Paleologos Hanedanı

Paleologos Hanedanı Παλαιολόγος
Ülke	Bizans İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu
Kuruluş	11. yüzyıl 1259 (1259'da imparatorluk ailesi oldu)
Kurucu	Nikiforos Paleologos (hanedan kurucusu) VIII. Mihail (ilk imparator)
Son hükümdar	XI. Konstantinos (son imparator) Thomas Paleologos & Dimitrios Paleologos (Mora)
Unvan(lar)	Bizans imparatoru Mora despotu

Paleologos veya Palologoz Hanedanı (Yunanca: Παλαιολόγος Palaiologos), 1259-1453 arasında hüküm sürmüş Bizans hanedanı.

Hakkında

Bizans kaynaklarında Paleologos Hanedanı, kökleri eski çağlara kadar uzanan soylu bir aile olarak sunulursa da bilinen ilk Paleologos, VII. Mihail döneminde (1071-1078 arası hükümdar) Mezopotamya'nın Stratigos'u Nikiforos Paleologos'tur. Onun oğlu Georgios ise I. Aleksios'un (1081-1118 arası hükümdar) başarılı bir komutanı idi. 12. yüzyılda da Paleologosların çoğunluğunun, başarılı generaller olarak görülür. Aralarında sivil görevlere yükselmiş bir aile üyesi bilinmemektedir. Hemen hepsi zengin toprak sahipleri olan Paleologoslar, diğer soylu aileler Komninoslar, Angeloslar ve Dukaslarla akrabaydılar. Bunlardan, III. Aleksios'un (hd 1195-1203) kızı Eirene ile evlenen Aleksios Paleologos'a, 1200'de Konstantinopolis'te çıkan bir isyanı bastırdıktan sonra taht üzerinde vesayet hakkı verilmişti.

Paleologoslar devletteki bu ayrıcalıklı konumlarını 1204'te Konstantinopolis'te kurulan Latin İmparatorluğu'ndan sonra da devam ettirdiler. Aleksios Paleologos'un oğlu Andronikos "Megas Domestikos" (eyalet ordularının kumandanı) unvanını taşıyordu. Onun oğlu ise, Nikea'da (günümüzde İznik) hüküm süren meşru imparator IV. İoannis'in çocuk yaşta olmasından yararlanarak VIII. Mihail adıyla 1259'da imparatorluğunu ilan etti ve Paleologos Hanedanı'nı kurdu.

VIII. Mihail'in 1261'de Konstantinopolis'teki Latin işgaline son vererek Bizans İmparatorluğu'nu yeniden kurmasını takiben, Paleologos ailesinin üyeleri imparatorluğun dört bir yanına yayıldılar ve yüksek görevleri işgal ettiler. 1347'ye kadar kesintisiz süren Paleologos iktidarı söz konusu tarihte Kantakuzinos ailesinden "megas domestikos" İoannis'in tahtı gasp etmesi ile bir süre kesintiye uğradıysa da 1354'te VI. İoannis Kantakuzinos'un safdışı edilmesiyle hanedan sürdü fakat iktidar kavgası aile içinde devam etti. 1376-1379 arasında V. İoannis'in oğlu Andronikos (IV), 1390'da ise Andronikos'un oğlu İoannis (VII) tahtı gasp ettiler, fakat her iki sorun da bazı tavizler verilerek aile içinde halledildi.

Paleologos Hanedanı'nın Peloponez'te hüküm süren kolu ise bağımsız davranmasına karşın hanedana sadakatini korudu. VIII. İoannis'in çocuksuz olarak ölümü üzerine yerine geçen kardeşi Mora Despotu Konstantinos bu koldan geliyordu. Konstantinos'un Mora'dan gelerek tahtı ele geçirmesi, kardeşinin muhalefeti ile karşılaştığı için yaklaşık iki ay imparatorluk sahipsiz kalmıştır. Konstantinos'un 1453'te Konstantinopolis'i kuşatan Osmanlılara karşı savaşırken ölmesiyle Paleologos Hanedanı'nın iktidarı sona erdi, fakat İoannis'in kardeşleri Dimitrios ve Thomas ise 1460'ta II. Mehmed'in (Fatih) Yunanistan'ı fethetmesine dek bu topraklarda hüküm sürmeye devam ettiler. Son Mora Despotu Thomas 1465'te Roma'da ölürken, kızı Zoi (Sofia) Palaiologina 1472'de Rus Prensi III. İvan ile evlenmiş, oğlu Manuel ise İstanbul'a yerleşerek Müslümanlığı kabul etmişti. II. Andronikos'un oğlu Teodoros'un Montferratlı Argentina Spinola ile evlenmesiyle hanedanın bir başka kolu da 1305-1533 arasında Monferrato markiliğini elinde tuttu.

Paleologos Hanedanı dönemi, VIII. Mihail'in başlattığı geçici bir canlanma döneminden sonra Bizans İmparatorluğunun giderek zayıfladığı, küçük feodal beylikler halinde parçalandığı ve nihayet Osmanlılar karşısında yok olduğu dönemdir. Bizans toprak düzeninin temelini oluşturan "pranoia" (büyük çiftlikler) sistemi yozlaşarak, yerine "paroikoi" sistemi (yarı özgür köylülüğe dayalı bir sistem) geçmeye başladı. Buna bağlı olarak vergilerin düzenli toplanması güçleşti ve Bizans sikkesi İperpiron, Batılı paralar karşısında değer kaybetmeye devam etti, devlet hazinesi ve dolayısıyla ordu zayıflamaya başladı. Bu dönemde, devlet ve imparator gücünü sürekli kaybederken buna karşılık kilise kurumu iktidarını pekiştiriyordu.

Palaigoslar döneminde Bizans ordusu büyük ölçüde yabancı paralı askerlerde (Alanlar, Sırplar, Bulgarlar, Katalanlar, Türkler, İtalyanlar ve Almanlar), donanması da Venedikliler ve Cenevizlilerden oluşuyordu. Aynı zamanda İtalyan şehir devletlerinin Konstantinopolis'teki ticari ayrıcalıkları ve etkinlikleri giderek arttı ve neredeyse devlet içinde devlet haline geldiler (Latinler).

13. yüzyılın ortalarından itibaren Anadolu'yu tehdit eden Moğol ve Türk akınları, Balkanlar'da Bulgarlar ve Sırpların ilerlemesi, başkentin çevresindeki dirliklerin de zayıflaması ile doğrudan Konstantinopolis'i tehdit eder hale gelmişti. Artan Osmanlı tehlikesine karşı sürekli Batı ile ittifak yapmaya çalışan Palaigoslar, kiliselerin birleşmesi politikalarını desteklerken, Batılı prens ve prensesler yaptıkları evlilikler aracılığı ile askeri yardım sağlamaya çalıştılar. II. Andronikos önce Macar prensesi Anna, sonra da Montferratlı Yolanda ile, III. Andronikos önce Braunschweig'li Adelheid sonra da Savoylu Anna ile, II. Andronikos'un oğlu Teodoros Montferratlı Argentina Spinola ile bu amaçlarla evlendiler. Palaigos Hanedanı'ndan pek çok üye ayrıca Sırp, Bulgar, Ermeni, Norman, Trebizondlu (Trabzon) ve Epiruslu (Yunanistan'da) soylularla da evlenmişler, fakat tüm bu girişimler Bizans İmparatorluğu'nu ayakta tutmaya yetmemiştir.

Askeri, siyasal ve ekonomik başarısızlıklara karşılık, Paleologoslar dönemi kültürel ve bilimsel açıdan zengin bir dönemdir. Konstantinopolis Akademisi'nde sonradan Rönesans hareketini de etkileyecek çok sayıda felsefeci, tarihçi, yazar, şair ve bilim insanı yetiştirmiştir. Tarihçiler Georgios Pahimeres, Nikiforos Grigoras, Laonikos Halkokondiles, Mihail Dukas, Georgios Sfrantzes, Mihail Kritobulos, Demetrios Kidones, Prohoros Kidones, Aleksios Makrembolites ve Pseudo Kodinos, bilim adamları Teodoros Metohites, Georgios Akropolites, Nikiforos Blemmides ve Georgios Kiprios; felsefeciler Gemistos Plethon ve Nikiforos Humnos; filolog Tomas Magistros; şairler Manuel Holobolos ve Manuel Files, ilahiyatçılar Gregorios Sinaites, Gregorios Palamas, Gregorios Akindinos, İoannes Eugenikos, Markos Eugenikos ve İoannes Bessarion; hukukçular Konstantinos Harmenopulos ve Matteos Blastares bu canlı ve verimli kültür yaşamına işaret etmektedirler.

Hanedan üyesi imparatorlar

• VIII. Mihail (hd 1259-1282)
• II. Andronikos (hd 1282-1328)
• III. Andronikos (hd 1328-1341)
• V. İoannis (hd 1341-1391)
• IV. Andronikos (hd 1376-1379)
• VII. İoannis (hd 1390)
• II. Manuil (hd 1391-1425)
• VIII. İoannis (hd 1425-1448)
• XI. Konstantinos (hd 1449-1453)

Paleologos döneminde hanedan dışından gelerek tahtı ele geçiren tek imparator VI. İoannis'tur (hd 1347-1354). Ancak o da V. İoannis'in kızıyla evlenerek hanedana akraba olmuştu.

Kaynakça

• J. C. Cheynet-J. F. Vanier, Études prosopographiques, Paris, 1986, s. 123-187
• A. Th. Papadopulos, Versuch einer Genealogie der Palaiologen, 1259-1453, Amsterdam, 1962
• Nicol, Donald M. (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453 (İngilizce) (İkinci bas.). Londra: Rupert Hart-Davis Ltd. ISBN 0-246-10559-3. 
• Georgiy Ostrogorskiy, Bizans, 433-527
• Şerif Baştav, Bizans İmparatorluğu Tarihi, Son Devir, 1261-1461, Ankara, 1989
• A. E. Laiu-Thomadakis, Peasant Society in the Late Byzantine Empire, Princeton, 1977
• The Twilight of Byzantium, (yay. haz. S. Curcic-V. Mouriki), Princeton, 1991
• Art et Société à Byzance sous les Paléologues, Venedik, 1971
• I. Sevcenko, Society and Intellectual Life ın the Late Byzantium, Londra, 1981
• The Palaelogan Renaissance, Renaissance Before the Renaissance (yay. haz. Warren Treadgold), Stanford, 1984, s. 194-223
• Ayşe Hür, Dünden Bugüne İstnbul Ansiklopedisi, c. 6, s. 207, İstanbul, 1994