Ürdün Çerkesleri
 Ürdün kraliyet muhafızları tamamen Çerkeslerden oluşur | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| 100,000[1][2]–170,000[3][4] | |
| Diller | |
| Din | |
Ürdün Çerkesleri (Adigece: Иорданием ис Адыгэхэр; Arapça: الشركس في الأردن) Ürdün'de yaşayan Çerkeslerdir. Çerkesler, 1860'lardaki Çerkes soykırımı ve daha sonra Rus-Türk Savaşı (1877-1878) sırasında sürgüne gönderildikten sonra 19. yüzyılın sonlarında Ürdün'e geldiler. O zamanlar Osmanlı Suriye'sinin bir parçası olan Ürdün'e, Amman ve Ceraş civarına yerleştiler. Çerkesler Ürdün'ün başkenti Amman'ın kurucusu olarak kabul edilir, Amman bir Çerkes köyü olarak kurulmuştur.[7][8]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Sürgün
[değiştir | kaynağı değiştir]| Makale serilerinden |
| Çerkesler |
|---|
 |
Çerkesler, 1850'lerde Çerkes Soykırımı'nn sonucunda toplu halde Osmanlı İmparatorluğu'na gelmeye başladılar. 800.000 ila 1.200.000 arasında Müslüman Çerkes Osmanlı İmparatorluğu'na girdi ve yerleşti; bunlardan yaklaşık 175.000'i, 1864 yılında İmparatorluğun ağırlıklı olarak Hristiyan olan Balkan topraklarına hükûmet tarafından yeniden yerleştirildi.[9] Bu nüfus Bulgaristan'daki Çerkesler ve Kosova'daki Çerkesler olarak biliniyor. Daha sonra Rusya'nın Bulgaristan ve Doğu Rumeli'yi işgal etmesi sırasında Çerkesler Balkanlar'dan sürüldü ve bu, 1878 Berlin Antlaşması ile resmîleştirildi.[10] Balkanlar'daki krizle aynı zamana denk gelen Kafkasya'dan gelen yeni Çerkes, Çeçen ve Türkmen dalgaları, Rus soykırımlarından kurtularak Anadolu'ya gelmişti.[10]
Ürdün'e Yerleşim
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı topraklarının azalması ve on binlerce Çerkesin Anadolu, Trakya ve Makedonya şehirlerine yığılmasıyla birlikte imparatorluk hükûmeti mültecileri Levanten vilayetlerinin çevre bölgelerine yerleştirmeye karar verdi.[10] Suriye Vilayetindeki tahıl üreten bölgelerde Çerkes tarım toplulukları kurma politikası, kısmen İmparatorluğun kilit tarım bölgesi olan Balkanlar'ı kaybetmesinden kaynaklanıyordu.[11] Bu aynı zamanda Osmanlı'nın, Suriye bozkırlarındaki Bedevi, Dürzi, Alevi ve Maruni toplulukları kontrol altına alma projesinin parçasıydı, Çerkesler polis gücü görevi görecekti. Çerkeslerin yerleşim yerleri, Kürtler, Süryaniler ve Ermeniler gibi diğer azınlık toplulukların yanı sıra muhalif topluluklar arasında tampon görevi görecek şekilde stratejik olarak konumlandırılmıştı.[11] 1878'de 50.000 Çerkes deniz yoluyla İstanbul, Selanik ve Kavala'dan Levanten kıyılarına nakledildi.[9][10] Oradan yaklaşık 25.000 kişi Suriye Vilayetinin güney bölgelerine, özellikle Balka'ya (modern Ürdün'ün bir kısmı), Golan Tepeleri'ne ve Taberiye çevresindeki bölgeye gönderildi.[9] Ulaşımları ve yerleşimleri Şam'daki valinin denetimi altındaydı. Çerkesleri ve diğerlerini yerleştirmekle görevli göç komitelerinin finansmanı için vergi mükellefi başına dört kuruş toplandı. Çerkesler başlangıçta yeniden yerleşimlerine kadar okullarda ve camilerde barındırılıyordu. Çok sayıda göçmen hastalıktan ve kötü koşullardan dolayı geçiş sırasında öldü.[10]
1878 ve 1884 yılları arasında modern Ürdün'ün bazı bölgelerinde üç Çerkes köyü kuruldu: Amman (1878), Wadi Sir (1880) ve Ceraş (1884).[12][10][13] Amman 14. yüzyılda terk edilmişti ve Çerkeslerin buraya yerleşmesi modern şehrin kurulu olarak kabul edilir.[7][8] İlk grup Çerkesler Şapsığ lehçesi grubuna aitti ve bunlara daha sonra Kabardey ve Abzakh gruplarına mensup Çerkesler de katıldı.[8] 1901-1906'da Kafkaslardan gelen birçok Çeçen mültecinin de dahil olduğu ikinci büyük göç dalgası sırasında beş karma Çerkes ve Çeçen yerleşim yeri kuruldu: Naour (1901), Zarqa (1902), Russeifa (1905), Swaylih (1905) ve Sukhna (1906), hepsi Amman civarında bulunuyor. Yeni göçmenler aynı zamanda ilk göç dalgasında kurulan köylere de yerleştiler.[12][13][10] Amman'da kuruluşundan sonraki ilk üç ayda, elverişsiz koşulları nedeniyle yerleşimci sayısı 500'den 150'ye düştü. Geriye kalanlar başlangıçta mağaralarda ve bölgenin Roma döneminden kalma kalıntıları arasında yaşıyorlardı ve tifo, sıtma ve tifüse oldukça maruz kalıyorlardı. Amman diğer Çerkes topluluklarından nispeten izole edilmişti; en yakını yaklaşık 100 kilometre (62 mi) uzaklıktaki Kuneytra'ydı. [10] 1893'e gelindiğinde yeni gelenler nüfusu 1.000 civarına çıkardı.[10]
Çerkeslerin yerleştiği topraklar geleneksel olarak Bedevi kabilelerinin kışlık kamp alanı olarak hizmet veriyordu. Bedeviler ve Salt kasaba halkı, Çerkesleri on yıllık bir süre boyunca aldıkları arazi hibeleri ve vergi muafiyetleri ve birçoğunun Osmanlı Jandarma Teşkilatı'nda üstlendiği hizmet nedeniyle hükûmetin yararlanıcıları ve temsilcileri olarak görüyorlardı. Çerkesler, Bedevilerin talep ettiği haraç ücretini ödemeyi reddettiler. Çerkesler ile göçebe ve yerleşik Arap komşuları arasındaki karşılıklı düşmanlık çatışmalara yol açtı. Bedevi silahlarının ve hareket kabiliyetinin üstünlüğüne rağmen Çerkesler konumlarını korudular.[10]
Balqa'daki Çerkesler, tarihsel olarak özerk Güneydoğu Levant'ta hükûmet kontrolünün genişlemesinde büyük rol oynadılar. Osmanlı hükûmeti için Çerkes yerleşimciler, yerel isyanlara karşı kullanılan sadık bir milis görevi gördüler. Buna ek olarak tarımsal üretim, tahıl taşımacılığı, Hicaz Demiryolunun inşası ve korunması ve yerel idari hizmetlerde yerel ekonominin entegrasyonunda kilit bir faktör olarak hizmet ettiler. [11] Çerkes kenti Amman, 1903'ten bu yana Ürdün'ün merkezinde faaliyet gösteren ve aynı zamanda Salti, Şam ve Nabulsi tüccarlarından da yatırım getiren Hicaz Demiryolu'nun inşasından sonra hızla büyüdü.[7] Sayıları arttıkça Çerkesler büyük bir yerel güç haline geldi ve Bedevilerle bir dizi anlaşma yapıldı. Birinci Dünya Savaşı civarında Ürdün'de 5.000-6.000 Çerkes vardı.[9]
Ürdün sonrası bağımsızlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Amman, Ürdün'ün bağımsızlığından bu yana hızlı bir büyüme ve kentleşme yaşadığından, Arapların bölgeye yerleşmeye başlaması sonucu şehir nüfusunun Çerkes oranı şu anda %5 civarındadır.[14] Ancak Ürdün devleti Çerkeslerin tarihi hizmetlerini unutmamıştır: Çerkesler Çoğunlukla hükûmet bürokrasisinde, orduda ve istihbaratta çalışıyorlar ve Ürdün parlamentosunda ve yürütme organında önemli ölçüde temsil ediliyorlar.[11]
Kültür ve kimlik
[değiştir | kaynağı değiştir]Çerkes yerleşimciler çoğunlukla Çerkes lehçelerini konuşuyorlardı. Ayrıca zamanla Çerkesler arasında asimile olan Abhazca ve Dağıstan dilleri konuşanlar da vardı.[9] Tarihsel olarak Çerkesler kendilerini "Adige" olarak tanımlarken, "Çerkes" terimi tarihsel olarak Türkler, Araplar, Ruslar ve Avrupalılar gibi yabancılar tarafından kullanılmıştır. Bugün Ürdün Çerkesleri de dahil olmak üzere diaspora toplulukları her iki terimi de kullanıyor.[11]
1950'li yıllardan başlayarak, Çerkes etnik dernekleri ve gençlik kulüpleri, sürgün ve soykırım sırasında çekilen acılar temalı gösteriler düzenlemeye başladı ve bu, Çerkes izleyicilerde sıklıkla duygusal tepkiler uyandırdı. Sonunda gösteriler, her yıl düzenlenen Jerash Sanat Festivali de dahil olmak üzere önemli ulusal kültürel etkinliklerde Çerkes ve Arap karışık seyircilerin önünde yapıldı.[11]
1932'de Ürdün'ün en eski hayır kurumu olan Çerkes Yardım Derneği, yoksullara yardım etmek ve Çerkeslere Kabardey-Balkar ve Adıge Cumhuriyeti'ndeki üniversitelerde eğitim görmeleri için burs vermek amacıyla kuruldu. 1944 yılında kurulan Al-Ahli Kulübü, Çerkeslerin Ürdün ve diğer ülkelerdeki spor, sosyal ve kültürel etkinliklere katılımını teşvik ederken, 1993 yılında Folklor Komitesi'nin kurulması da Çerkes geleneksel şarkı ve dansının desteklenmesine yardımcı oldu. Bugün Ürdün'deki Çerkes topluluğunun tahminen %17'si Çerkes dilini akıcı konuşuyor, kalan nüfus ise belirli bir derecede bilgiye sahip.[14]
Çerkesler Çeçenlerle birlikte Ürdün parlamentosunda anayasal olarak 3 sandalyeye sahipler.[15] Ancak Çerkesler aynı zamanda orantısız sayıda bakan da yetiştiriyor.
Önemli insanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sa'id Mufti, Ürdün'ün 9. başbakanı
- Amman'ın ilk belediye başkanı Ismael Babouk
- Emanne Beasha, şarkıcı
- Toujan el-Faysal, siyasetçi ve insan hakları aktivisti, Ürdün parlamentosunun ilk kadın üyesi
- Hashem Akhagha, Çöl Kuvvetleri Örgütü'nün Ortadoğu'daki ilk MMA şampiyonu.
- Ahmad Husni Hatuqey, Genel İstihbarat Müdürlüğü'nün mevcut generali (Ürdün) .
- Tümgeneral İbrahim Paşa Othman Kashoqa - Ürdün Kraliyet Hava Kuvvetlerinin 1. komutanı (1956–1962)
- Samu Olayı Kahramanı Korgeneral İhsan Paşa Shurdom - Ürdün Kraliyet Hava Kuvvetleri'nin 9. komutanı (1983–1993), Hawker Avcısı Jet Avcı Uçağı hâlâ Ürdün'ün Amman kentindeki Şehitler Anıtı'nın girişinde sergileniyor.
- Tümgeneral Awni Pasha Belal − Ürdün Kraliyet Hava Kuvvetleri'nin 10. komutanı (1993–1994)
- Kraliyet özel kuvvetlerinin eski komutanı Tümgeneral Kheiredin Hakouz Bghane
- Tümgeneral Hüseyin Paşa Ahmad Shodash-Shapsugh - Ürdün Kraliyet Hava Kuvvetlerinin 16. komutanı (2006–2010)
- Tümgeneral Mansur Paşa Hakouz Bghane-Şapsugh- güney bölgesi komutanı – Moskova Merkez Bölge Askeri Ataşesi Komutanı – Rusya – Ürdün Ordusu Genel Müfettişi
- Tümgeneral İzzet Paşa Kandur − Ürdün kamu güvenliği müdürlüğünün 9. komutanı (1969–1970)
- Korgeneral Enver Paşa Muhammed - Ürdün kamu güvenliği müdürlüğünün 12. komutanı (1971–1976)
- Tümgeneral Mamoun Pasha Khalil Ha'opsh − Ürdün kamu güvenliği müdürlüğünün 14. komutanı (1979–1981)
- Korgeneral Muhammed Paşa İdris Dodokh - Ürdün kamu güvenliği müdürlüğünün 15. komutanı (1981–1984)
- Korgeneral Thyab Pasha Yousef - Ürdün kamu güvenliği müdürlüğünün 16. komutanı (1984–1985)
- General Tahseen Pasha Shordum - Ürdün kamu güvenliği müdürlüğünün 22. komutanı (2002–2004)
- General Tarık Paşa Ala'Eddin Berzeg - Ürdün Genel İstihbarat Dairesi'nin 7. komutanı.
- Mohydeen Izzat Quandour – Yazar, entelektüel, film yapımcısı ve yönetmeni ve müzisyen
- Amjad M. Jaimoukha – En etkili Çerkes yazar ve yayıncılardan biri. Kitapları arasında şunlar bulunmaktadır: Çerkesler: Bir El Kitabı (RoutledgeCurzon: Londra ve New York, 2001), Çeçenler: Bir El Kitabı (Routledge: Londra ve New York, 2005), Çerkes Kültürü ve Folkloru (Bennett ve Bloom: Londra, 2010), Parlons tcherkesse: lehçete kabarde (L'Harmattan: Paris, 2009).
- Hana Hussien Naghawi – Ürdün'de inşaat mühendisliği alanında profesör pozisyonuna layık görülen ilk kadın.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Circassians in Jordan". ImmiSoft – Integration Research Institute (İngilizce). 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
- ^ McNeil, Sam. "Jordan royals' Circassian guards a symbol of thriving minority". www.timesofisrael.com (İngilizce). 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
- ^ "Израйльский сайт ИзРус". 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2013.
- ^ Zhemukhov, Sufian (2008). "Circassian World Responses to the New Challenges" (PDF). PONARS Eurasia Policy Memo No. 54: 2. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)8 Mayıs 2016.
- ^ Sawaie, Mohammed (30 Mayıs 2011), "Jordan", Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics (İngilizce), Brill, doi:10.1163/1570-6699_eall_eall_com_vol2_0064, 4 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Şubat 2022
- ^ Al-Wer, Enam (14 Temmuz 2008). The Arabic-speaking Middle East (İngilizce). De Gruyter Mouton. doi:10.1515/9783110184181.3.9.1917. ISBN 978-3-11-019987-1. 30 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2023.
- ^ a b c Hamed-Troyansky 2017.
- ^ a b c Hanania 2018.
- ^ a b c d e Shami 2009.
- ^ a b c d e f g h i j Rogan 1999.
- ^ a b c d e f Shami 1994.
- ^ a b Hamed-Troyansky 2018.
- ^ a b Rogan 1994.
- ^ a b Szawlowski, Mark (19 Eylül 2019). "Circassians in Jordan". The Business Year. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2020.
- ^ "Middle East :: Jordan — The World Factbook – Central Intelligence Agency". cia.gov. 27 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hamed-Troyansky, Vladimir (2017). "Circassian Refugees and the Making of Amman, 1878–1914". International Journal of Middle East Studies. 49 (4): 605-623. doi:10.1017/S0020743817000617.
- Imperial Refuge: Resettlement of Muslims from Russia in the Ottoman Empire, 1860–1914 (Tez). Stanford, CA: Stanford University. 2018.
- Hanania, Marwan D. (2018). "From Colony to Capital: Reconsidering the Socio-Economic and Political History of Amman, 1878–1928". Middle Eastern Studies. 55: 1-21. doi:10.1080/00263206.2018.1505612.
- Rogan, Eugene L. (1994). "Bringing the State Back: The Limits of Ottoman Rule in Jordan, 1840–1910". Tell, Tariq (Ed.). = h52JAAAAMAAJ Village, Steppe and State: The Social Origins of Modern Jordan
|url=değerini kontrol edin (yardım). Londra: British Academic Press. ISBN 1-85043-829-3.|ad=eksik (yardım) - Rogan, Eugene L. (1999). = AMAbXGQDmDYC Frontiers of the State in the Late Ottoman Empire: Transjordan, 1850–1921
|url=değerini kontrol edin (yardım). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-66312-1. - Shami, Seteney (Temmuz 1994). "Displacement, Historical Memory, and Identity: The Circassians in Jordan". Center for Migration Studies Special Issues. 11 (4): 189-201. doi:10.1111/j.2050-411X.1994.tb00807.x.
- Shami, Seteney (2009). "Historical Processes of Identity Formation: Displacement, Settlement, and Self-Representations of the Circassians in Jordan". Iran & the Caucasus. 13 (1): 141-159. doi:10.1163/160984909X12476379008160.
daha fazla okuma
[değiştir | kaynağı değiştir]- Abujaber, Raouf (1989). = cTMfAQAAIAAJ Pioneers Over Jordan: The Frontiers of Settlement in Transjordan, 1850-1914
|url=değerini kontrol edin (yardım). Londra: I. B. Tauris. ISBN 1-85043-116-7. - Ethnicity and Leadership: The Circassians in Jordan (Tez). Berkeley: University of California. 1982.
- Circassians' Special Niche in Jordan : 'Cossacks' Seem out of Place in Arab Palace Los Angeles Times. 17 May 1987.
- The Circassians in Jordan at circassianworld.com.
- Maintenance of the Circassian language in Jordan