Derviş Cara Ayaklanması
| Derviş Cara Ayaklanması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Arnavut isyanları | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı İmparatorluğu |
 Arnavut İsyancılar | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Hayreddin Paşa Ömer Lütfi Paşa Bib Doda Paşa,[1] |
Derviş Cara Mustafa Zerqani Salë Markja Bajram Vaksinca Cen Leka Süleyman Vokşi[2] | ||||||
| Güçler | |||||||
|
30,000 Bilinmeyen sayıda düzensiz asker | y. 10,000[3] | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| Bilinmiyor | Bilinmiyor | ||||||
Derviş Cara Ayaklanması (1843–1844; Arnavutça: Kryengritja e Dervish Carës)[4][5] 19. yüzyılda Osmanlı Arnavutluğu'un kuzeyinde, 1839'da başlayan ve Arnavutluk bölgelerinde kademeli olarak uygulamaya konulan Osmanlı Tanzimat reformlarına karşı düzenlenen bir ayaklanmaydı. Bazı tarihçiler, aynı dönemde Dibër'de yaşanan olayları da aynı tarihsel isim altında ele alırlar, ancak Dibër'deki olaylar bağımsızdı ve başka liderler tarafından yönetiliyordu.
Arkaplanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Tanzimat reformları 1839'da başladı ve Avrupa'dan esinlenen reformlar getirerek Osmanlı İmparatorluğu'nu modernize etmeyi amaçladı. En önemlisi, idare ve ordunun merkezileştirilmesi ve rasyonelleştirilmesini içeriyordu. Bu, İmparatorluğun Müslüman toplulukları arasında eski feodal düzeni (bkz. timariotlar ve sipahiler) ve özellikle de önemli bölgesel otoriteye sahip olan ve genellikle imparatorluk hükümetinden geniş kapsamlı özerkliğe sahip olan çeşitli yerel liderleri olumsuz etkiledi. Arnavutlar, Osmanlılar için uzun süredir insan gücü kaynağı olmuş, hem askerler hem de Köprülü ailesi gibi devlet adamları sağlamıştı. Ancak Tanzimat reformları, özellikle de nüfuzlu yerel liderlerin Osmanlı memurlarıyla değiştirilmesi, yeni vergilerin getirilmesi, düzenli orduya zorunlu askerlik ve genel nüfusu silahsızlandırma girişimi, büyük bir hoşnutsuzluğa neden oldu ve 1840-43 yıllarında Batı Balkan eyaletlerinde bir dizi kargaşaya yol açtı.[6]
1843 yazında, Prizren sakinleri şehri yöneten yeni yetkililere saldırarak onları bozguna uğrattılar ve onların örneğini Priştine (bugün Pristina) ve Yakova (bugün Gjakova) sakinleri de izledi.[7] Şehirlerdeki bu yerel ayaklanmalar Osmanlı yetkililer tarafından derhal bastırıldı.
Ayaklanma
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayaklanmanın doğrudan nedeni, yerel Arnavutça konuşan paşaların tutuklanması ve tasfiyesi, özellikle de Kalkandelen'den (şimdiki Tetovo) Abdurrahman Paşa ve onun iki kardeşi, Üsküp'den (şimdiki Üsküp) Havzi Paşa ve Kustendil'den Hüseyin Paşa'nın tutuklanması ve tasfiyesiydi. Derviş Cara liderliğindeki isyancılar, diğer Arnavutça konuşan paşaların da desteğini almıştı.[8] İsyan Temmuz 1843'te Üsküb'de başladı ve Hajredin Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, isyana karşı koyarken yerel Arnavutları düzenli orduya katmaya çalıştığında şiddetle büyüdü. Kasım ayında isyancılar Gostivar'ı kurtardılar ve Ocak 1844'te Osmanlı ordusuyla şiddetli çatışmaların ardından Kalkandelen'i ele geçirdiler. Şubat 1844'te isyancılar Üsküb'e saldırarak ele geçirdiler. Kurtarılan topraklarda yeni kurulan yönetimin en üst organı olan Derviş Cara liderliğindeki Büyük Konsey'i kurdular. Şubat 1844'te isyancılar Kumanova'yı ele geçirdiler. Kumanova'dan sonra isyancılar Preševo, Buyanofça, Vranje, Leskovac ve şu anda Sırbistan'da bulunan diğer bölgeleri ele geçirdiler. İsyan Pejë, Gjakovë, Prizren ve Shkodër'e yayılırken, 1844 baharında isyan güneyde Ohri (şimdiki Ohrid) ve Manastiri'ye, batıda İşkodra'ya, kuzeyde Vranje ve Leskovac'a ve doğuda Kumanova'ya ulaştı. İsyancılar, Yanya Sancağı'ndaki Arnavutlara bir mektup göndererek onları kardeşleri olarak hatırladıklarını ve Osmanlı ordusu için savaşmamalarını istediler.[9]
İsyanın daha da genişlemesinden korkan Osmanlı hükümeti, müzakereler yoluyla biraz zaman kazanmaya çalıştı. İsyancıların talepleri şunlardı:
- Arnavutların askere alınması için uygulanan askerlik vergisinin kaldırılması
- Arnavutça bilmeyen Osmanlı memurlarının yerli Arnavutlarla değiştirilmesi
- Osmanlı hükümetinin 1830'da Sırplara yaptığı gibi Arnavutluk'un özerkliğinin tanınması
İsyancıların talepleri kabul edilmedi. İsyancıları bölmek amacıyla Osmanlı hükümeti af ilan etti, yeni vergileri kaldırdı ve askere alma sürecini erteledi; bu süreç gelecekte gönüllü hale gelecekti. Osmanlı başkomutanı Ömer Paşa, Arnavutlara silahlarını teslim etmeleri halinde 1830'da Sırplara tanınan haklarla aynı haklara, yani özerkliğe kavuşacaklarına dair söz verdi. Aynı zamanda Ömer Paşa komutasındaki 30.000 kişilik bir Osmanlı ordusu Monastir'e gönderildi. Bib Doda, Mirdita bölgesi'nin (Kuzey Arnavutluk'ta çoğunlukla Katoliklerin yaşadığı bir bölge) Kepadan'ı, Osmanlı İmparatorluğu'na sadakatinin bir göstergesi olarak adamlarıyla birlikte Osmanlılara yardım etmek için geldi ve savaşlarda önemli bir rol oynadı.[1] Mayıs 1844'te Osmanlı ordusu isyancılara saldırdı ve onları Kalkandelen, Üsküb ve Kumanova bölgelerine çekilmeye zorladı. 13-17 Mayıs 1844 tarihleri arasında Katlanovo Geçidi'nde ve 18 Mayıs'ta Katlanovo termalinde şiddetli çatışmalar yaşandı. Sayıca az olmaları ve topçu silahlarının olmaması nedeniyle isyancılar, üstün Osmanlı ordusuna karşı daha fazla direnemediler. 21 Mayıs 1844'te Osmanlı ordusu Üsküb'e girdi ve burada birçok misilleme yapıldı. Mayıs-Haziran aylarında, isyancılarla şiddetli çatışmaların ardından Osmanlı ordusu Kumanova, Preševo, Bujanovac, Vranje, Kalkandelen ve Gostivar'ı geri aldı, Temmuz ayında ise Kačanik'ten Pristina'ya kadar tüm bölgeleri ele geçirdi. Derviş Cara, 1844 yazında Osmanlı kuvvetleri tarafından yakalandı.
Dibër'deki eylemler
[değiştir | kaynağı değiştir]Derviş Cara'nın yakalanması, Dibër ve Shkodër bölgelerinde devam eden isyanı sona erdirmedi. Direniş, özellikle yerel liderlerin önderliğindeki Dibër'de çok güçlüydü. 1844 sonbaharında, Osmanlı ordusu Debre Sancağı'ndaki isyancılara karşı toplandı. Rexhep Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri, Mavrova ovasında isyancılar tarafından yenilgiye uğratıldı. Dibër Sancağı'ndaki isyancılar, Bektaşi Tarikatı Şeh Mustafa Zerqani tarafından yönetiliyordu. 1844 yılının Kasım ayında yapılan bir toplantıda, Dibër'in eski özerkliğinin değiştirilmeyeceği ilan edildi. Cen Leka liderliğindeki isyancı ordu, Hayredin Paşa liderliğindeki ilerleyen Osmanlı ordusunu durdurmaya çalıştı. Osmanlı komutanı yeniden af ilan etti, yeni vergilerin kaldırılacağını ve gelecekte gönüllü hale gelecek olan askere alma sürecinin erteleneceğini açıkladı. En büyük direniş, beş gün süren Gjuricë Savaşı sırasında gerçekleşti. Ioannina'daki bir Fransız diplomatın raporuna göre, kadınlar ve çocuklar bile savaşa katıldı.[10] Osmanlı ordusu büyük kayıplar verdi, ancak sayı ve silah bakımından büyük üstünlüğü sayesinde isyancıları savaştan çekilmeye zorlamayı başardı. Osmanlı ordusunun misillemeleri, çok sayıda insanın evlerini terk etmesine neden oldu. İsyan bastırılmış olsa da, Osmanlı hükümeti Dibër ve İşkodra sancağına Tanzimat'ın uygulanmasını erteledi. Derviş Cara, diğer yerel liderlerle birlikte ölüm cezasına çarptırıldı, ancak bu ceza daha sonra ömür boyu hapis cezasına dönüştürüldü.
İsyanın Günümüze Kalan Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Hayredin Paşa'nın Gjuricë Savaşı'nı anlatan şarkısı Arnavutlar arasında ünlüdür ve günümüzde de söylenmeye devam etmektedir.[11]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Theodor Ippen (1916), Robert Elsie (Ed.), Nineteenth-Century Albanian History, Robert Elsie tarafından çevrildi, 8 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi29 Aralık 2012,
In his fight against the rebels, the Kapedan of Mirdita, Bib Doda, fulfilled his obligations to the Sultan by providing a contingent of men who played an important role in putting down the uprising. He was decorated on several occasions by the Serasker and awarded an honorary sabre and pistols.
- ^ Matkovski, Aleksandar (1985). Kryengritja e Dervish Carës (Arnavutça). Flaka e vëllazërimit.
- ^ Theodor Ippen (1916), Robert Elsie (Ed.), Nineteenth-Century Albanian History, Robert Elsie tarafından çevrildi, 8 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi29 Aralık 2012,
An Albanian army of about 10,000 men was formed between Skopje and Veles (Köprülü) under the command of Dervish Aga Zara.
- ^ Albanian History: Araştırmanın Durumu ve Perspektifleri Güneydoğu Avrupa Çalışmaları Cilt 140 Yazarlar Oliver Jens Schmitt, Eva Anne Frantz Editörler Oliver Jens Schmitt, Eva Anne Frantz Yayınevi Oldenbourg Wissenschaftsverlag, 2009 3-486-58980-6, 978-3-486-58980-1 s. 168
- ^ Arnavutlar: modern tarih Yazar Miranda Vickers 3. baskı, gözden geçirilmiş, resimli, yeniden baskı Yayınevi I.B.Tauris, 1999 1-86064-541-0, 978-1-86064-541-9 s.25
- ^ La Question Nationale En Europe Du Sud-Est: Genese, Emergence Et Développement de L'Identite Nationale Albanaise Au Kosovo Et En Macedoine Yazar Bashkim Iseni Yayınevi Peter Lang, 2008 3-03911-320-8, 978-3-03911-320-0 s. 169-174
- ^ Historia e Shqipërisë. Vëllim i dytë / Instituti i historisë Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë Yayınlandığı yer: Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, 1984 s. 127
- ^ La Question Nationale En Europe Du Sud-Est: Genese, Emergence Et Développement de L'Identite Nationale Albanaise Au Kosovo Et En Macedoine Yazar Bashkim Iseni Yayınevi Peter Lang, 2008 3-03911-320-8, 978-3-03911-320-0 s.174
- ^ La Question Nationale En Europe Du Sud-Est: Genese, Emergence Et Développement de L'Identite Nationale Albanaise Au Kosovo Et En Macedoine Yazar Bashkim Iseni Yayınevi Peter Lang, 2008 3-03911-320-8, 978-3-03911-320-0 s.176
- ^ Historia e Shqipërisë. Vëllim i dytë / Instituti i historisë Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Yayın tarihi: Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, 1984 s. 129
- ^ "Hayredin Paşa'nın şarkısı youtube'da". YouTube. 18 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010.
.svg){kind=small}