Samsun İstiklâl Mahkemesi
Samsun İstiklâl Mahkemesi, 1921 yılında beş ay faaliyet gösteren istiklâl mahkemesi. Olağanüstü yetkilere sahip yargı organı olarak 23 Temmuz 1921'de kurulan mahkeme 20 Ağustos 1921 tarihinde fiilen işlemeye başlamış ve lağvedildiği 27 Aralık 1921 tarihine kadar da yargılamalarını sürdürmüştür.[1]
Görev ve yetkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]17 Şubat 1921'de kapatılan Sivas İstiklâl Mahkemesinin yerine 23 Temmuz 1921 tarihli 140 numaralı meclis kararıyla kurulan mahkeme önceleri Türkiye Büyük Millet Meclisine bağlı ise de 5 Ağustos 1921 tarihli Başkumandanlık Kanunu ile direkt olarak Mustafa Kemal'e bağlanmıştır.[1][2] Yetki alanı içerisinde bulunan Samsun, Ordu, Giresun, Amasya, Tokat, Sivas yörelerinde yargılamalar yapan mahkemenin üyeleri Burdur Mebusu Veli Bey, Sinop Mebusu Şevket Bey, Bursa Mebusu Necati Bey, Canik Mebusu Emin Bey ile Yozgat Mebusu Bahri Bey'den oluşmaktaydı.[3][4] Üyeler 6 ve 7 Ağustos tarihlerinde görev yerlerine hareket etmiş, 17 Ağustos'ta görevlerinin başına geçmiş ve üç gün sonrasında da yargılamalara başlamışlardır.[5]
İstiklâl mahkemelerinden önce dîvân-ı harbler ve bidâyet mahkemelerinin ilgilendiği firar, casusluk, soygunculuk gibi suçlarla ilgilenen Samsun İstiklâl Mahkemesi aynı zamanda Millî Mücadele'ye özgü Tekâlif-i Milliye gibi emirlerin yürütülmesini üstlenmiş ve Koçgiri İsyanı ile Pontusçulukla ilgili davalara bakmıştır.[6][5] Özellikle Merkez Ordusu ile uyum içerisinde çalışmalarını yürüten mahkeme firariler ve isyankârlar hakkında ordu ile bilgi alışverişi içerisinde bulunmuş, zaman zaman firarilere tekrar orduya katılmaları için yakalanıp yargılanmalarından önce ek süreler tanımıştır.[7] Eylül sonlarında kadar 2.445'i kendileri teslim olmak üzere 12.733 nefer mahkemece yakalanmış, yalnızca ekim ayı içerisinde 5.270 nefer teslim olmuş, teslim olan firarilere 40-80 arası değişen değnek cezaları verilerek tekrar görevli bulundukları Batı Cephesi'ne gönderilmişlerdir.[8]
Mahkeme görev süresince 2.420 kişiyi yargılamış ve 485 idam, 137 gıyaben idam kararı vermiştir.[9] Ayrıca 240 kişiye kalebend ve kürek cezası, 1.163 kişiye de çeşitli cezalar verilmiştir.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b İstiklal Mahkemeleri 2015, s. X.
- ^ Aybars 1975, s. 123.
- ^ İstiklal Mahkemeleri 2015, s. 7.
- ^ Aybars 1975, s. 147.
- ^ a b Aybars 1975, s. 168.
- ^ İstiklal Mahkemeleri 2015, s. 3.
- ^ Aybars 1975, s. 169.
- ^ Aybars 1975, s. 170.
- ^ a b Küçük, Cevdet (2001). "İstiklâl Mahkemeleri". İslâm Ansiklopedisi. 23. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 351.
- Genel
- Aybars, Ergün (1975), İstiklâl Mahkemeleri, Ankara: Bilgi Yayınevi
- İstiklâl Mahkemeleri, 1, Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı Yayınları, 2015, ISBN 9789758805464