Kite Kalesi
| Kite Kalesi | |
|---|---|
| Ürünlü, Nilüfer, Bursa | |
 | |
| Tip | Ova Kalesi (Castrum) |
| Yapı bilgisi | |
| Yapı sahibi | Türkiye Cumhuriyeti |
| Halka açık mı? | Evet (Kalıntılar köy içinde görülebilir) |
| Bugünkü durumu | Harabe (Kalıntıları mevcut) |
| Yapı tarihçesi | |
| İnşa | Bizans İmparatorluğu dönemi |
| İnşa ettiren | Bizans Tekfurları |
| Kullanım tarihi | Askeri Üs, Tekfurluk Merkezi |
| Malzemeler | Tuğla, moloz taş, devşirme malzeme |
| Yıkılışı | Zamanla tahrip olmuştur (Günümüzde harabe) |
| Muharebe/savaşlar | Dimbos Muharebesi sonrası kuşatma (1303), Bursa Kuşatması |
| Garnizon bilgisi | |
| Garnizon | Osmanlı döneminde "Müstahfızan" (Kale Muhafızları) birliği |
Kite Kalesi (Bizans dönemi adıyla: Kitai), Bursa ilinin Nilüfer ilçesine bağlı Ürünlü Mahallesi'nde bulunan tarihi kaledir. Bizans İmparatorluğu döneminde bölgenin en önemli savunma ve yönetim merkezlerinden biri olan yapı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde de askeri işlevini sürdürmüştür. Bursa Ovası'ndaki diğer kalelerin aksine sarp bir tepeye değil, düz bir ova üzerine inşa edilmiştir.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Bizans Dönemi ve Fetih
[değiştir | kaynağı değiştir]Kite, Bizans döneminde Bitinya bölgesinde, Prusa (Bursa) ile Apollonia (Gölyazı) arasındaki lojistik hattı koruyan stratejik bir "Tekfurluk" (Valilik) merkeziydi. Kale, Bursa'nın fethine giden süreçte Osmanlı kuvvetleri için aşılması gereken önemli bir engel teşkil etmiştir.
Tarihçi Halil İnalcık'a göre; Osmanlılar 1302 yılındaki Koyunhisar Muharebesi'nden sonra İznik ve Bursa'yı abluka altına almış, Bursa'nın dış dünyayla bağlantısını kesmek için çevresindeki Kite, Kestel ve Atranos (Orhaneli) kalelerini hedef almıştır.[2]
1303 yılındaki Dimbos Muharebesi'nde Osmanlılara karşı ittifak kuran tekfurlar arasında yer alan Kite Tekfuru, yenilgi sonrası kalesine sığınmıştır. Osman Gazi komutasındaki birlikler kaleyi kuşatmış ve kısa sürede ele geçirmiştir. Dönemin kroniklerinden Aşıkpaşazade Tarihi'nde, Kite Tekfuru'nun kale önünde idam edilerek bölgedeki diğer tekfurlara gözdağı verildiği anlatılır.[3]
Osmanlı Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kite Kalesi, fethin ardından terk edilmemiş ve Osmanlı askeri teşkilatının bir parçası olarak kullanılmaya devam etmiştir. Özellikle 17. yüzyıl kayıtları, kalenin askeri statüsünü koruduğunu göstermektedir:
- Müstahfızan Teşkilatı (1660): Hicri 1070 (Miladi 1660) tarihli "İcmal-i Tımarha-i Mustahfızan" (Kale Muhafızları Tımar Özeti) defterinde, Hüdavendigar (Bursa) Sancağı'na bağlı kaleler arasında Kite de sayılmıştır. Belgede Kite Kalesi'nde görevli muhafızlara tımar tahsis edildiği görülmektedir. Bu kayıt, kalenin 17. yüzyıl ortalarında faal bir garnizona sahip olduğunu kanıtlar.[4]
- Kale Emekdarları (1732): Hicri 1145 (Miladi 1732) tarihli bir başka berat kaydında ise "Kite Kalesi emekdarlarından Mustafa" ifadesi yer almaktadır. Bu belge, kalede uzun süre görev yapmış askeri personelin (emekdar) varlığını doğrulamaktadır.[5]
Mimari Özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kite Kalesi, "Castrum" (Ordugah) tipinde, dikdörtgen planlı bir ova kalesidir. Savunma zafiyeti oluşturabilecek düz bir zemine inşa edildiği için sur duvarlarının dönemin standartlarına göre daha kalın ve yüksek yapıldığı düşünülmektedir.
Duvar örgüsünde Bizans mimarisine özgü, tuğla ve moloz taşın sıralı olarak kullanıldığı "almaşık teknik" görülür. Günümüzde kalenin ana gövdesi büyük ölçüde yıkılmış olsa da, Ürünlü Mahallesi'nin çeşitli noktalarında sur temelleri ve duvar kalıntıları yüzeyde görülebilmektedir. Ayrıca kale surlarından sökülen devşirme malzemelerin, köy meydanındaki tarihi Kite Hamamının inşasında kullanıldığı tespit edilmiştir.[6]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kite Kalesi Kültür Envanteri, Erişim tarihi: 25 Aralık 2025
- ^ İnalcık, Halil (1997). "Osman Gazi'nin İznik Kuşatması ve Bafeus Muharebesi". Osmanlı Beyliği (1300-1389). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. ss. 92-95.
- ^ Aşıkpaşazade, Tevârîh-i Âl-i Osman, (Haz. Kemal Yavuz, M.A. Yekta Saraç), Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2003.
- ^ Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon: TK.GM.d (Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Defterleri), Gömlek: 348, Dosya: 323, Tarih: H-29-12-1070. Belge Özeti: "Hüdavendigar, İcmal... Mustahfızan-ı Liva-i Sultanhisarı... Kite: 59/A"
- ^ Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon: AE.SMHD.I.. (Ali Emiri - Sultan I. Mahmud), Gömlek: 15995, Dosya: 279, Tarih: H-04-05-1145. Belge Özeti: "...mahlülünün Kite Kalesi emekdarlarından Mustafa'ya tevcihine dair..."
- ^ "Nilüfer'in Tarihi ve Kite Kalesi". Bursa'da Kültür. Erişim tarihi: 25 Aralık 2025.