Giray Hanedanı
| Giray Hanedanı Âl-i Cengiz | |
|---|---|
.png){kind=icon} | |
| Ülke |  Kırım |
| Milliyet | Tatar |
| Kuruluş | 1441 |
| Kurucu | I. Hacı Giray |
| Yıkılış | 1783 |
| Son hükümdar | Şahin Giray |
| Unvan(lar) | Han |
Giray Hanedanı (Kırım Tatarcası: Geraylar) ya da Âl-i Cengiz, Kırım hanlarının mensubu bulunduğu hanedanın adı (15-18 yüzyıl). 'Cengiz Han'ın soyundan gelen Giray Hanedanı'nın kurucusu olarak 1449 tarihi temel alınır ve kurucusu I. Hacı Giray Han kabul edilir. Cengiz Han geleneğinden gelen Altın Ordu Hanlığının, Kazan Hanlığı ve Kırım Hanlığı olarak bölünmesi üzerine, 'Giraylar' tarih sahnesine çıkar. Giraylar'dan seçilen hükümdar 'Han' unvanını taşır. Hanlığın merkezi bu gün Ukrayna sınırları içerisinde kalan, Kırım'ın Bahçesaray şehridir. Bahçesaray'da bulunan ve günümüze kadar korunabilen Hansaray hanların yönetim merkezidir. Hanedanda, Han'dan sonra tahta geçecek veliaht Kalgay unvanına sahiptir.
I. Mengli Giray döneminde Osmanlı İmparatorluğu 'na bağlanır. Sahip Giray Hanlığın baş kentini Eski Kırım şehrinden Bahçesaray'a taşır.
Giray hanedana mensup hanlardan sonra hükümdarlığı üstlenecek 'Kalgay'ın kim olacağı, Kırım'da Mirza adı verilen (Şirin, Barın, Кıpçak, Argın) gibi diğer 'soylu' ailelerin temsilcileri tarafından seçilir. Kalgay adaylarına Nureddin adı verilirdi. 'Mirzalar' adı verilen bu ailelerin mensubu beyler, Kırım'daki iktidarın 'Hanla' birlikte diğer unsurlarıdır.
Osmanlı Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı diplomasi geleneğine göre Giray Hanedanı üyeleri, Osmanlı Hanedanı mensuplarının ardından Osmanlı İmparatorluğu hiyerarşisinde ikinci sırada yer alırdı.
"Eğer Roma ve Bizans üç önemli emperyal değerin ikisini temsil ediyorsa, üçüncüsü Cengiz Han soyudur... Eğer Osmanlı büyüdüyse, bunda Cengiz soylu Giraylar'ı mirasının etkisi büyüktür" (Sebag Montefiore Prince of Princes: The Life of Potemkin. London, 2000).
15. ve 16. yüzyılda Osmanlı diplomasisina göre protokolde Giray Han Osmanlı Sultanı'nın ardından gelmekteydi ve Vezir-i Azam'dan bir üst seviyedeydi. Semiz Mehmet Giray'ın, isyanından sonra protokoldeki seviyesi Vezir-i Azam seviyesine düşürüldü.
Osmanlı Diplomasisi ve Giraylar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kırım Han'ı İstanbul'a geldiğinde kendisine görkemli törenler yapılır. Osmanlı Hakanı, üç adım öne çıkarak kendisini karşılar. Kırım Hanı, iki tuğ, iki sancak ve yedi kat mehter sahibidir. Kırım ordusu, Osmanlı ordusuna katıldığında da, top ve tüfek atışlarıyla karşılanır. Rumeli Beylerbeyi bütün maiyetiyle karşılamaya çıkar; Ordugâhın girişinden itibaren bütün rikab-ı hümâyun ağaları, at üstündeki Hanın sağ ve solunda yaya olarak yürürler.
Osmanlı Hakanının oturduğu Otağ-ı Hümâyun'a yaklaşınca vezirler karşılar ve Otağa götürürler. Kırım Hanı atından iner; Vezir-i âzam, Hanın koltuğuna girerek huzur-u hümâyuna çıkarır. Osmanlı Hakanı, "Hoş geldin Han kardeş" diyerek iltifat eder. Bütün bunlar sadece Kırım Hanı için uygulanan en yüksek protokoldür.Kırım ve Kırımlılar Kültür ve Turizm Bakanlığı,'Kırım ve Kırımlılar' maddesi.
Hanedanın Düşüşü
[değiştir | kaynağı değiştir]Kırım'ın Ruslar tarafından ilhak edilmesi üzerine Giray Hanedanı mensupları Türkiye'ye göç etti. Bazıları Avrupa'ya yerleşti. Son han, Şahin Giray'ın büyük oğlu ve büyük kızı ise Bursa ve Istanbul'a yerleşti. Hanedan Kırım Hanlığının 1783 yılında sona ermesi ile son han Şahin Giray ile iktidarını tamamladı.
Giray Hanedanı listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Hanlık Süresi | İsim | Han Oluşu |
|---|---|---|
| 1427 ve 1441-1456 | I. Hacı Giray | İlk Saltanatı |
| 1456 | Hayder | |
| 1456-1466 | I. Hacı Giray | İkinci Saltanatı |
| 1466-1467 | Nur Devlet | İlk Saltanatı |
| 1467 | I. Mengli Giray | İlk Saltanatı |
| 1467-1469 | Nur Devlet | İkinci Saltanatı |
| 1469-1475 | I. Mengli Giray | İkinci Saltanatı |
| 1475-1476 | Nur Devlet | Üçüncü Saltanatı |
| 1476-1478 | Hanedanlık Kesintiye Uğradı | |
| 1478-1515 | I. Mengli Giray | Üçüncü Saltanatı |
| 1515-1523 | I. Mehmed Giray | |
| 1523-1524 | I. Gazi Giray | |
| 1524-1532 | I. Saadet Giray | |
| 1532 | I. İslam Giray | |
| 1532-1551 | I. Sahib Giray | |
| 1551-1577 | I. Devlet | |
| 1577-1584 | II. Mehmed Giray | |
| 1584 | II. Saadet Giray | |
| 1584-1588 | II. İslam Giray | |
| 1588-1596 | II. Gazi Giray | İlk Saltanatı |
| 1596 | I . Fetih Giray | |
| 1596-1607 | II. Gazi Giray | İkinci Saltanatı |
| 1607-1608 | Тoktamış Giray | |
| 1608-1610 | I. Selâmet Giray | |
| 1610-1623 | Canıbek Giray | İlk Saltanatı |
| 1623-1628 | III. Mehmet Giray | † |
| 1628-1635 | Canıbek Giray | İkinci Saltanatı |
| 1635-1637 | İnayet Giray | |
| 1637-1641 | I. Bahadır Giray | |
| 1641-1644 | IV. Mehmet Giray | İlk Saltanatı |
| 1644-1654 | III. İslam Giray | |
| 1654-1666 | IV. Mehmet Giray | İkinci Saltanatı |
| 1666-1671 | Adil Giray | |
| 1671-1678 | I. Selim Giray | İlk Saltanatı |
| 1678-1683 | Murat Giray | |
| 1683-1684 | II. Hacı Giray | |
| 1684-1691 | I. Selim Giray | İkinci Saltanatı |
| 1691 | III. Saadet Giray | |
| 1691-1692 | Safa Giray | |
| 1692-1699 | I. Selim Giray | Üçüncü Saltanatı |
| 1699-1702 | II . Devlet Giray | İlk Saltanatı |
| 1702-1704 | I. Selim Giray | Dördüncü Saltanatı |
| 1704-1707 | III. Gazi Giray | |
| 1707-1708 | I. Kaplan Giray | İlk Saltanatı |
| 1709-1713 | II . Devlet Giray | İkinci Saltanatı |
| 1713-1715 | I. Kaplan Giray | İkinci Saltanatı |
| 1716-1717 | III. Devlet Giray | |
| 1717-1724 | IV. Saadet Giray | |
| 1724-1730 | II. Mengli Giray | İlk Saltanatı |
| 1730-1736 | I. Kaplan Giray | Üçüncü Saltanatı |
| 1736-1737 | II. Fetih Giray | |
| 1737-1740 | II. Mengli Giray | İkinci Saltanatı |
| 1740-1743 | II. Selamet Giray | |
| 1743-1748 | II. Selim Giray | |
| 1748-1756 | Arslan Giray | İlk Saltanatı |
| 1756-1758 | Halim Giray | |
| 1758-1764 | Kırım Giray | İlk Saltanatı |
| 1765-1767 | III. Selim Giray | İlk Saltanatı |
| 1767 | Arslan Giray | İkinci Saltanatı |
| 1767-1768 | Maksud Giray | |
| 1768-1769 | Kırım Giray | İkinci Saltanatı |
| 1769-1770 | IV. Devlet Giray | İlk Saltanatı |
| 1770 | II. Kaplan Giray | |
| 1770-1771 | III. Selim Giray | İkinci Saltanatı |
| 1771-1775 | II. Sahib Giray | |
| 1775-1777 | IV. Devlet Giray | İkinci Saltanatı |
| 1777-1782 | Şahin Giray | İlk Saltanatı |
