Ayasuluk Tepesi
 | |
| Konum | Selçuk, İzmir, Türkiye |
|---|---|
| Tür | Höyük |
| Sit ayrıntıları | |
| Tür | Kültürel |
| Kriter | iii, iv, vi |
| Belirleme | 2015 (39. oturum) |
| Parçası | Efes |
| Referans no. | 1018 |
| Ülke |  Türkiye |
| Bölge | Avrupa ve Kuzey Amerika |
Ayasuluk Tepesi, İzmir il merkezinin güney-güneydoğusunda, Selçuk ilçesinde yer alan bir höyüktür.[1] Bölgedeki geniş araştırmalar öncesinde Efes antik kentinin MÖ 1050 yıllarında Yunanistan'dan gelen göçmenler tarafından kurulduğu düşünülmekteydi.[2] Ancak özellikle Ayasuluk Tepesi'nde ve Çukuriçi Höyüğü'nde yapılan kazılar, yakın civarda günümüzden 8 bin yıl öncesinden itibaren Neolitik yerleşmeler olduğunu ortaya çıkarmıştır.[3] Yine aynı kazılar, Efes'in Erken Tunç Çağı'nda kurulduğu ve Ayasuluk Tepesi'nin daha da eskiye dayanan ilk Efes yerleşmelerinden biri olduğunu ortaya koymuştur. Diğer yandan Hitit Dönemi'nde Batı Anadolu'da İmparatorluk'a bağlı Arzava - Mira Krallıklarının başkenti olan Apasas'ın da Ayasuluk Tepesi olduğu kesinleşmiş gibidir.[2] Helenistik ve Roma Dönemleri'nde Efes'te gelişen kentin Bizans Dönemi'nde yeniden Ayasuluk Tepesi'ne geldiği, 1330 yılında Türkler tarafından alındığı ve Aydınoğulları Beyliği'nin başkentliğini yaptığı bilinmektedir. Yerleşim 16. yüzyıldan itibaren daralmaya başlamıştır.[4]
Kazılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kalede kazı çalışmaları 1960 yılında Efes Müzesi tarafından yapılmıştır. İkinci dönem kazıları 1990 yılında başlatılarak 2003 yılına kadar Müze tarafından sürdürülmüştür. Daha sonra Ayasuluk Tepesi, St. Jean Bazilikası ya da ile birlikte Bakanlar Kurulu kararıyla 2007 yılında Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı ve Onarım Çalışmaları olarak Pamukkale Üniversitesi Arkeoloji Bölümü'nden Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı'nın başkanlık ettiği bir bilim ekibinin sorumluluğuna verilmiştir. Bu kazı çalışmalarında iç kalede güney yamaç evleri, yollar, kale köşkü ve hamamı kazılarak gün yüzüne çıkarılmıştır. Selçuk Belediyesi'nin desteğinde 2010 yılında batı suru duvarlarında geniş çaplı olarak onarım çalışmaları başlatılmıştır.[5] 2020 Yılından itibaren Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı ve Onarım Çalışmaları Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi bölümünden Dr. Öğrt. Üyesi Sinan Mimaroğlu tarafından yürütülmektedir.
Kazıların ana amacı, Anadolu ve Dünya arkeolojisi açısından son derece önemli görülen Efes'in tarihini aydınlatma[6] ve bölgenin tarihöncesi dönemlerine ışık tutmaktır.[1]
Tabakalanma
[değiştir | kaynağı değiştir]İç Kale'nin güneydoğu köşesinde açılan açmada 6 tabaka saptanmıştır. Buna göre Höyük, Erken Tunç Çağı'ndan Helenistik Dönem'e kadar kesintisiz iskan görmüştür.[1]
Buluntular
[değiştir | kaynağı değiştir]Bizans Dönemi'nin MS 5. ve 6. yüzyıllarda kullanılan, Piskoposluk Sarayı olarak tanımlanan ana yapı evresidir. Ayrıca Büyük Sarnıç ya da AN yapısı olarak tanımlanan, dış surların güneydoğu köşesinde bir sarnıç vardır. Bina dıştan dışa 32,66 x 30,07 metre, içten içe 27,20 x 25,80 metredir.[7] Sarnıca suyun su kemerleri ile getirildiği anlaşılmaktadır. Su kemerleri, Belevi ile Selçuk arasındaki Pranga Mevkii doğusundaki su kaynaklarındaki suyu, Ayasuluk Tepesi yerleşimine getirmektedir. Günümüzde yer yer 15 metre yüksekliğe kadar sağlam kalabilmişlerdir.[8]
Günümüzde görülen Ayasuluk Kalesi, Selçuklu - Osmanlı kalesidir. Dış surlar gibi İç Kale de moloz taşlar ve devşirme malzeme kullanılarak inşa edilmiş ve 15 kuleyle güçlendirilmiştir. İç Kale'nin batıda ve doğuda olmak üzere iki girişi vardır. Batı kapısı, dışa taşan duvarlarla korunmalıdır. İç Kale içinde beş sarnıç bulunmaktadır. Bunlardan biri aslında Bizans Dönemi'nde yapılmış bazilikanın doğu (apsis) bölümüdür. St. Jean Bazilikası adıyla bilinen yapı Bizans İmparatorlu I. Justinianus tarafından 527 – 565 yılları arasında yaptırılmıştır.[9] Bazilika, kale Türk kontrolüne geçtiğinde sarnıç haline dönüştürülmüştür. Yanına bir de hamam yapılmıştır.[5][10]
Kale içinde konum olarak hakim bir durumda önemli bir yapıya 2009 yılı kazılarında ulaşılmıştır. Dıştan dışa 11,0 x 10,2 metre, içten içe 9 x 8 metre boyutlarındaki yapıda taş, tuğla ve kireç harç kullanılmıştır. Doğu ve güney kapılarının yapımında mermer kullanılmıştır. Kapılarda süsleme unsuru olarak kullanılan bağ motiflerinin benzerleri yine kale içindeki İsa Bey Camii süslemelerinde vardır. Bu nedenle kale köşkü olarak tanımlanan bu yapıyla caminin aynı dönemde ve aynı taş ustalarınca yapıldığı düşünülmektedir. Söz konusu yapının 1670 yılında Ayasuluk'a gelen İngiliz gezgin J. Covel'in gravüründeki iki katlı bina olduğu anlaşılmaktadır. Ancak 1690 yılı tarihli bir gravürde görünmemesi nedeniyle bu iki tarih arasında yıkıldığı düşünülmektedir. Kale köşkünün, Ayasuluk'un Aydınoğulları Beyliği'ne başkentlik yaptığı 1350 – 1390 yılları içinde, İsa Bey Camii'nin yaptıran Fahreddin İsa Bey tarafından 1375 yılında inşa ettirildiği ileri sürülmektedir.
Değerlendirme ve tarihlendirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Efes'teki en eski yerleşme konusunda ilk araştırmaları yapan O. Benndorf'tur. Benndorf, Efes'in lokalizasyonu için Ayasuluk Tepesi'ni önermiştir.[11]
Altıncı tabakadan elde edilen üç ayaklı depolama kapları, çivi bezemeli parçalar ve silindirik kapaklar gibi Erken Tunç Çağı Troya I evresi, Emporio VII, Liman Tepe, Bakla Tepe Erken Tunç Çağı tabakalarına tarihlenen buluntular vermektedir.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d "TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012.
- ^ a b Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazısı – Tarihçe 11 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pamukkale Üniversitesi
- ^ "TAY Haberler 30 Eylül – 6 Ekim 2007". 4 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012.
- ^ "Kültür ve Turizm Bakanlığı". 21 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012.
- ^ a b Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazısı – Ayasuluk İç Kalesi 11 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pamukkale Üniversitesi
- ^ Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazısı – 1 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pamukkale Üniversitesi
- ^ Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazısı – IV. Evre 11 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pamukkale Üniversitesi
- ^ "Selçuk Belediyesi". 1 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012.
- ^ "Ayasuluk Kalesi". İzmir Kültür ve Turizm Dergisi. 6 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi5 Ekim 2018.
- ^ Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazısı – St. Jean Anıtı (Bazilikası) 11 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pamukkale Üniversitesi
- ^ "TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları, Ephesos". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Ayasuluk Tepesi kazıları resmi web sitesi 25 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İzmir Kültür ve Turizm Md.[ölü/kırık bağlantı] Ayasuluk Tepesi mimarisi, fotoğraflar
| Otorite kontrolü |
|
|---|
