Deylemce
| Deylemce | |
|---|---|
| ديلمی | |
| Telaffuz | Deylemi |
| Bölge | İran |
| Dönem | MS 900– MS 1300 |
| Dil ailesi | Hint-Avrupa
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
Deylemce (Farsça: دیلمی, Deylami) İran dillerinin kuzeybatı koluna bağlı bir ölü dildir. Deylemce, İran'ın kuzeyin ve Hazar Denizi'nin güneyindeki, özellikle Gilan, Mazenderan bölgelerinde, konuluşulmaktaydı.
Orta Çağ coğrafyacısı İstahrî, Deylemlilerin içinde khe /x/ sesinin yoğun olarak kullanıldığı anlaşılmaz bir dil konuştuklarını kaydetmiştir.[1] Ebû İshak Sâbî de benzer şekilde, Deylem bölgesinin dağlık alanlarında farklı bir dil konuşan Deylemlileri bildirmiştir.[2]
İranolog Wilferd Madelung'a göre Deylemlilerin dili bir kuzeybatı İran diliydi. Bu dilin özelliklerinden biri de ünsüzler ile ā arasına eklenen ī sesiydi, örn. lahican= liahican, amirka = amirkia.[3]
Deylem-Zaza ilişkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Friedrich Carl Andreas, Karl Hadank, Vladimir Minorski, David.N.Mackenzie, Artur Christensen ve William Burley Lockwood gibi Zazalar ve Zaza dili üzerine araştırmalar yapan dil bilimci ve araştırmacılar, Zazacanın tarihi Deylem bölgesi üzerinde konuşulan diller ile yakından ilişkili olduğunu tespit edip Zazaların kuzey İran'dan, tarihi Deylem bölgesi üzerinden göç edip bugünkü yaşadıkları bölgeye geldiklerini öne sürmüştür.[4][5][6][7][8][9][10][11][12] Tarihi Deylem bölgesi üzerine bugün konuşulan Tatça, Talişçe, Gilekçe, Sengserce, Simnanca ve Mâzenderanca gibi dil ve lehçeler Zazacaya en yakın dillerdir.[4][13][14][15][16][17][18]
Dil bilgisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Dehce, Deylem dilinde köylü anlanmına gelmekteydi. Buradaki de Eski İrancada köy ve ce ise İran'ın kuzey lehçelerindeki bugün kullanılan "-ic" ekinin (örn. Yuşic = Yuşiçli) aynısıdır ve -li, -lı ifade etmektedir. Bu ek Zazaca ve Talişçede de aynı şekilde sırasıyla "c/j" ve "j" şeklindedir."[19]
Edebiyat
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kur'an Deylemce tercümesine ait bir el yazmasının bir nüshası Astan Kudüs Razavi'nin kütüphane, müze ve belge merkezinde saklanmaktadır. Tercümenin yazılma tarihinin Hicri 7. yüzyıl olduğu tahmin edilmektedir. 250 sayfadan oluşan tercümenin sayfalarının her iki tarafında 8 satır metin ve 8 satır tercüme yazılıdır. Bu haliyle tercüme, Kur'an'ın yaklaşık yarısını içermektedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Mehdi Marashi, Mohammad Ali Jazayery, Persian studies in North America: studies in honor of Mohammad Ali Jazayery, Ibex Publishers, Inc., 1994, 0-936347-35-X, 9780936347356, p. 269.
- ^ Wilferd Madelung. Abū Isḥāq al-Ṣābī on the Alids of Tabaristān and Gīlān. Journal of Near Eastern Studies, Vol. 26, No. 1 (Jan., 1967), pp. 17-57, University of Chicago Press.
- ^ Wilferd Maelung, Deylamites Encyclopedia Iranica 31 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ a b "DIMLĪ". Encyclopædia Iranica. 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2024.
- ^ Ehsan Yar-Shater (1990). Iranica Varia: Papers in Honor of Professor Ehsan Yarshater. Leiden: E. J. Brill. s. 267. ISBN 90-6831-226-X.
- ^ Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023.
- ^ "Garnik Asatrian, "Dimlî", Encyclopedia Iranica". 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2013.
- ^ Bruinessen. Agha, Shaikh, and State, s. 48
- ^ V. Minorsky, “Daylam”, Encyclopedia of Islam, yeni baskı, cilt: II, Leiden 1960, s.189-194
- ^ Les Dialects D'avroman Et De Pewa, A. Christensen, 1921, Kopenhag
- ^ W.B.Lockwood, A Panorama of Indo-European Languages, London 1972.
- ^ John A. Shoup, Ethnic Groups of Africa and the Middle East.
- ^ "Glottolog - Family Zaza". 6 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2021.
- ^ Paul, Ludwig (2009). The Iranian Languages: Zazaki (İngilizce). Routledge. ISBN 9780203641736. 16 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2024.
- ^ Paul, Ludwig (1998). "The Pozition of Zazaki the West Iranian Languages" (PDF). Iran Chamber. Open Publishing. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023.
- ^ Henning, W. B. The Ancient Language of Azerbaijan”, TPhS 157-77, 1954. Mitteliranisch", in Handbuch der Orientalistik, 1(1), 20-130.
- ^ Language of Azerbaijan. Transactions of the philological Society, 53(1), 157-177. s. 175.
- ^ Keskin, Mesut (2012). "Orta ve Eski İrani Dillerin Zazacaya Tuttuşu Işık". ResearchGate. Open Publishing. 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023.
- ^ گیلان نامه، مجموعه مقالات گیلانشناسی، جلد ششم ص 242