İkinci Sason İsyanı
| İkinci Sason İsyan | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 İkinci Sason İsyan'ın yeri (potakal) ve Bitlis Vilayeti (sarı). | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı İmparatorluğu | Ermeni çeteleri | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Bitlis Valisi | Hrayr Tjohk (ölü) | ||||||
| Güçler | |||||||
| 10.000 Osmanlı birliği, 7.000 Kürt[1] | 1.000 Ermeni düzensiz birliği, 3.000 Sasun'dan Ermeni[1] | ||||||
İkinci Sason İsyanı veya 1904 Sason İsyanı, Ermeni komitacılar'ın Osmanlı İmparatorluğu'na karşı 1904 yılında Sason'da kalkıştıkları ayaklanmadır.
Ermeni komita üyeleri tarafından başlatılan Birinci Sason İsyanı başarılı olamayınca 1897 yılında Ermeni komitacıları ile alınan karar neticesinde Sason'da ikinci bir isyana kalkışıldı. İran'dan bölgeye Van üzerinden gelen Taşnak komita üyeleri, 25 Temmuz 1897 yılında geçiş güzergâhları üzerinde bulunan ve kendilerine rahatsızlık veren Mazrik aşiretine saldırmış ancak başarılı olamadıkları için kaçarak Sason bölgesine gelmişlerdir. Taşnak komita üyeleri bölgeye vardıklarında yerli Ermeni halkı örgütleyerek Osmanlı Devleti tarafından Sason'da kurulacak askerî kışlaların kurulmaması için 1901 yılında protestolar düzenlemişlerdir.[2] Uzun süre Sason'da devam eden olaylar 1903 yılında isyan niteliği kazanmıştır.[3] Uzun süren protestolar ve olayların ardından Sason Ermeni komitacıları 21 Kasım 1901 yılında Muş'a yakın bir bölgede yer alan Varak Manastırı'nda saklanarak bölgede yaşayan birçok kadın ve çocuğu rehin almıştır. Bunun üzerine Muş ahalisi durumu gizlice hükûmete bildirmiş ve Ermeni komitacılar Osmanlı birlikleri tarafından ablukaya alınmışlardır. Ocak 1902'de ise Muş ve çevresinde Müslüman kıyafetleri giyerek birçok Ermeni'yi katlederek bölgede Kürt-Ermeni çatışmalarını alevlendirmek istemişlerdir.
Yine aynı yıllarda Pasinler, Kiğı ve Hınıs kazalarında da birkaç Ermeni'ye saldırarak Sason'a kaçmışlardır.[4] Ermeni komitacıların kumandanı olan Andranik Ozanyan 1903 yılı sonlarında Kafkasya'dan yaya ve atlı komita kuvvetleri gelmesi için destek istemiş ardından yardıma gelen kuvvetler sayesinde Sason dağlarındaki faaliyetlerini arttırmıştır. Civardaki Ermeni köylerinden de destek alan Andranik faaliyetlerini hızlandırmış ayrıca civar illerden de birçok silahlı Ermeni'nin kendisine katılması ile faaliyetlerinin hız kazandığı arşivlerde yer almıştır.[4] Başlangıçta 300 kişilik bir kuvvete sahip olan Andranik, civar illerden gelen Ermeniler ve silahlandırılan Sason Ermeniler'inin katılması ile 600-700 kişiye ulaşmıştır. Andranik öncülüğünde hızla ilerleyen olaylar 25 Temmuz 1897'den 27 Mayıs 1905'e kadar devam etmiştir. Andranik'in kuvvetleri 20 Şubat 1904 tarihinde Kulp'a bağlı Tapik köyüne saldırmış ve 140 Kürt'ü köyden sürmüşlerdir. Onlarca Kürt'ün hayatını kaybettiği olaylar sırasında Andranik ve kuvvetleri Bozıkan aşiretine saldırmış köylerini yakarak 1.200 adet büyük baş hayvanlarını gasp etmişlerdir. Olayların büyümesi ile 4. Ordu'ya bağlı Salih Paşa, birlikleri ile beraber 23 Nisan 1905 yılında Andranik ve kuvvetleri üzerine taarruza geçmiştir. 24 Mayıs 1905 tarihinde Salih Paşa ve birliklerinin bölgeye gelmesi ile olaylar sona ermiş ve bölge asayişi tekrar sağlanmıştır.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b The Armenians: history of a genocide by Yves Ternon Sayfa 115
- ^ BOA., Y.PRK.PT., 15/75, 11/Ra/1315 (H), (10 Ağustos 1879) .
- ^ BOA., Y.PRK.PT., 15/75, 11/Ra/1315 (H), (10 Ağustos 1879)
- ^ a b "Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı (1878-1920) 24 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", s.72-76
- ^ Mevlüt Yüksel, “Erzurum, Bitlis ve Mamüretülaziz Vilayetlerindeki Ermeni İsyanları (1890-1905) 25 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, 2010, S.43, s.16-18.