Çerkes bayrağı
 | |
| Kullanan(lar) | Çerkesya, Adigey Cumhuriyeti |
|---|---|
| Kabul tarihi | Çerkesya: 1830 Adigey Cumhuriyeti: 24 Mart 1992 |
| İlk kez göndere çekilişi | İlk prototip: 1800'ler Standart versiyon: 1830 |
| Lakabı | Altın yeşil sancak |
| Tipi | Ulusal ve resmî bayrak |
| Oran |  1:2 |
| Tasarım | Yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz ok. Renkler |
| Fikir | Seferbiy Zaneqo |
| Tasarlayan | Seferbiy Zaneqo, David Urquhart |
Çerkes bayrağı (Adigece: Адыгэ быракъ; Kabardeyce: Адыгэ нып), tarihî Çerkesya'nın ve modern Adigey Cumhuriyeti'nin resmî, dünya çapındaki Çerkeslerin ise millî bayrağıdır.[1][2][3] Yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz oktan oluşur.[4] Seferbiy Zaneqo ve David Urquhart bayrağın tasarımcısı olarak kabul edilir.[2][3] Her yıl 25 Nisan günü Çerkesler tarafından Çerkes bayrak günü olarak kutlanır.[5][6][7] Çerkes bayrak günü aynı zamanda Abhazya'da kutlanmaktadır.[8]
Bayraktaki yeşil renk doğayı ve İslam dinini temsil eder.[3] Altın renk parlak bir geleceği ve bereketli tarımı temsil eder. Çerkesya'nın 12 bölgesi bayraktaki 12 yıldız ile temsil edilmiştir.[4] Çapraz üç ok ise Çerkes töresi Adige Habze'ye bir göndermedir.[3][9]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Tasarım süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]
1763'te Rusya Çerkesya'yı işgal etmeye başladı ve Rus-Çerkes Savaşı patlak verdi,[10][11] o zamandan beri Çerkesler Rusya'ya karşı bir savunma savaşı yürütüyordu.[12][13] Çerkesler arasında gevşek bir konfederasyon olsa da, tek bir bayrak tasarımı henüz yoktu. 1807 yılında Qalebatıqo Şupago kendisini tüm Çerkeslerin lideri ilan etti ve modern Çerkes bayrağının ilk prototipini Doğu Çerkesleri tarafından Kabarda'da kullanılan bayraktan esinlenerek ortaya attı.[14]
14 Eylül 1829'da Edirne Antlaşması imzalandı.[15] Bu antlaşmaya göre, Osmanlı İmparatorluğu Çerkesya dahil olmak üzere Kafkasya'yı Rus toprağı olarak tanıyordu.[16] Çerkesler bu antlaşmanın Ruslar tarafından Osmanlı'yı kötülemek için uydurulduğunu düşünüyorlardı ve gerçekliğine inanmadılar. Osmanlı İmparatorluğunun Çerkesleri Rusya'ya terk edeceklerini düşünmüyorlardı. Bizzat padişah ile durumu görüşmek için 200 kişilik bir delegasyon oluşturuldu.[17] Bayrağın tasarımcısı olan Seferbiy Zaneqo bu delegasyonun başıydı.[18]
| Makale serilerinden |
| Çerkesler |
|---|
 |
Delegasyonun görevi, halife ile durumu görüşmek ve desteğini almaktı. Fakat delegeler İstanbul'a vardıklarında Rus sefiri Butenev tutuklanmalarını talep etti ve delegeler Çerkesya'ya dönmek zorunda kaldı, sadece Seferbiy Zaneqo kalabildi, çünkü onun Osmanlı vatandaşlığı vardı.[19] Rus sefiri, Kafkas Kolordusu komutanı Baron Rosen'e yazdığı bir mektupta Zaneqo'nun 200 Çerkes soylusu tarafından imzalanmış yazılı yetkileri olduğunu belirtti.[1][2] James Bell de Zaneqo'nun İstanbul'da "12 Çerkes bölgesinin temsilcisi" olarak bulunduğunu yazar.[20]
Zaneqo'nun babasının kuzeni Hatohşoqo Hamırza, Kabardey başprensinin akrabasıydı. Bu sebeple Zaneqo'nun Kabardey arması konusunda bilgisi vardı.[1][2] Zaneqo'nun bayrağı tasarım süreci ile ilgili detaylar yazılı kaynaklarda geçmiyor. Ancak Çerkes halk hikâyelerine göre, İstanbul'da kaldığı sürede Zaneqo hastalandı ve istirahat etmek zorunda kaldı. İstanbul'da yaşayan bir Çerkes olan Muhammed Selhur onu ziyarete geldiğinde Zaneqo ona kağıt üzerinde bir çizim göstererek bunun yeni Çerkes bayrağının bir prototipi olduğunu söyledi.[3] Kabardey armasından önceki ve bayraklardan ilham alan Zaneqo, yıldızların Çerkes vilayetlerini, okların ise Çerkeslerin savaş istemediğini ama kendini savunacağını temsil ettiğini açıkladı.[3] Bayrak Osmanlı sarayındaki bir Çerkes kadın tarafından dikilerek Çerkesya'ya gönderildi.[3][21]
Kabul edilişi
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
1837'de bayrak, Şırıhuqo Tığuj'un bir tanıdığı olan Hatajuq isimli bir genç tarafından Çerkesya'ya getirildi ve ilk olarak Natuhay bölgesinin baş kadısı Mehmet Efendi'nin köyünde saklandı.[1] Ardından Nur Muhammed Hağur tarafından teslim alınarak günümüzde Soçi'de bulunan Geş vadisine getirildi. Burada tüm Çerkes vilayetlerinin reisleri toplanarak bayrağı kabul ettiler ve komutan Hırtsıjıqo Ale bayrağı ilk defa Çerkes toprağına dikti.[21] Bayrağa "Sanjak-Şeriff" (Sancak-ı Şerif, Kutsal Bayrak) lakabı verildi.[1][22]
Şahit olan İngiliz seyyah ve Çerkes hayranı Edmund Spencer olayı şöyle tarif eder:[23][24]
Ateşli silahlarımızı boşaltırken (gelişi prense önceden duyurulmuştu), çok sayıda cesur savaşçı çadırlardan ve çalılıklardan fırladı ve birkaç saniye içinde yüz seçkin Çerkesya yurtseveri tarafından kuşatıldık. Bazıları ülkelerinin basit kostümlerini giymiş, bazıları ise parlak dövme demir zırhlar giymişti.
İşte o zaman cesur lider Hirsis Sultan Oglou, İstanbul'dan yeni aldığı, Türk İmparatorluğu'nda yüksek statüye sahip bir Çerkes prensesinin güzel elleriyle süslenmiş güzel ulusal bayrağı açtı.
Uzun zamandır beklenen ulusal bayrağın görülmesi üzerine binlerce kılıç havaya uçtu ve kalabalıktan uzun süreli bir sevinç çığlığı yükseldi. Ortak tehdit, başarıya ulaşmanın ilk ve en gerekli unsuru olarak birlik duygusu uyandırdığı için, ülke genelinde herkes Ruslara asla boyun eğmeyeceğine, onlarla ticari ilişkilere girmeyeceğine, herhangi bir anlaşmayı sürdürmeyeceğine yemin etti.
Prensler ve boylar arasında o güne kadar süregelen rekabet sona erdi; şimdiye kadar birbirlerinin topraklarına saldıran Çerkesler artık el ele, en yakın kardeşlik bağlarıyla birleşmiş olarak görülebiliyordu.
Spencer, daha sonra gerçekleşen toplantıyı da anlatıyor:[23][24]
Konuşmacı meclise hitap etmek için koltuğundan kalkar kalkmaz, derin ve saygılı bir sessizlik gözlemlendi, ta ki söylediği bir şey genel bir coşku çığlığına yol açana kadar, kılıçların yüksek sesli çarpışması buna ek bir etki verdi; Bu sırada yaşlılardan birinin kalabalığı susturmak için elini sallaması gerekti. Bu vatansever halkın heyecanlı coşkusunu resmetmeye kalkışmak benim için imkânsız olurdu...
..."Nerede!" diye haykırdı yaşlı savaşçı, "Vatanım nerede? Halkımın başlarını örten yüzlerce çadır nerede; sürüleri nerede; halkımın kadınları ve çocukları nerede? Ah, Moskova! Nefret dolu Moskova! Nefret dolu Ruslar, tozlarını göklerin dört rüzgârına saçtı; ve eğer işgalciye karşı kılıçlarınızı bırakırsanız sonunuz böyle olacak, ey Adigey'in evlatları!
Bir zamanlar cesur ve güçlü olan, yabancı boyunduruğun en ufak belirtisinde kılıçları kınlarından fırlayan İnguş dostlarımıza, Osetyalılara, Gaudomakarii'ye, Avarlara ve Çeçenlere bakın, şimdi neredeler? Köleler! Ey Adige! Nefret edilen Moskova'nın kendi bölgenize girmesine izin verirseniz olacağı budur. Önce silahlı adamları için taştan evler inşa ettiler, sonra kandırılan yerlilerin topraklarını çaldılar, onları silahsızlandırdılar ve daha sonra onları zalimlerin ordularını takviye etmeye görevlendirdiler.
Moskova'da korku uyandıran tüm denizlerin ve Hint Adaları'nın büyük hükümdarının (İngiltere Hükümdarı) bize bir müttefik elini teklif ettiğini duydum. Böylesine güçlü bir hükümdar, dağların kahraman evlatlarıyla ittifak kurmaya gerçekten layıktır; ama bağımsızlığınızı hatırlayın ve bir yabancının boynunuza boyunduruk atmasına asla izin vermeyin."
...Bunları söyledikten sonra duygudan bitkin bir halde kanepesine çöktü ve derin bir sessizlik içinde korudan dışarı çıkarıldı. Pek çok cesur ve tecrübeli savaşçı yanaklarından süzülen gözyaşlarını tutmaya çalıştı...
İskoç diplomat, Batı'da Türk kültürünün savunucusu[25] ve Çerkes hayranı David Urquhart (Davut Bey) bu toplantıya Zaneqo'dan aldığı referans mektubu ile katılmıştı.[18][26] David Urquhart bayrağın tasarım sürecinde olduğunu anılarında yazar.[27] O dönemde Çerkesya'da bir milli bayrağın kabulüne yetki verebilecek tek kişi Zaneqo olduğundan,[1][2] Urquhart bu toplantıda bayrağı Seferbiy'in adına sunmuştur.[18] Urquhart'ın Çerkesya'daki tüm varlığı Zaneqo tarafından garantileniyordu ve Urquhart ancak Zaneqo'nun verdiği yetkiyle hareket ediyordu.[1][2] Osmanlı'daki Çerkesya temsilcisi Zaneqo'nun izni olmadan bir bayrak tasarlanması mümkün değildi.[1][2] Başka bir versiyona göre, David Urquhart ve Zaneqo bayrağı birlikte tasarlamıştır.[1][2] Böylece Seferbiy Zaneqo, David Urquhart aracılığı ile hem Çerkesya bağımsızlık bildirgesini yayınlatmayı hem de Çerkeslerin bayrağının belirlenmesini sağladı.[18]
Zaneqo bayrağın kopyalarını Çerkesya'daki arkadaşlarına ve tanıdıklarına gönderdi. Bu vakalardan biri sırasında, Ocak 1838'de, bayrağı taşıyan Çerkes gemisi Ruslar tarafından saldırıya uğradı, ancak Çerkesler yine de bayrağı Hawdıqo Mansur'un ikamet ettiği Ostığay köyüne teslim etmeyi başardılar.[1][2] Zaneqo bayrağın dikilişine şahit olamadı, çünkü Çerkesya'nın uluslararası temsilcisi görevi sebebiyle Çerkesya'ya dönmedi. Daha sonra Samsun'a yerleşerek burada Çerkesya davasının savunuculuğunu sürdürdü.[28] 1854 yılında Çerkesya'ya geri döndü.
Dirilişi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bayrak Türkiye, Ürdün ve diğer ülkelerde yaşayan Çerkesler arasında kullanılmaya devam edilse de, Kafkasya'da Sovyetlerin millî sembolleri silikleştiren sistemiyle unutulmuştu. 1989'da İbrahim Nawurjan tarafından bir tarih kitabında keşfedilip canlandırıldı.[29] Bayrak ilk olarak Nalçik Çerkes derneği tarafından kabul edildi, ardından Çerkes futbol takımı PFK Spartak Nalçik taraftarları tarafından popülerleştirildi.[29] Bayrağı dirilten İbrahim Nawurjan ise gönüllü olarak katıldığı Abhazya Savaşı sırasında 25 Ağustos'ta Mamdzışha tepesinde öldü.[29][30] Adigey Cumhuriyeti 24 Mart 1992'de Nawurjan'ın versiyonunu millî bayrak olarak kabul etti. 7 Haziran 2007'de bayrağın ölçüleri tarihî orijinal versiyonu ve Türkiye'deki versiyonuyla uyuşacak şekilde düzenlendi.
Tarihi bayraklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Bayrağın evrimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çerkes bayrağı, 1830'lardan Rus-Çerkes Savaşı'nın sonuna kadar aynı dönemde çeşitli yerel varyantlarıyla kullanıldı. 12 yıldızlı versiyon standart kabul edilse de, 8, 9, 10 ve 11 yıldızlı yerel tasarımların varlıkları da kaydedilmiştir. Oklar ve yıldızlar için beyaz, siyah ve sarı renkler kullanılmış, zemin içinse farklı yeşil tonları tercih edilmiştir.[23][31][32] John Longworth, 1837 yılında beyaz oklar ve yıldızların yeşil bir zemin üzerine işlendiği bir Çerkes bayrağı varyantını tasvir etmiştir.[31]
| Bayrak | Kullanım | Kullanan | Notlar |
|---|---|---|---|
|
17. yy.–1810 | Kabarda | Kabarda tarafından kullanılan arma. Ortadaki hilal İslam'ı temsil eder. Üç yıldız, ebediyeti, hanedanı ve idealleri simgeler. Oklar ise savaş gücünü ve öz savunmayı temsil eder. |
|
18. yy.–1805 | Kabarda | Yeşil sancağın ilk kaydedilen versiyonu, Doğu Çerkesya'nın birlik bayrağı olarak kullanılmıştır. Tasarım, armadan alınmıştır. Sancaktaki üç yıldız, Kabarda'nın üç bölgesini temsil eder: Küçük Kabarda (Cılahstaney), Baksan ve Kaşkatav. 1805 yılında sancak, General Glazenap komutasındaki Rus birlikleri tarafından Baksan Nehri yakınlarında gerçekleşen bir savaşta ele geçirilmiştir.[33] |
|
1809–1822 | Kabarda | Sarı ve beyaz kısım çıkarılmıştır. Bu versiyon, Büyük Prens Canhot Kuşuk tarafından kullanılmış olup, bağlandığı mızrağın ucunda Prens Canhot'un tamgası  bulunmaktaydı.[33]
|
|
1830–1864 | Çerkesya | Seferbiy Zaneqo tarafından tasarlanmış olup 1830'dan[34] itibaren Çerkesya'nın bayrağı olarak kullanılmış, 1861'de Çerkes Meclisi tarafından resmen kabul edilmiştir. Yeşil renk doğayı ve İslam’ı temsil eder. Bayraktaki on iki yıldız, Çerkesya’nın on iki bölgesini simgeler. Siyah renk oklar için korunmuş, yıldızlar ise altın rengindedir. Oklar, Çerkeslerin savaş aramadığını ancak saldırıya uğradıklarında kendilerini savunacaklarını ifade eder. Bayrak, 1864’te Qbaade Muharebesi’nin ardından Çerkesya’nın düşüşüyle kaldırılmıştır. |
.svg)
|
1836 | Çerkesya |   David Urquhart tarafından Haziran 1836’da Şapsığ, Natuhay ve Abzahlara gönderilen Deliberti (The Liberty "Özgürlük") bayrağı. Toplamda 3 adet gönderilmiştir. Urquhart'ın iddiasına göre bayraklar, IV. William tarafından gönderilmişti.[35]
|
.jpg)
|
1837 | Çerkesya | Çerkes bayrağının bir varyantı. Bayrağın yaygınlaşması sırasında eldeki malzemelere göre hazırlandığı için farklı renklerde görülebiliyordu. İngiliz seyyah Edmund Spencer tarafından çizildi.[23]
|
|
?–1837 | Çerkesya | Çerkes bayrağının bir varyantı.[36] 3 Şubat 1837'de Adagum'da John Longworth, James Bell ve toplam 1000–1500 katılımcının bulunduğu bir toplantı düzenlenmiştir. Toplantının lideri Hawdıqo Mansur'du. Bu bayrak, Mansur'un sancağı olarak toplantının merkezinde kullanılmıştır.[36][37]
|
.svg)
|
?– 1840 | Çerkesya | Çerkes bayrağının bir varyantı. 26 Mayıs 1840'ta Çerkeslerin Abinsk Kalesi'ne saldırısı sırasında Rus birlikleri tarafından Natuhaylardan ele geçirilmiştir.[38]
|
.png)
|
24 Mart 1992 – 7 Haziran 2007 | Adige Cumhuriyeti | Adigey Cumhuriyeti'nin ilk bayrağı. Tasarım Çerkesya bayrağına dayanıyordu, ancak renkler ve ölçüler önemli ölçüde farklıydı. Siyah tamamen kaldırıldı ve altın rengiyle değiştirildi, yıldızlar ise daha yükseğe kaldırıldı. |
|
7 Haziran 2007–Günümüz | Adige Cumhuriyeti | Adige Cumhuriyeti'nin 2007'de kabul edilen mevcut bayrağı. Ölçüler orijinal Çerkes bayrağına daha yakın. |
|
|
1864–Günümüz | - | Çerkes diasporasında kullanılan versiyon. |
Diğer bayraklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Çerkesler arasında bayrak kültürü geniş ve önemli bir tutuyordu.[39] Bilindiği kadarıyla Erken Orta Çağ'dan beri nüfuz sahibi veya aristokrat ailelerin tamgalarını taşıyan bayraklar kullanılıyordu. Bayraklardaki tamgalar veya diğer semboller genellikle altın (bazen gümüş) iplikle işlenirdi. Savaşlarda ve yürüyüşlerde kullanılan bayrakların yanı sıra; spor müsabakaları, düğünler, dini ritüeller, mezarlar, kutlamalar ve uzaktan işaret verme alanlarında da bayraklar sıkça kullanılıyordu.[39][40]
Bir ordudaki her birimin, birim liderinin kişisel sancağı olan bir bayrağı bulunurdu. Ordunun ana bayrağı, ordu komutanının sancağıydı ve komutanın yanında bulunan seçili bir sancaktar tarafından taşınırdı. Komutanın verdiği emirler, sancaktarın belirli bayrak hareketleriyle verilirdi. Çatışma sırasında bayraktan gelen emirlerin alınamadığı durumlarda üflemeli veya vurmalı çalgı türleri kullanılırdı.[41]
Savaşlarda iki çeşit bayrak bulunabilirdi: ailelerin tamgalarını barındıran klan bayrakları, ve tamgalardan bağımsız semboller barındıran kabile bayrakları. Klan bayrakları aristokratlar tarafından kullanılırken, kabile bayrakları genelde halktan liderler tarafından kullanılırdı. Bir sefer halk meclisi tarafından başlatılmışsa, liderin kabile sancağı ana ordu bayrağı olarak kullanılırdı.[41]
Prenslikle yönetilen Çerkeslerde, yalnızca alt rütbeli soylular, hizmet ettikleri prenslerin sancaktarı (Adigece: бэракъыхь, бэракъзехъэ; Kabardeyce: сэнджакъщIэт) olabilirdi; bu, belirli alt rütbeli soylu ailelerin üstlendiği kalıtsal bir savaş zamanı rolüydü. Örneğin, Bjeduğların Çerçan prenslerinin sancaktarı olma görevi Hakuy ailesine aitti.[39] Demokratik kabilelerde, sancaktarlar yalnızca liyakate göre seçilirdi.[41]
Önemli bir savaşçı savaş alanında öldüğünde, ailesinin tamgasının bulunduğu bir bayrak, o kişi için yapılan tümülüsün tepesine dikilirdi. Tümülüs geleneği yerini mezar taşlarına bıraktığında bu kullanım devam etti ve bayraklar, mezar taşlarının yanına dikildi.[42] Kafkas tarihçisi Vasili Potto'ya göre, savaşçı köylerin yakınındaki mezarlıklarda uzun direklere bağlanmış halde renkli birçok mezar bayrağı bulunuyordu.[43]
1837'deki Adagum Meclisi sırasında, her lider ve grubu mecliste kendi sancağı altında duruyordu.[20] Bu, sancağın geleneksel olarak meclislerde bu şekilde kullanıldığını gösteriyor.[36] Adagum Halk Meclisi, özellikle Natuhay, Şapsığ, Abzah ve Ubıhlar arasında, Muhammed Emin dönemine kadar olan idari bir birimdi.[44] Mart 1840'ta, Mihaylovski Kuşatması sırasında, Rus askeri öğrencisi İosis Miroslavski, Çerkeslerin kırmızı zafer bayrakları kullandığını kaydetti.[45] Nisan 1840'ta, Ubın Nehri yakınlarındaki bir toplantıda, her nehir tabanlı yerleşimin (psuh) seferlere ve savaşlara 15'er süvari göndermesine karar verildi. Her süvari birimi, kendi nehir tabanlı topluluğunu temsil eden bir bayrak altında savaşa katıldı.[39] 26 Mayıs 1840'ta Çerkeslerin Abinsk Kalesi'ne saldırısı sırasında, Rus kuvvetleri üç kabile sancağını ele geçirdi; ikisi Natuhaylara, biri de Şapsığlara aitti.[41] Muharebede yer alan Rus komutanları, ele geçirilen bu sancakları diğer birçok sancağın aksine korudular.[46]
Düğün bayraklarında gelin ve damadın ailelerinin tamgaları sergilenirdi; gelininki solda, damadınki sağda, bu da düğündeki geleneksel konumlarını yansıtırdı. Düğün törenleri sırasında popüler bir binicilik oyunu bulunuyordu; binicilerin bayrağı ele geçirmek için bayrak taşıyıcısını kovaladığı bir oyun.[39] James Bell tarafından da kaydedilen bu binicilik oyununda biniciler, üstünde semboller bulunan beyaz bir bayrağı taşıyan biniciden almaya çalışırlar.[20] Aynı oyun, aristokrat bir çocuğun eğitimcisinden dönüşünü kutlayan törenlerde de yeşil tabanlı bir bayrak kullanılarak kullanılırdı. Bir varyasyonda ise fındıktan yapılmış kumaşsız bir bayrak kullanılıyordu.[47]
Kabardeylerde ve Abazalarda bulunan geleneksel "sabanı bırakma" festivalinde (Kabardeyce: вакӏуэ ихьэж), doğanın yeniden doğuşunu simgeleyen beyaz renkte bir bayrak (вакӏуэ бэракъ) 3-5 metrelik bir direğe çekilir. Bayrağın çekilmesi, tarla çalışmasının sonunu ve ortak bir ziyafetin başlangıcını işaret eder. Atanmış bir şefin önderliğinde kutlamalar devam eder ve bayrak önceden seçilmiş bir evin avlusuna yerleştirildikten sonra köyde kutlamalar ve oyunlar başlar.[47][48]
Önemli bir kişinin ölümünün ardından, yas belirtisi olarak, geleneksel olarak üç gün boyunca ölenin ailesinin evinin üstündeki yüksek bir direğe siyah bir bayrak çekilirdi; bu sayede yoldan geçenler eve uğrayıp taziyelerini sunabilirdi.[42][49] Ayrıca veba veya kolera gibi salgın hastalıklardan etkilenen bir evin girişine de siyah bir bayrak asılırdı; bu, yoldan geçenleri uyarmak ve hastalığın yayılmasını önlemeye yardımcı olmak içindi.[49] Bir bebek doğduğunda ailenin evinin çatısına veya çitine bir bayrak asılırdı.[47]
Kabarda bölgesi Rus yönetimine ve nüfuzuna daha erken girdiği için, önde gelen aristokrat hanedanların çoğunun bayrakları Rus kaynaklarında kaydedilmiştir. Batı Çerkes soylularının bayraklarının varlığı kaydedilmiş olsa da,[50] bu bayrakların tasvirleri ya hiç kaydedilmemiş ya da henüz arşiv kaynaklarından derlenmemiştir.[33]
| Bayrak | Kullanım | Kullanan | Notlar |
|---|---|---|---|
|
?–16. yy. | Zihya | Zihya'ya atfedilen bayrak. "Eastern Mediterranean and Black Sea. HM 35. JOÃO FREIRE, PORTOLAN ATLAS. Portekiz (?), 1546" kaynağından. |
|
1641 | Küçük Kabarda Koalisyonu | Küçük Kabarda koalisyonu sancağı, 1641'deki Malka Muharebesi'nde Şoloh (Talostan'dan) ve Mudar (Cılahstaney'den) hanedanları tarafından kullanılmıştır.[33] |
|
17. yy. | Talostan Prensliği | Küçük Kabarda'da prens hanedanı Talostan sancağı. 1641 Malka Muharebesi sırasında kullanılmıştır.[33] |
|
17. yy. | Küçük Kabarda (Cılahstaney) | Küçük Kabarda (Cılahstaney) bayrağı, Mudar ve Ahle prenslerinin tamgalarını taşır. Sancak, 1641 Malka Muharebesi sırasında kullanıldı.[33] |
|
18. yy. | Hatohşoqo Prensliği | Büyük Kabarda'da prens hanedanı Hatohşoqo (Atajuqo) sancağı. Bağlandığı mızrağın ucunda ailenin 4. tamgası bulunmaktaydı. Sancak, 18. yüzyılda Kanjal Dağı yakınlarında gerçekleşen bir savaşta Rus birlikleri tarafından ele geçirilmiştir.[33] |
|
18. yy. | Mısost Prensliği | Büyük Kabarda'da prens hanedanı Mısost sancağı. Sancağı taşıyan mızrağın ucunda Mısost ailesinin ikinci tamgası bulunmaktaydı. 18. yüzyılın ikinci yarısında Kırım Hanı'nın Bahçesaray'daki karargahının Rus birlikleri tarafından ele geçirilmesi sırasında sancak ele geçirildi.[33] |
|
18. yy. | Keytıqo Prensliği | Büyük Kabarda'da prens hanedanı Keytıqo sancağı. Kırım Hanı'nın Bahçesaray'daki karargahının Rus birlikleri tarafından ele geçirilmesi sırasında sancak ele geçirildi. Sarı ve beyaz kumaş üzerinde tamgalar veya diğer semboller genellikle kullanılmazdı çünkü bu semboller çoğunlukla altın iplikle işlenirdi. Bu nedenle Keytıqo Sancağı'nda sembol bulunmamaktadır. Ancak bağlandığı mızrağın ucunda demirden yapılmış Keytıqo tamgası  yer almaktaydı.[33]
|
|
18. yy. | Kundetey | Büyük Kabarda'da birinci dereceden soylu ailesi Kundet (Kudenet) sancağı. Hatohşoqo prenslerinin vasalıydı. 1797'de sancak, General Fabritsiyan'ın ordusu tarafından Konstantingorsk Kalesi yakınlarındaki bir savaşta ele geçirilmiştir.[33] |
|
19. yy. | Bekmırza Prensliği | Büyük Kabarda'da prens hanedanı Bekmırza sancağı. Kınsız hançerler altın iplikle işlenmiştir. Sancağı taşıyan mızrağın ucunda Bekmırza ailesine ait demir bir tamga bulunmaktaydı. Sancak, 1822'de Yermolov komutasındaki Rus birlikleri tarafından ele geçirilmiştir.[33] |
|
19. yy. | Mudar Prensliği | Küçük Kabarda'da prens hanedanı Mudar sancağı. 1816'da Terek Nehri yakınlarında gerçekleşen bir savaşta Rus birlikleri tarafından ele geçirilmiştir.[33] |
|
1812 | Ahle Prensliği | Küçük Kabarda'da prens hanedanı Ahle sancağı. Rus Ordusu'ndaki Küçük Kabarda süvari birliği tarafından kullanılmış ve 1812'de Napolyon'un Rusya seferi sırasında Mojaysk yakınlarında Fransızlara karşı savaşmıştır.[33] |
|
19. yy. | Tambiy | Büyük Kabarda'da birinci dereceden soylu Tambiy ailesinin sancağı. Mısost prenslerinin vasalıydı. Batı Çerkesya'ya göç eden ve Kuban Nehri kıyısında yer alan Tambiy köyüne 1834'te düzenlenen saldırı sırasında sancak, Rus birlikleri tarafından ele geçirilmiştir.[33] |
|
19. yy.–1849 | Anzorey | Küçük Kabarda'da birinci dereceden soylu Muhammad-Mirza Anzor'un sancağı. Talostan prenslerinin vasalıydı. 1849'da Küçük Çeçenistan'daki Gehi köyüne yapılan Rus saldırısı sırasında sancak ele geçirilmiştir.[33] |
|
?–19. yy. | Abaylar | Küçük Kabarda'da birinci dereceden soylu Abay ailesinin sancağı. Cılahstaney prenslerinin vasalı.[34] |
|
?–19. yy. | Astemirey | Küçük Kabarda'da birinci dereceden soylu Astemir ailesinin sancağı. Başlangıçta Cılahstaney prenslerinin, daha sonra Bekoviç-Çerkasski prenslerinin vasalı.[34] |
|
?–19. yy. | Azepşey | Küçük Kabarda'da birinci dereceden soylu Azepş ailesinin sancağı. Cılahstaney prenslerinin vasalı.[34] |
|
?–19. yy. | Bezruqay | Küçük Kabarda'da birinci dereceden soylu Bezroqo ailesinin sancağı.[34] |
|
?–19. yy. | Botaşey | Küçük Kabarda'da birinci dereceden soylu Balkar kökenli Botaş ailesinin sancağı. Talostan prenslerinin vasalı.[34] |
|
?–19. yy. | Yislamey | Küçük Kabarda'da birinci dereceden soylu Yislam ailesinin sancağı. Ahle prenslerinin vasalı.[34] |
|
?–19. yy. | Yindarey | Küçük Kabarda'da birinci dereceden soylu Yindar ailesinin sancağı. Cılahstaney prenslerinin vasalı.[34] |
|
?–19. yy. | Yinaruqay | Küçük Kabarda'da birinci dereceden soylu Yinaroqo ailesinin sancağı. Cılahstaney prenslerinin vasalı.[34] |
|
?–19. yy. | Haptsey | Küçük Kabarda'da birinci dereceden soylu Hapts ailesinin sancağı. Cılahstaney prenslerinin vasalı.[34] |
|
?–19. yy. | Mahsidler | Küçük Kabarda'da dördüncü dereceden soylu Mahsid ailesinin sancağı.[34] |
|
19. yy. | Murtazey | Küçük Kabarda'da ikinci dereceden soylu Murtaza ailesinin sancağı. Talostan prenslerinin vasalı. 1822'de Yermolov komutasındaki Rus birlikleri tarafından ele geçirilmiştir.[33] |
|
19. yy. | Kabarda | Mustafa Mahir Efendi tarafından 1865 yılında kaydedilen bir Kabarda bayrağı.[51] Rus Ordusu'ndaki Kabardey birlikleri tarafından kullanılmıştır. Bayrak, Wojciech Kossak'ın tablolarında[52] ve 1877 tarihli bir Fransız illüstrasyonunda yer almaktadır.[53]
|
.png)
|
1848–1859 | Çerkesya | Karl Marx'ın bir yayınında açıklanan "Peygamberin Bayrağı". Bayrağın kendisi yeşildir ve üzerinde bir hilal ve yıldız ile beyaz bir kılıç bulunmaktadır. Bu bayrak, Muhammed Emin ile hükümetinin sancağıydı ve Batı Çerkesya'da geniş çapta tanınmaktaydı.[54] Çerkes liderler bu bayrağın önünde Muhammed Emin'e bağlılık yemini ederlerdi.[54] Ünlü Batı Bjeduğ prensi Hacemuqo Alkas da benzer bir bayrak kullanmıştır.[55]
|
|
?–1860 | Natuhay | Natuhay bölgesinin bayrağı. Fransız bayrağının bir kopyasıdır ve üzerine İslam peygamberi Muhammed yazısı eklenmiştir. 1840'ta Rus birlikleri tarafından ele geçirilmiştir. Adige Cumhuriyeti Ulusal Müzesi'nde sergilenmektedir.[38] |
|
?–1864 | Şapsığya | Şapsığ bölgesinin bayrağı.[38] "Qızbeç bayrağı" olarak da bilinir.[56] Rus-Çerkes Savaşı sırasında Şapsığların birleştirici bir bayrağı olarak oluşturuldu.[46] Sözlü geleneğe göre, Şapsığ komutanları Alçeri Planoqo, Nautsuk Jane ve Tığujıqo Qızbeç, bayrağın tasarımına katkıda bulunmuşlardır.[46] 1840 yılında Abinsk Kalesi'ne yapılan saldırı sırasında Rus birlikleri tarafından ele geçirilmiş ve 1926 yılında AÖO başkanı Şahançeri Hakurate'nin çabalarıyla Tiflis'ten Adige Özerk Oblastı'na geri gönderilmiştir. Bayrağın dönüşü, Afipsip'te üç günlük festivallerle kutlanmıştır. 1936 yılında Adige Ulusal Müzesi'ne verilmiştir.[46] |
|
19. yy. | Şapsığlar | Şapsığların bir bayrağı. Renkler belirtilmemiştir. |
|
1917–1922 | Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti | Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti bayrağı. Yedi yıldız Kafkas halklarını, şeritler ise uyumu temsil eder. |
Renk şeması
[değiştir | kaynağı değiştir]| Stil | Yeşil | Altın |
|---|---|---|
| RAL | 6002 | 1026 |
| CMYK | 61-0-82-39 | 0-0-99-1 |
| HEX | #296912 | #FDFC02 |
| RGB | 41-105-18 | 253-252-2 |
Görseller
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Bir Çerkes bayrağı varyantı. -
Adigey Ulusal Müzesi'nde Natuhay bayrağı. -
Adigey Ulusal Müzesi'nde Şapsığ bayrağı. -
1837'de Edmund Spencer tarafından çizilen Çerkes bayrağı. -
Spencer'ın çizdiği bir bayrak, Ubın Nehri'ndeki toplantıdan. -
Ürdün'de bir Çerkes bayrağı, 1954. -
.jpg)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j Samir, Khotqo. ""The creation of the Circassian flag is connected to the pan-Circassian mission of Sefer-bey Zaneqo"". Abkhaz World (İngilizce). 25 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2023.
- ^ a b c d e f g h i Хотко, Самир. "Самир Хотко: «Создание адыгского флага связано с общечеркесской миссией Сефербея Заноко»" (Rusça). Кавказский Узел. 5 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2023.
- ^ a b c d e f g Bashqawi, Adel (2017). "The Circassian Flag, the Homeland, the Circassian Identity". Circassia: Born to Be Free. ISBN 9781543447651. Erişim tarihi: 10 Haziran 2019.
- ^ a b Gammer, M. (2004). The Caspian Region: a Re-emerging Region. Londra: Routledge. s. 67.
- ^ efor (4 Mayıs 2017). "Çerkezlerin Bayrak Günü ve Özgürlük Mücadelesi". insamer.com. 14 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2022.
- ^ Узел, Кавказский. "День черкесского флага". Кавказский Узел. 13 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2022.
- ^ "25 Nisan: Çerkes bayrağı günü". Ajans Kafkas. 27 Mayıs 2019. 20 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2022.
- ^ Khotqo, Samir (25 Nisan 2023). "Embracing Tradition: Abkhazia Celebrates Circassian Flag Day". Abkhaz World | History, Culture & Politics of Abkhazia (İngilizce). 29 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023.
- ^ Ногмов, Шора (1817). История адыхейского народа: Составленная по преданиям кабардинцев (Rusça). Nalçik: Elbrus (1994 tarihinde yayınlandı). ISBN 978-5-7680-0850-5.
- ^ Henze 1992
- ^ Natho, Kadir (2005). "The Russo-Circassian War". 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023.
- ^ Richmond, Walter (9 Nisan 2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023.
- ^ King, Charles (2008). The Ghost of Freedom: A History of the Caucasus
. New York City, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-517775-6.
- ^ Huvaj, Fahri. Çerkes bayrak günü. KAFFED. 25 Nisan 2020
- ^ John Emerich Edward Dalberg Acton (1907). The Cambridge Modern History. Macmillan & Co. s. 202.
- ^ Richmond, Walter (9 Nisan 2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023.
- ^ Bashqawi, Adel. Circassia: Born to Be Free. ISBN 1543447643.
- ^ a b c d Yağcı, Zübeyde Güneş (1 Haziran 2016). "Kuzey Kafkasya'nın Uluslararası Lideri: Sefer Zaniko". Bilig (76): 59-86. ISSN 1301-0549. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi22 Ekim 2023.
- ^ Bashqawi, Adel. Circassia: Born to Be Free. ISBN 1543447643.
- ^ a b c James Stanislaus Bell (1840). Journal of a Residence in Circassia: During the Years 1837, 1838 and 1839 (İngilizce). 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2023.
- ^ a b "ПУТЕШЕСТВИЯ В ЧЕРКЕСИЮ". www.vostlit.info. 29 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2019.
- ^ 'The Sanjac Sheriff of the Confederated Princes of Circassia' - London, 1837.
- ^ a b c d Spencer (capt.), Edmund (1837). Travels in Circassia, Krim Tartary, &c (İngilizce). 19 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023.
- ^ a b Спенсер, Eдмонд. "ПУТЕШЕСТВИЯ В ЧЕРКЕСИЮ". vostlit.info (Rusça). 29 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023.
- ^ Dictionary of National Biography (1899), vol.58, p.45
- ^ Brewda, J.- L. Hoyos (1999). “David Urquhart’s Holy War”. EIR XXVI (36): 24-27.
- ^ Richmond, Walter (2013). "A Pawn in the Great Game". The Circassian Genocide. Genocide, Political Violence, Human Rights. New Brunswick, New Jersey: Rutgers University Press. s. 50. ISBN 9780813560694. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2019.
[...] Urquhart claims to have met fifteen tribal leaders and nearly two hundred village chiefs, designed the Circassian flag, and helped them draft a petition to London for assistance.
- ^ Khoon 2015, ss. 76–77.
- ^ a b c "Науржанов Ибрагим – человек, воссоздавший черкесский флаг в Кабарде. » Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов)". Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов) (Rusça). 25 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2021.
- ^ a b Longworth, John Augustus (1840). A Year Among the Circassians (İngilizce). H. Colburn. s. 67. 21 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2025.
- ^ "АДЫГЭ НЫПЫР. АБЫ И ТХЫДЭР И МЫХЬЭНЭР – KAFFED" (Kabardeyce). 9 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2025.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p Максидов, А.А. (2002). Знамена кабардинских князей и дворян"Генеалогия Северного Кавказа" [Kuzey Kafkasya Şeceresi, Kabardey Prenslerinin ve Soylularının Sancakları] (Rusça), 5. Nalçik: Kabardino-Balkarya Hükümeti Beşeri Araştırma Enstitüsü ve Kabardino-Balkarya Bilimler Akademisi, Kuzey Kafkasya Bilimler Merkezi. ss. 166-171.
- ^ a b c d e f g h i j k Максидов, А. А. (2003). Знамена малокабардинских дворян"Генеалогия Северного Кавказа" [Kuzey Kafkasya Şeceresi, Küçük Kabarda Soylularının Sancakları] (Rusça), 6. Nalçik: Kabardino-Balkarya Hükümeti Beşeri Araştırma Enstitüsü ve Kabardino-Balkarya Bilimler Akademisi, Kuzey Kafkasya Bilimler Merkezi. ss. 157, 166-167.
- ^ Samir, Khotko (2019). Шеуджен Э.А., Хотко С.Х. История адыгов (черкесов): военно-антропологический подход (Rusça). s. 302. 26 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2025.
- ^ a b c Baj, Jabagi (1969). Çerkesya'da sosyal yaşayış-âdetler. Kafkasya Kültürel Dergi Yayınları. s. 124.
- ^ Bell, James Stanislaus (1840). Journal of a Residence in Circassia: During the Years 1837, 1838 and 1839 : in 2 Volumes (İngilizce). Moxon. s. 389.
- ^ a b c Максидов, А. А. (2003). "Генеалогия Северного Кавказа" [Kuzey Kafkasya Şeceresi, Çerkes Sancakları: Araştırmalar ve Bulgular]. Nalçik: Kabardino-Balkarya Hükümeti Beşeri Araştırma Enstitüsü ve Kabardino-Balkarya Bilimler Akademisi, Kuzey Kafkasya Bilimler Merkezi. ss. 163-166.
- ^ a b c d e Максидов, А.А. ИЗ ИСТОРИИ ГОРСКИХ ЗНАМЕН"Генеалогия Северного Кавказа" [Dağlı Sancakların Tarihinden] (Rusça), 5. Nalçik: Kabardino-Balkarya Hükümeti Beşeri Araştırma Enstitüsü ve Kabardino-Balkarya Bilimler Akademisi, Kuzey Kafkasya Bilimler Merkezi. ss. 152-166.
- ^ ЯХТАНИГОВ, Х.Х. (2006). АДЫГСКИЕ ТАМГИ (Rusça). Кабардино-Балкарский государственный университет им. Х.М. Бербекова. s. 18. 5 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2025.
- ^ a b c d ВОРОНИН, Б.П. (2016). "РОЛЬ ЗНАМЕНИ В ВОЕННОМ ИСКУССТВЕ ГОРЦЕВ СЕВЕРО-ЗАПАДНОГО И ЦЕНТРАЛЬНОГО КАВКАЗА В XVIII - СЕР. XIX ВВ. (НА ПРИМЕРЕ АДЫГОВ И ОСЕТИН)". WORLD SCIENCE: PROBLEMS AND INNOVATIONS сборник статей победителей V международной научно-практической конференции. Kuban Devlet Üniversitesi.
- ^ a b Марзей, А.С. Черкесское наездничество (PDF) (Rusça). s. 258, 260–261. 2 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2025.
- ^ Василий, Потто. Кавказская война [Kafkas Savaşı] (Rusça). 2.
- ^ Nevruz, Yılmaz (2019). Umumî Kafkas Tarihine Giriş. 3. Kafkas Vakfı Yayınları. s. 501. ISBN 978-975-00909-7-4.
- ^ Natho, Kadir I. (3 Aralık 2009). Circassian History (İngilizce). Xlibris Corporation. s. 310. ISBN 978-1-4653-1699-8.
- ^ a b c d Шеуджен, А.Х. АДЫГИ В двух томах (PDF) (Rusça). Maykop: ОАО «Полиграф-ЮГ». s. 126–128. 22 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Eylül 2025.
- ^ a b c Ацканов, Р. X. (1993). "СЕВЕРОКАВКАЗСКИЕ ТАМГИ" (PDF) (Rusça). 29 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)1 Eylül 2025.
- ^ Алексеевна, Тазбаш Елена (2015). "Черкесские войлочные маски ряженых в этнографических коллекциях антропологического музея МГУ". Вестник Московского университета. Серия 23. Антропология (2): 126-127. ISSN 2074-8132.
- ^ a b Mirzoyev, A. S. (2018). "MILITARY CULTURE OF CIRCASSIANS AND RELATED TERMINOLOGY". BULLETIN of the Kabardian-Balkarian Institute for the Humanities Research. 1 (36): 26. doi:10.31007/2306-5826-2018-1-36-20-28. ISSN 2306-5826.
- ^ Потто, Василий Александрович. "...следовали пять других знамен меньших размеров, принадлежащие пяти владетельным закубанским князьям." [...5 Zakuban (Kuban Nehri bölgesi) hükümdar prensine ait olan daha küçük boyutlarda beş sancak bulunuyordu.]. Кавказская война (Rusça). 5. 5 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2025.
- ^ El Hac Mustafa Mahir Efendi, KAFKASYA KABİLELERİNDE ARMA ve DAMGALARA İLİŞKİN HİKAYELER, OLAYLAR 01
- ^ "Wojciech Kossak (1856 – 1942)". Polish Art Corner (İngilizce). 9 Kasım 2024. 11 Eylül 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2025.
- ^ "L'Illustration : journal universel". Gallica (Fransızca). 3 Kasım 1877. s. 277. 11 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2025.
- ^ a b Marx and Engels Collected Works, Volume 15 (pp.236-237), Progress Publishers, Moscow 1980
- ^ El Hac Mustafa Mahir Efendi, KAFKASYA KABİLELERİNDE ARMA ve DAMGALARA İLİŞKİN HİKAYELER, OLAYLAR 02
- ^ Адамовна, Малиш Марьяна (2018). ОТКРЫТИЕ НОВЫХ ПАМЯТНИКОВ В РЕСПУБЛИКЕ АДЫГЕЯ И ФОРМИРОВАНИЕ ИСТОРИЧЕСКОЙ ПАМЯТИ"Всероссийский сборник научных трудов", 23. Краснодарский государственный институт культуры. s. 49.
