Birinci Sırp Ayaklanması
| Birinci Sırp Ayaklanması | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sırp İsyanları | ||||||||
 Orašac meclisi, 1804'te ayaklanmanın başları | ||||||||
| ||||||||
| Taraflar | ||||||||
|
Gaspçılar müdahaleVidin Paşalığı |
müdahale  Rus İmparatorluğu |
 Osmanlı İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | ||||||||
|
 Tomo Milinović |
| |||||||
Birinci Sırp Ayaklanması (Sırpça: Први српски устанак, Prvi srpski ustanak) Sırp İsyanları'nın (Српска револуција) ilk aşaması, 9 yıl ve yaklaşık 9 ay süren ayaklanma Sırbistan'ın bağımsızlığına giden yolda ilk aşamadır. 14 Şubat 1804'ten 7 Ekim 1813'e kadar Orašac'ta Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Sırpların ayaklanmasıydı. Ayaklanma, bir darbeyle iktidarı ele geçiren Dahije'ye karşı yerel bir isyan olarak başladı. Daha sonra, üç yüzyıldan fazla süren Osmanlı İmparatorluğu yönetimi ve kısa Avusturya işgallerinden sonra Sırp Devrimi olarak bilinen bir bağımsızlık savaşına dönüştü.
Sistova Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu, Sırplara yerel vergileri toplama hakları verdi.[1] Ancak Yeniçeriler, bu hakları ortadan kaldırmak için harekete geçti ve 150 Sırp liderini öldürdü. Bu olayın etkisiyle Sırplar, 1804 yılında Fransız Devrimi'nden etkilenerek Birinci Sırp Ayaklanması'nı başlattı.
1801'de Yeniçeri ağaları Osmanlı Paşasını öldürdüler ve Belgrad Paşalığı'nın kontrolünü ele geçirerek onu Osmanlı'dan bağımsız olarak yönettiler. Bu, Yeniçerilerin daha önce padişah tarafından Sırplara verilen hakları askıya aldığı bir tiranlık dönemine yol açtı. Ayrıca vergileri artırdılar, zorunlu çalıştırma uyguladılar ve Sırpları olumsuz etkileyen başka değişiklikler yaptılar. 1804'te Yeniçeriler padişahın Sırpları kendilerine karşı kullanacağından korktular ve bu da birçok Sırp liderinin öldürülmesine yol açtı. Bir meclis ayaklanmaya liderlik etmesi için Karađorđe'yi seçti ve isyancı ordu sancak boyunca kasabaları hızla ele geçirdi. Güçlerinden korkan Sultan III. Selim, bölgedeki tüm paşalıklara onları ezmelerini emretti. Sırplar Osmanlılara karşı yürüdü ve 1805-06'daki büyük zaferlerin ardından halka toprakları geri veren, zorunlu çalıştırmayı kaldıran ve vergileri azaltan bir hükümet ve meclis kurdu.
Sırbistan'ın askeri başarıları, Rus İmparatorluğu'nun aynı zamanda başlayan Rus-Osmanlı Savaşı'nda Sırpları bağımsızlığa teşvikiyle yillarca devam etti. Ancak, Karađorđe'nin ayrıcalıklarını kişisel çıkarları için kötüye kullanması nedeniyle, bu gücünü sınırlamak isteyen diğer liderler arasında anlaşmazlıklar ortaya çıktı. Rus-Osmanlı Savaşı 1812'de sona erdikten sonra, Osmanlı İmparatorluğu bu koşullardan yararlandı ve 1813'te Sırbistan'ı yeniden fethetti.
Ayaklanma başarısız olsa da Sırplar, Osmanlı tarihinde padişaha karşı ayaklanan ve kısa ömürlü bağımsız bir devlet kurmayı başaran ilk Hristiyan nüfustu. Ayaklanmaları sonunda Balkanlar'daki ulus inşa sürecinin bir sembolü haline geldi ve komşu Balkan halkları arasında isyanlara ilham verdi.[2] Ayaklanma kısa süre sonra 1815'teki İkinci Sırp Ayaklanması ile yeniden başladı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ John R. Lampe (28 Mart 2000). Yugoslavia as History: Twice There Was a Country. Cambridge University Press. ss. 48-. ISBN 978-0-521-77401-7. 1 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ Glenny 2012, s. 13.
Ana kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Berend, I.T. (2005). History Derailed: Central and Eastern Europe in the Long Nineteenth Century. University of California Press. ISBN 978-0-520-24525-9.
- Ćorović, Vladimir (2001) [1997]. Историја српског народа (Sırpça). Belgrade: Јанус.
- Čubrilović, Vasa (1982). Istorija političke misli u Srbiji XIX veka. Narodna knjiga.
- Djokić, D. (2023). A Concise History of Serbia. Cambridge Concise Histories. Cambridge University Press. ISBN 978-1-009-30865-6.
- Glenny, M. (2012). The Balkans: Nationalism, War, and the Great Powers, 1804–2011. Penguin Publishing Group. ISBN 978-1-101-61099-2.
- Janković, Dragoslav (1955). Istorija države i prava Srbije u XIX veku. Nolit.
- Jelavich, Barbara (1983). History of the Balkans
. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-27458-6. - Jelavich, Charles; Jelavich, Barbara (1977). The Establishment of the Balkan National States: 1804-1920. University of Washington Press. ISBN 978-0-295-80360-9.
- Jelavich, B.; Cambridge University Press; Joint Committee of Eastern Europe; Joint Committee on Eastern Europe (1983). History of the Balkans: Volume 1. Cambridge paperback library. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-27458-6.
- Judah, T. (1997). The Serbs: History, Myth, and the Destruction of Yugoslavia. Yale University Press. ISBN 978-0-300-07113-9.
- Mojzes, P. (2011). Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the Twentieth Century. G – Reference, Information and Interdisciplinary Subjects Series. Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-4422-0663-2.
- Morison, W. A. (2012) [1942]. The Revolt of the Serbs Against the Turks: (1804–1813). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-67606-0.
- Paxton, R.V. (1968). Russia and the First Serbian Revolution: a Diplomatic and Political Study, the Initial Phase, 1804-1807. Stanford University.
- Petrovich, Michael Boro (1976). A history of modern Serbia, 1804–1918. Harcourt Brace Jovanovich. ISBN 9780151409501.
- Protić, Kosta (1893). "Ratni događaji iz Prvog srpskog ustanka pod Karađorđem Petrovićem 1804–1813". Godišnjica Nikole Čupića. Cilt XIII. ss. 77-269.
- Ranke, Leopold von (1847). History of Servia, and the Servian Revolution. J. Murray. (Public Domain)
- Srđan Rudić, S.A.; Belgrade 1521–1867, D.; The Institute of History, B.; Yunus Emre Enstitüsü, T.C.C.B.; Ćosović, T. (2018). Belgrade 1521–1867. Collection of Works / The Institute of History, Belgrade. Institute of History Belgrade. ISBN 978-86-7743-132-7.
- Trâpcea, Theodor N. (1942). "Contribuțiuni la istoria românilor din Peninsula Balcanică. Românii dintre Timoc și Morava". Balcania. V (1). ss. 207-364.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Birinci Sırp Ayaklanması ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur- Ayaklanmanın 200. Yıldönümü Kutlama Programı
.svg){kind=small}
