."

Boğazların statüsü ve gemilerin geçiş rejimi ile her zaman yakından ilgilenen Birleşik Krallık'ın Türkiye'yi desteklemesine paralel olarak Balkan Antantı Daimi Konseyi'nin 4 Mayıs 1936'da Belgrad'da yaptığı toplantıda Türkiye'nin teklifini destekleme kararı alınmıştır. Türkiye'nin girişimi Lozan Boğazlar Sözleşmesi'nin diğer akitleri tarafından da kabul edilince Boğazlar'ın rejimini değiştirecek olan konferans, 22 Haziran 1936'da İsviçre'nin Montrö kentinde toplanmıştır. İki ay süren toplantılardan sonra 20 Temmuz 1936'da Bulgaristan, Fransa, Büyük Britanya, Avustralya, Yunanistan, Japonya, Romanya, Sovyetler Birliği, Yugoslavya ve Türkiye tarafından imzalanan yeni Boğazlar Sözleşmesi ile Türkiye'nin kısıtlanmış hakları iade edilmiş ve boğazlar bölgesinin egemenliği Türkiye'ye geçmiştir. Türkiye daha önce Sovyetler Birliği ile yaptığı saldırmazlık antlaşması uyarınca Sovyetler Birliği'nin de desteği alınmıştır. Sözleşme 9 Kasım 1936'da yürürlüğe girmiş ve Milletler Cemiyeti Sözleşme Serisi'ne 11 Kasım 1936'da kaydedilmiştir. Günümüzde yürürlüktedir.

Maddeleri

Ticari Gemilerin Geçiş Rejimi

• Barış zamanında, gündüz ve gece, bayrak ve yük ne olursa olsun, hiçbir işlem (formalite) - sağlık denetimi hariç - olmaksızın Boğazlar'dan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) tam özgürlüğünden yararlanacaklardır. Girişe yakın bir yerde kimlik gösterirler.
• Savaş zamanında Türkiye, savaşan değil ise bayrak ve yük ne olursa olsun Boğazlar'dan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Kılavuzluk ve yedekçilik (römorkörcülük) isteğe bağlı kalmaktadır.
• Savaş zamanında Türkiye savaşta ise, Türkiye ile savaşta olan bir ülkeye bağlı olmayan ticaret gemileri, düşmana hiçbir biçimde yardım etmemek koşuluyla Boğazlar'da geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Bu gemiler Boğazlar'a gündüz girecekler ve geçiş, her seferinde Türk makamlarınca gösterilecek yoldan yapılacaktır.
• Türkiye'nin kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidi karşısında sayması durumunda, Boğazlar'dan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) tam özgürlüğünden yararlanacaklardır; ancak gemilerin Boğazlar'a gündüz girmeleri ve geçişin her seferinde Türk makamlarınca gösterilen yoldan yapılması gerekecektir. Kılavuzluk, bir durumda zorunlu kılınabilecek; ancak ücrete bağlı olmayacaktır.
• Boğazlardan geçen ticaret gemilerinden, sözleşmede belirtilen vergiler ve harçlar dışında hiç vergi ya da harç alınmaz; bu vergiler ise geminin sicile kayıtlı net tonajına göre hesaplanır.

İstanbul Boğazı

Savaş Gemilerinin Tâbi Olacağı Yaptırımlar ve Geçiş Rejimi

1. Barış Zamanı

• Karadeniz'e kıyısı olan devletler, bu deniz dışında yaptırdıkları ya da satın aldıkları denizaltılarını, tezgâha koyuştan ya da satın alıştan Türkiye'ye vaktinde haber verilmişse, deniz üslerine katılmak üzere Boğazlar'dan geçirme hakkına sahip olacaklardır. Söz edilen devletlerin denizaltıları, bu konuda Türkiye'ye ayrıntılı bilgiler vaktinde verilmek koşuluyla, bu deniz dışındaki tezgâhlarda onarılmak üzere de Boğazlar'dan geçebileceklerdir. Gerek birinci gerek ikinci durumda, denizaltıların gündüz ve su üstünden gitmeleri ve Boğazlar'dan tek başlarına geçmeleri gerekecektir.
• Savaş gemilerinin Boğazlar'dan geçmesi için, Türk Hükûmeti'ne diplomasi yoluyla bir ön bildirimde bulunulması gerekecektir. Bu ön bildirimin olağan süresi sekiz gün olacaktır; ancak, Karadeniz kıyıdaşı olmayan devletler için bu süre on beş gündür.
• Boğazlar'dan geçişte bulunabilecek bütün yabancı deniz kuvvetlerinin en yüksek toplam tonajı 15.000 tonu aşmayacaktır.
• Herhangi bir anda, Karadeniz'in en güçlü donanmasının (filosunun) tonajı sözleşmenin imzalanması tarihinde bu denizde en güçlü olan donanmanın (filonun) tonajını en az 10.000 ton aşarsa diğer kıyıdaş ülkeler Karadeniz donanmalarının tonajlarını en çok 45.000 tona varıncaya değin arttırabilirler. Bu amaçla, kıyıdaş her Devlet, Türk Hükûmetine, her yılın 1 Ocak ve 1 Temmuz tarihlerinde, Karadeniz'deki donanmasının (filosunun) toplam tonajını bildirecektir; Türk Hükûmeti de, bu bilgiyi, kıyıdaş olmayan diğer devletlerle Milletler Cemiyeti nezdinde paylaşacaktır.
• Bununla birlikte, Karadeniz kıyıdaşı olmayan bir ya da birkaç Devlet, bu denize, insancıl bir amaçla deniz kuvvetleri göndermek isterlerse, bu kuvvetin toplamı hiçbir varsayımda 8.000 tonu aşamaz.
• Karadeniz'de bulunmalarının amacı ne olursa olsun, kıyıdaş olmayan devletlerin savaş gemileri bu denizde yirmi-bir günden çok kalamayacaklardır.

2. Savaş Zamanı

• Savaş zamanında, Türkiye savaşan değilse, Kıyıdaş savaşan devletlerin savaş gemileri yukarıda belirtilen koşullar içinde, Boğazlar'da tam bir geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Lakin kıyıdaş olmayan savaşan devletin savaş gemileri boğazlardan geçemez.
• Saldırıya uğramış bir Devlete ve Türkiye'yi bağlayan bir karşılıklı yardım antlaşması gereğince yapılan yardım durumları dışında savaşan herhangi bir Devletin savaş gemilerinin Boğazlar'dan geçmesi yasak olacaktır.
• Karadeniz'e kıyıdaş olan ya da olmayan devletlere ait olup da bağlama limanlarından ayrılmış bulunan savaş gemileri, kendi limanlarına gitmek maksadıyla boğaz geçişi yapabilirler.
• Savaşan devletlerin savaş gemilerinin Boğazlar'da herhangi bir el koymaya girişmeleri, denetleme (ziyaret) hakkı uygulamaları ve başka herhangi bir düşmanca eylemde bulunmaları yasaktır.
• Savaş zamanında, Türkiye savaşan ise, savaş gemilerinin geçişi konusunda Türk Hükûmeti tümüyle dilediği gibi davranabilecektir.
• Türkiye kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidi karşısında sayarsa, Türkiye savaş durumu geçiş rejimini uygulamaya başlayacak ancak; Milletler Cemiyeti Konseyi Türkiye'nin aldığı önlemleri 3'te 2 çoğunlukla haklı bulmazsa Türkiye bu önlemlerini geri almak zorunda kalacaktır.

Uçaklar

• Sivil uçakların Akdeniz ile Karadeniz arasında geçişini sağlamak amacıyla, Türk Hükûmeti, Boğazların yasak bölgeleri dışında, bu geçişe ayrılmış hava yollarını gösterecektir; sivil uçaklar, Türk Hükûmetine, ara sıra (tarifesiz) yapılan uçuşlar için üç gün öncesinden bir ön bildirim ile, düzenli (tarifeli) servis uçuşları için geçiş tarihlerini belirten genel bir ön-bildirimde bulunarak, bu yolları kullanabileceklerdir.
• Öte yandan, Boğazların yeniden askerleştirilmiş olmasına bakılmaksızın, Türk Hükûmeti, yine de Türkiye'de yürürlükte olan hava ulaşımı yönetim kuralları uyarınca, Avrupa ile Asya arasında Türk ülkesi üzerinden uçmalarına izin verilmiş olan sivil uçaklara, tam bir güvenlik içinde geçmeleri için gerekli kolaylıkları sağlayacaktır. Bir uçuş izninin verilmiş olduğu durumlarda, Boğazlar bölgesinde izlenecek yol belirli dönemlerde gösterilecektir.

Genel Hükümler

• Boğazlar kayıtsız şartsız Türkiye Cumhuriyeti'ne bırakılacak, tahkimat yapmak hakkı tanınacaktır.
• Türk Hükûmeti, sözleşmenin, savaş gemilerinin Boğazlar'dan geçişine ilişkin her hükmünün yürütülmesine göz kulak olacaktır.

Türkiye Cumhuriyeti Hükümetince Önerilen Sözleşme Tasarısı ile İmzalanan Sözleşmenin Karşılaştırılması

Bu kısımda Tasarı ve İmzalanan sözleşmenin karşılaştırılması yapılmıştır. Maddeler özet şeklinde yazılmıştır.

Kesim 1:

İmzalanan Sözleşme Maddesi	Sözleşme Tasarısı Maddesi	Fark/Yorum
Madde 1: Taraflar, Boğazlarda denizden geçiş ve gidiş-geliş özgürlüğünü kabul eder ve bu özgürlüğün sözleşme hükümleriyle düzenleneceğini doğrular.	Madde 1: Boğazlardan geçiş ve seyrüsefer, bundan sonra sözleşmede belirtilen kurallara göre düzenlenecektir.	-
Madde 2: Barış zamanında tüm ticaret gemileri (bayrak ve yük fark etmeksizin) Boğazlar'dan serbestçe geçebilir. Transit geçişte sadece ekli listede belirtilen vergi ve harçlar alınabilir, başka hiçbir ödeme yoktur. Gemiler bazı bilgileri (adı, uyruğu, tonajı, rotası) Türk makamlarına bildirmek zorundadır. Kılavuzluk ve römorkör hizmeti isteğe bağlıdır.	Madde 2: Barış zamanında tüm ticaret gemileri (hastane, yat ve balıkçı gemileri de dahil) bayrak ve yük fark etmeksizin serbestçe geçebilir. Fener, sıhhiye, kılavuzluk, römorkör gibi hizmetler dışında hiçbir işlem, vergi veya yükümlülük uygulanmaz.	İmzalanan sözleşme metni daha ayrıntılıdır: transit vergilerini sınırlamış, gemilerin bildirim yükümlülüğünü koymuş, kılavuzluğu isteğe bağlı kılmış. Tasarı Metni daha genel bir serbestlik tanıyor, vergiler ve formaliteler konusunda daha geniş muafiyet sağlıyor ama gemilerin bilgi verme yükümlülüğünden veya vergilerin sınırlandırılmasından bahsetmiyor.
Madde 3: Boğazlara giren tüm gemiler, uluslararası sağlık kuralları çerçevesinde Türk sağlık istasyonlarında durmak zorundadır; temiz sağlık belgesi veya bildirisi olan gemiler hızlıca geçer. Salgın riski taşıyan gemiler, sağlık görevlilerini gemiye almak üzere duracak; bu işlem sırasında vergi veya harç alınmaz ve gemiler başka duruş yapmak zorunda bırakılmaz.	Madde 5: Boğazlara girecek ticaret gemileri (hastane, yat ve balıkçı gemileri dahil) Türkiye'nin belirlediği uluslararası sağlık kurallarına göre kontrol edilir. Kontrol her saat yapılabilir, gemilerin geçişini geciktirmemelidir.	İmzalanan sözleşme, riskli gemileri özel olarak belirleyip sağlık görevlilerinin gemiye alınmasını ve vergisiz hızlı geçişi açıkça düzenler. Tasarı ise tüm gemiler için genel bir sağlık kontrolü öngörür ve detaylı sınıflandırma veya uygulama prosedürüne yer vermez.
Madde 4: Savaş zamanında Türkiye taraf değilse, ticaret gemileri bayrak ve yük fark etmeksizin 2. ve 3. maddelerdeki koşullarla Boğazlardan geçiş özgürlüğünden yararlanır. Kılavuzluk ve römorkör hizmeti isteğe bağlıdır.	Madde 3: Türkiye taraf değilse, ticaret gemileri (hastane, yat ve balıkçı gemileri dahil) 2. ve 3. maddelerdeki şartlarla Boğazlardan geçiş hakkına sahiptir. Geçiş serbestliği, Türkiye'nin Milletler Cemiyeti üyeliği nedeniyle üstlendiği taahhütlerle sınırlıdır.	Her iki metin de Türkiye savaşta taraf değilse ticaret gemilerine geçiş hakkı tanır.
Madde 5: Türkiye savaşta ise, Türkiye ile savaşta olmayan ticaret gemileri, düşmana yardım etmeme koşuluyla Boğazlardan geçebilir. Geçiş gündüz yapılır ve Türk makamlarının belirlediği yoldan gerçekleşir.	Madde 4: Türkiye savaşta ise, düşmanla bağlantısı olmayan tüm ticaret gemilerine, düşmana yardım etmeme koşuluyla ve talep üzerine geçiş hakkı verilir. Geçiş gündüz ve Türkiye'nin göstereceği yoldan talep üzerine yapılır.	Her iki metin de Türkiye savaşta iken düşmanla ilişkisi olmayan gemilere geçiş hakkı tanırken, tasarı bu geçişin talep üzerine yapılacağını ekleyerek uygulamada daha esnek bir izin öngörür.
Madde 6: Türkiye yakın bir savaş tehlikesi altındaysa, ticaret gemilerinin 2. maddeye göre geçiş özgürlüğü devam eder; ancak geçiş gündüz yapılmalı ve Türk makamlarınca belirlenen yoldan olmalıdır. Kılavuzluk zorunlu kılınabilir, fakat ücretsizdir.	Yakın savaş tehdidi durumu tasarıda ticaret gemileri için ele alınmamıştır.
Madde 7: “Ticaret gemileri” terimi, sözleşmenin II. Kesimi kapsamına girmeyen tüm gemileri kapsar.	Bu tanım tasarıda yer almamıştır.

Kesim 2:

İmzalanan Sözleşme Maddesi	Sözleşme Tasarısı Maddesi	Fark/Yorum
Madde 8: Savaş gemilerinin nitelikleri ve tonaj hesabı, sözleşmenin II sayılı Ek'inde yer alan tanımlamalara göre yapılır.	Tasarıda bu madde yer almamıştır.
Madde 9: Deniz kuvvetlerinin yakıt taşımak için özel yapılmış yardımcı gemileri, ön-bildirim ve tonaj sınırlamalarına tabi değildir, ancak diğer savaş gemisi kurallarına uyarlar. Bu gemiler silahları belirli sınırları aşmadığı sürece ayrıcalıklarından yararlanabilirler.	Tasarıda böyle bir istisna yapılmamıştır.
Madde 10: Barış zamanında, hafif su üstü gemileri, küçük savaş gemileri ve yardımcı gemiler, tüm ülkelerden olsun, bayrak fark etmeksizin Boğazlara belirlenen koşullarla gündüz ve 13. ve sonraki maddelerde öngörülen koşullar içinde girerlerse giriş yapabilir ve vergi/harç ödemeden geçiş hakkı elde eder.	Madde 6: Barış zamanında, denizaltılar hariç harp gemileri ve yardımcı gemiler, bayrak fark etmeksizin, belirli şartlar dahilinde gündüz geçiş hakkına sahiptir; bu hak, yalnızca yabancı gemilerin nezaket ziyaretlerinde geçerlidir.	Her iki madde de barış zamanında bazı savaş ve yardımcı gemilere gündüz geçiş hakkı tanırken, tasarı denizaltıları hariç tutar ve geçişi yalnızca nezaket ziyaretleri ile sınırlar, imzalanan sözleşme ise daha geniş ve genel bir serbestlik öngörür.
Madde 11: Karadeniz'e kıyısı olan devletler, 14. maddedeki tonaj sınırını aşan hattı harp gemilerini geçirebilir. Ancak bu gemiler Boğazlardan yalnız geçer ve en fazla iki torpido eşliğinde olabilir.	Madde 6, Fıkra B: Karadeniz'e kıyısı olmayan devletler, 14.000 ton toplam tonaj ve bir kruvazör ile iki torpidodan oluşan harp gemilerini, anlaşmadaki şartlar çerçevesinde Boğazlardan geçirebilir. Bu 14.000 ton, Boğazlarda bulunabilecek yabancı harp gemileri için azami tonajı gösterir.	İmzalanan sözleşme, Karadeniz'e kıyıdaş devletlerin büyük gemilerini yalnız ve sınırlı eşlik ile geçirmesine izin verirken, tasarı kıyıdaş olmayan devletler için tonaj ve gemi türü sınırı koyarak geçişi düzenler.
Madde 12: Karadeniz'e kıyıdaş devletler, deniz dışında yaptırdıkları veya satın aldıkları denizaltıları Türkiye'ye önceden haber verirlerse Boğazlar'dan geçirebilir. Bu denizaltılar, Türkiye'ye ayrıntılı bilgiler verilmek koşuluyla, onarım için de geçiş yapabilir. Geçişler gündüz yapılacak ve denizaltılar tek başlarına Boğazlar'dan geçecektir.	Madde 6: Barış zamanında, denizaltılar dışında, savaş gemileri (...) özgürce geçeceklerdir (...)	İmzalanan sözleşme, kıyıdaş devletlerin denizaltılarını sınırlı ve önceden bildirerek geçirmesine izin verirken, tasarı bu geçişi tamamen yasaklamaktadır.
Madde 13: Savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi için Türk Hükümetine diplomatik yolla ön-bildirim yapılmalıdır. Olağan ön-bildirim süresi 8 gündür; Karadeniz'e kıyısı olmayan devletler için 15 güne çıkarılabilir. Ön-bildirimde gemilerin adı, tipi, sayısı, gidiş ve gerekirse dönüş tarihleri belirtilmelidir; tarih değişiklikleri için 3 günlük ön-bildirim gerekir. Boğazlara giriş, ilk ön-bildirimde belirtilen tarihten itibaren 5 gün içinde yapılmalıdır; sürenin aşılması durumunda yeni ön-bildirim yapılır. Geçiş sırasında deniz kuvveti komutanı, kuvvetin tam kuruluşunu Çanakkale ve İstanbul Boğazı girişindeki işaret istasyonuna bildirecektir.	Madde 6, Fıkra A: Harp seferi ve yardımcı gemilerin geçişi için diplomatik yolla Türkiye'ye bir ay önceden bilgi verilmelidir. Ön-bildirimde gemilerin gideceği yer, türü ve sayısı belirtilmelidir.	Her iki metin de savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi için ön-bildirim gerektirirken, imzalanan sözleşme daha ayrıntılı süreler, tarih değişiklikleri ve geçiş bildirimi prosedürleri öngörürken, tasarı sadece bir aylık ön-bildirim ve temel bilgilerle sınırlandırır.
Madde 14: İşbu Sözleşme'nin 11. maddesinde ve III sayılı Ek'inde öngörülen koşullar dışında, Boğazlar'da transit geçişte bulunabilecek bütün yabancı deniz kuvvetlerinin en yüksek (tavan) toplam tonajı 15.000 tonu aşmayacaktır. Bununla birlikte, bir önceki fıkrada belirtilen kuvvetler dokuz gemiden çok gemi içermeyeceklerdir. Karadeniz'e kıyıdaş olan ya da olmayan Devletlerin, 17. madde hükümleri uyarınca Boğazlar'daki bir limanı ziyaret eden gemileri bu tonaja katılmayacaktır. Geçiş sırasında bir avaryaya uğramış olan savaş gemileri de bu tonaja katılmayacaktır; bu gemiler, onarım sırasında Türkiye'ce yayımlanan özel güvenlik hükümlerine bağlı tutulacaklardır.	Madde 6, Fıkra B: Karadeniz'e kıyısı olmayan devletler, 14.000 ton toplam tonaj ve bir kruvazör ile iki torpidodan oluşan harp gemilerini, anlaşmadaki şartlar çerçevesinde Boğazlardan geçirebilir. a Madde 6, Fıkra C: Karadeniz'e kıyısı olmayan devletlerin harp gemilerinin toplam hacmi 28.000 tonu aşamaz.
Madde 15: Boğazlarda transit geçişte olan savaş gemileri, taşıyabilecekleri uçakları hiçbir durumda kullanamazlar.	Madde 6, Fıkra F: Boğazlardan geçen harp gemileri, bulundurabilecekleri hava araçlarını hiçbir şekilde kullanamazlar.	Her iki metin de Boğazlardan geçen savaş gemilerinin uçak veya hava araçlarını kullanmasını yasaklarken, ifade şekilleri farklıdır; anlam olarak eşdeğerdir.
Madde 16: Boğazlardan transit geçen savaş gemileri, yalnızca avarya (arızalar) veya geminin teknik yönetimi dışında gelişen aksaklıklar sebebiyle kalabilir; bunun dışında, geçiş için gerekli süreden daha fazla Boğazlarda duramazlar.	Madde 6, Fıkra G: Boğazlardan transit geçen harp gemileri, sadece “basarat” (hava muhalefeti, görüş zayıflığı) veya “arızai bahriye ahvali” durumları hariç, geçiş için gerekli süreden daha uzun süre Boğazlarda bekleyemezler.
Madde 17: Türk Hükümetinin davetiyle, herhangi bir tonaj veya türdeki donanma gemileri Boğazlardaki bir limana sınırlı süreli “nezaket ziyareti” yapabilir. Ancak bu kuvvet, 10., 14. ve 18. maddelerde transit için öngörülen koşullara uymuyorsa, ziyaret bittikten sonra Boğazlardan aynı yoldan geri çıkmak zorundadır.	Madde 6: Barış zamanında (denizaltılar hariç) bütün harp ve yardımcı gemiler, bayrak fark etmeksizin hiçbir vergi ya da yükümlülüğe tabi tutulmadan gündüz vakti Boğazlardan serbestçe geçebilir.Ancak bu serbest geçiş hakkı, yabancı gemilerin yapacağı “nezaket ziyaretleri” ile sınırlıdır.
Madde 18: Karadeniz'e kıyısı olmayan devletlerin barış zamanında bu denizde bulundurabilecekleri toplam tonaj sınırlandırılmıştır: a) Normal koşullarda toplam tonaj 30.000 tonu aşamaz. b) Karadeniz'deki en güçlü donanmanın tonajı, sözleşme imzalanma tarihindeki en güçlü donanmayı en az 10.000 ton aşarsa, toplam tonaj en çok 45.000 tona kadar artırılabilir; kıyıdaş devletler bu bilgiyi her yıl 1 Ocak ve 1 Temmuz'da Türk Hükümetine bildirecek ve bu bilgi diğer taraflara iletilecektir. c) Kıyısı olmayan devletler, bu tonajın üçte ikisi ile sınırlandırılır. d) İnsanî amaçlarla donanma göndermek isteyen kıyısı olmayan devletler, toplam 8.000 tonu aşmamak koşuluyla, ön-bildirim olmadan Türk Hükümetinden izin alarak girebilir. Kıyısı olmayan devletlerin savaş gemileri, amaç ne olursa olsun 21 günden fazla Karadeniz'de kalamaz.	Madde 6, Fıkra C: Karadeniz'e kıyısı olmayan devletlerin savaş gemilerinin toplam tonajı 28.000 tonu aşamaz. Madde 6, Fıkra E: Karadeniz'e kıyısı olmayan devletlerin Boğazlardan geçerek denize giren harp gemileri, en fazla 15 gün içinde Karadeniz'i terk etmek zorundadır.
Madde 19: Türkiye savaşan taraf değilse, savaş gemileri 10–18. maddelerde belirtilen koşullar çerçevesinde Boğazlarda tam geçiş özgürlüğünden yararlanır. Savaşan herhangi bir devletin savaş gemilerinin geçişi yasaktır; ancak Türkiye ile yapılmış, Milletler Cemiyeti Misakı çerçevesinde tescil edilmiş karşılıklı yardım antlaşmaları bu yasaktan muaftır. Bu istisnai durumlarda 10–18. maddelerdeki kısıtlamalar uygulanmaz. Savaşan devletlerin Karadeniz'e kıyısı olan veya olmayan savaşan devletlere ait savaş gemileri, bağlı bulundukları limanlara dönebilir. Savaşan devletlerin savaş gemileri Boğazlarda el koyma, denetleme veya başka düşmanca eylemde bulunamaz.	Madde 7: Harp zamanında, Türkiye taraf değilse, harp gemileri ve yardımcı gemiler önceki maddelerde belirtilen koşullar dahilinde Boğazlardan serbestçe geçiş hakkına sahiptir. Savaşan devletlerin savaş gemileri Boğazlarda el koyma, denetleme veya başka düşmanca eylemde bulunamaz.
Madde 20: Savaş zamanında Türkiye savaşan taraf ise, 10–18. maddelerdeki tüm hükümler uygulanmaz. Savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi konusunda Türk Hükümeti tamamen serbesttir; dilediği şekilde karar verebilir.	Madde 8: Türkiye savaşan taraf olduğunda, harp gemileri ve yardımcı gemilerin geçişi 6. maddedeki hükümlere göre değil, tamamen Türkiye'nin iznine tabidir.	İki metin de Türkiye savaşan taraf olduğunda geçişin tamamen Türk yetkisine bırakıldığını ifade eder.
Madde 21: Türkiye kendisini yakın bir savaş tehlikesi altında görürse, 20. madde hükümlerini uygulama hakkına sahiptir. Bu yetki kullanılmadan önce Boğazlardan geçmiş olan savaş gemileri, bağlı bulundukları limanlara dönebilir; ancak Türkiye, hangi devletin gemilerinin bu haktan yararlanacağını sınırlayabilir. Türk Hükümeti, yetkiyi kullanırsa ilgili Bagıtlı Yüksek Taraflara ve Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine bildirimde bulunacaktır. Milletler Cemiyeti Konseyi, üçte iki çoğunlukla alınan önlemlerin haksız olduğuna karar verirse ve imzacıların çoğu da aynı görüşteyse, Türkiye bu önlemleri kaldırmakla yükümlüdür.	Madde 9: Türkiye, kendisinin harp tehdidi altında olduğunu hissederse, Milletler Cemiyetini haberdar ederek ve ilgili devletleri bilgilendirerek, 8. madde hükümlerini uygulama hakkına sahiptir.
Kesim 3, Madde 11: Sivil uçaklar, Akdeniz ile Karadeniz arasında geçiş yapmak için Türk Hükümeti tarafından belirlenen hava yollarını kullanır. Tarifesiz uçuşlar için 3 gün önceden, tarifeli uçuşlar için geçiş tarihlerini içeren genel bir ön-bildirim yapılır. Boğazlar askerileştirilmiş olsa bile, Türk Hükümeti Avrupa ve Asya arasında uçmalarına izin verilen sivil uçaklara güvenli geçiş sağlar; uçuş izni verilen durumlarda Boğazlar üzerinde izlenecek yol belirlenir.	Kesim 3, Madde 11: Sivil ve askeri uçaklar Boğazların üzerinde uçamaz. Akdeniz ile Karadeniz arasında geçişleri, Türkiye'deki hava ulaşımı kuralları uyarınca gösterilen bir yoldan yapılır.	Bu iki madde, her iki metinde de 'Kesim 3' içerisinde yer alır; ancak tek bir madde için tablo oluşturulmak istenmediğinden, bu tabloya eklenmiştir.

Fesih şartları

Sözleşmenin süresi, yürürlüğe giriş tarihinden başlayarak, 20 yıl sürecektir. Bununla birlikte, sözleşmenin 1. maddesinde doğrulanan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğü ilkesinin sonsuz bir süresi olacaktır.

20 Temmuz 1956'da sözleşmenin süresi bitmiş, sözleşmeyi imzalayan devletler Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ni değiştirmek için girişimlerde bulunmuşlar ancak başarılı olamamışlardır.

Uluslararası Deniz Hukuku kuralları ve fesih şartlarında da belirtildiği gibi gemilerin uğraksız geçiş (transit değildir) hakkı gereği sözleşmenin değişmesi durumunda dahi, sözleşmenin I sayılı Ek'i değişmedikçe Türk Boğazları'ndan geçecek hiçbir gemiden zorunlu olarak, sözleşmenin I sayılı Ek'inde öngörülen vergilerden ve harçlardan başka ücret talep edilemeyecektir.

Ayrıca bakınız

• Türk Boğazları krizi

Dış bağlantılar

• Montrö Boğazlar Sözleşmesi metni14 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.