Tetritsihe, Hanak
Tetritsihe (Gürcüce: თეთრი ციხე), tarihî Eruşeti bölgesinde, Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı Dilekdere (Hoşureti) köyünün sınırları içinde ortadan kakmış bir köydür.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Tetritsihe (თეთრი ციხე), Gürcücede beyaz anlamındaki “tetri” (თეთრი) ile kale anlamındaki “tsihe” (ციხე) kelimelerinden oluşur.[2][3] “Beyaz kale” anlamındaki bu yer adı, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde, aynı anlamda "Ağca Kala" (اغجە قلعە) şeklinde geçer. Gürcü Türkolog Sergi Cikia, Çıldır ilçesindeki Akçakale gibi bu yer adının da Gürcüceden Türkçeye çevrilmiş olabileceğini yazmıştır.[4]
Tetritsihe veya Ağca Kala köyünün bulunduğu Eruşeti bölgesi, tarihsel Gürcistan'ın bir parçasıydı. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmişlerdir. Varlığı bilinen eski kilise de o dönemden kalmış olmalıdır.[5]
Tetritsihe veya Ağca Kala, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir. Bu sırada bu yerleşim tamamen boşalmıştı. Buna rağmen 8.499 akçe vergi öngörülmüştü.[4][6]
Tetritsihe veya Ağca Kala köyü, Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde Ağca Kala (اغجە قلعە) adıyla kaydedilmiştir. Aynı idarî konuma sahip olan köy, Hicri 1137 (1724/1725) tarihinde 2.500 akçe vergi karşılığında Süleyman adında birine, Hicri 1140 (1727/1728) tarihinde ise, yine aynı miktarda vergi karşılığında Ahmed adında birine tahsis edilmişti.[7]
Osmanlı mufassal defterini yayımlayan Gürcü Türkolog Sergi Cikia, köyün adının geç dönemde Rusça haritada "Agcakala" (Агджакала) şeklinde geçtiğini, üs kısmında Harosmani'nin işaretli olduğunu yazmıştır.[4] Bununla birlikte 1886 tarihli Rus nüfus sayımında Ardahan sancağının Ardahan kazasında bu köy yer almamıştır.[8] Tetritsihe veya Ağca Kala köyünün bu tarihten önce tamamen ortadan kalktığı bu kayıttan anlaşılmaktadır. Nitekim 1917 yılında Gürcü gazeteci ve tarihçi Konstantine Martvileli köyünün terk edilmiş olduğunu ve köyde eski bir kilisenin kalıntılarının bulunduğunu yazmıştır.[5] Tetritsihe'nin Dilekder ile Sevimli köylerinin arasında bir yerde olduğu Martvileli'nin verdiği bilgi üzerinden de anlaşılmaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 185. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "თეთრი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 22 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "ციხე" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 22 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ a b c "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: გამოკვლევა: წიგნი III), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 546". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2025.
- ^ a b "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, 28 (11) Eylül 1917, sayı: 232". 27 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2025.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: თარგმანი : წიგნი II), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 490". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2025.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 180, 194, 266". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2025.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı": 262-347". 29 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2025.