Harosmani
Harosmani (Gürcüce: ხაროსმანი), tarihî Artani bölgesinde, Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı Balıkçılar (Duduna) köyünün yakınlarında ortadan kalkmış bir köydür.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Harosmani (ხაროსმანი), Gürcüce bir yer adı olup Harosubani'den (ხაროსუბანი) değişime uğramıştır. “Haro” (ხარო) kelimesi kuyu, çukur anlamına gelir.[2] Gürcü Türkolog Sergi Cikia, Cakismani (ჯაყისმანი) adının Cakisubani'den (ჯაყისუბანი) değişime uğradığını, “man” veya “mani” kelimesinin Gürcüce köy veya mahalle anlamındaki “ubani”den (uბანი) geldiğini yazar.[3] Buna bağlı olarak Harosmani veya Harosubani adının “derin köy” veya “çukur köy” anlamı taşıdığı söylenebilir.
Harosmani köyünün bulunduğu Artani bölgesi, tarihsel Gürcistan'ın bir parçasıydı. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmişlerdir. İçinde kilisenin de bulunduğu ve adını bu köyden alan Harosmani Mağaraları bu dönemden kalmıştır.[4]
Harosmani köyü, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine, Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Harosman (خاروسمان) ve Harosman-i Büzürg (خاروسمان بزرك) olmak üzere, iki ayrı yerleşim olarak kaydedilmişti. Harosman köyünde 14 Hristiyan hane, Harosman-i Büzürg (Büyük Harosmani) köyünde ise 4 Hristiyan hane bulunuyor ve hane reislerinin çoğu Gürcü adlarını taşıyordu. Bu iki yerleşimde buğday ve arpa tarımı ile arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.[1][5]
Harosmani köyü, Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde Harosman (خاروسمان) adıyla tek köy olarak kaydedilmiştir. Aynı idarî konuma sahip olan köy, Hicri 1126 (1714/1715) tarihinde 6.500 akçe vergi karşılığında Murtaza adında birine tahsis edilmişti.[6]
Osmanlı mufassal defterini yayımlayan Gürcü Türkolog Sergi Cikia, Rusça haritada Harosman (Харъосман) şeklinde geçen Harosmani'nin Duduna köyünün yakınlarında olduğunu yazmıştır.[1] Ancak, 1886 tarihli Rus nüfus sayımında Ardahan sancağının Ardahan kazasında Duduna (Дудуна) köyü yer aldığı halde, Harosman adında bir köy kaydedilmemiştir.[7] Harosmani köyünün bu tarihten önce ortadan kalkmış olduğu, bu kayıttan anlaşılmaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: გამოკვლევა: წიგნი III), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 546". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2025.
- ^ "ხარო" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 30 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: გამოკვლევა: წიგნი III), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 445". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2025.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 20. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: თარგმანი : წიგნი II), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 489". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2025.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, Sıra no: 370". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2025.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı": 262-347". 29 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2025.