İzmir Körfezi
| İzmir Körfezi | |
|---|---|
 İzmir Körfezi'nin Uluslararası Uzay İstasyonu'ndan çekilen görüntüsü. | |
  İzmir Körfezi | |
| Havza | |
| Konum | İzmir, Türkiye |
| Koordinatlar | 38°29′K 26°49′D / 38.483°K 26.817°D |
| Ada(lar) | Uzunada, Hekim Adası, Karantina Adası, Çiçek Adaları, Foça Adaları, Büyükada |
| Yerleşim(ler) (sahil) | İzmir, Foça, Karaburun, Urla |
| Ayırdığı topraklar | Anadolu ← → Karaburun Yarımadası |
| Genel bilgiler | |
| Aktığı yer | Ege Denizi |
| Tür | Körfez |
| Akarsu (gelen) | Gediz Nehri, Meles Çayı |
| Uzunluk | 64 km (40 mi) |
| Genişlik | 32 km (20 mi) |
| En derin noktası | 100 m (330 ft) |
| Yüzölçümü | 960,4 km2 (370,8 sq mi) |
| Kıyı uzunluğu | 464 km (288 mi) |
| Wikimedia Commons | |
 | |
İzmir Körfezi, Türkiye'de Karaburun Yarımadası ile Foça arasından başlayarak İzmir'i merkezden çevreleyen ve Ege Denizi'nin devamı olan bir körfezdir.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]İzmir Körfezi, Karaburun Yarımadası'ndaki Kanlıkaya Burnu ile Foça'daki Aslan Burnu arasındaki 13 deniz mili açıklıktan başlar.[1] Körfez şekil konum itibarıyla üç kesime sahiptir. Birincisi iç körfez olarak adlandırılan ve Çiğli'deki eski dalyan ile Balçova arasında kalan kısımdır. İkincisi orta körfez olarak nitelendirilen ve Çiğli'deki tuzla ile Güzelbahçe arasındaki bölümdür. Üçüncüsü ise bu alanın batısında kalan dış körfezdir.[1] Körfezin yüzey alanı 960,4 km2 iken kıyı şeridi 464 km uzunluğundadır.[2][3]
İzmir Körfezi'nde yer alan Uzunada, Türkiye'nin en büyük dördüncü adasıdır. Körfez içerisinde konumlanan diğer başlıca adalar Hekim Adası ve Karantina Adası'dır. Urla kıyısında dört ada ve iki kayalıktan oluşan Çiçek Adaları konumlanır. Foça kıyısında yer alan Foça Adaları ise en büyüğü Orak Adası olan dokuz ada ve kayalıktan oluşmaktadır. Büyükada, Karaburun kıyılarında bulunan birkaç adadan biridir.
Körfeze dökülen on yedi akarsu mevcuttur.[1] Bunlar arasında Gediz Nehri ve Meles Çayı yer almaktadır. Körfezin kuzeydoğusunda Gediz Nehri'nin taşıdığı alüvyonlarla oluşan Gediz Deltası yer almaktadır. 19. yüzyılın sonlarında nehrin körfezi dolduracağı endişesiyle yeni bir nehir yatağı oluşturulmuş ve nehrin akış yönü değiştirilmiştir. Taşlıtepe, Değirmentepe ve Üçtepeler, eskiden birer adayken Gediz'le birlikte gelen malzeme ile karaya bağlanmıştır.[1] Gediz Deltası'nda bulunan Çamaltı Tuzlası, Türkiye'nin en büyük tuzlasıdır. Yine burada bulunan Homa Dalyanı, körfezdeki beş dalyandan günümüze ulaşan son dalyandır.[4]
Körfez, konumu sayesinde şiddetli rüzgârlardan korunaklıdır (Karaburun Yarımadası'ndaki Akdağ, kuzeyde Yamanlar Dağı ve güneyde Balçova tepeleri rüzgârı kesmektedir). Güney kıyısında, İzmir Marina yat ve yelken sahipleri için sığınma imkânı sağlar. Dış körfez rüzgâra açık daha geniş ve daha derindir.[5] İç körfezde derinliğin azaldığı yerlerde ışıklı şamandıralar bulunmaktadır.[6]
İzmir Körfezi'nin su sirkülasyonunu artırmak ve su kalitesini iyileştirmek amacıyla bir rehabilitasyon projesi hayata geçirilmektedir. Proje kapsamında 9,5 milyon m2'lik alanda dip taraması yapılması, 13,5 kilometre uzunluğunda, 250 metre genişliğinde ve 8 metre derinliğinde sirkülasyon kanalı açılması ve çıkarılan malzeme ile körfezin kuzeyinde iki adet doğal yaşam adası oluşturulması planlanmaktadır.[7]
Jeoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]İzmir Körfezi, Kuaterner jeolojik zamanında oluşmuştur.[1] Körfezin doğu-batı yönlü çukurluğu fayların kırılmasıyla meydana gelmiştir.[1] 2016'da körfezde dört yeni fay hattı tespit edildi.[8]
Flora ve fauna
[değiştir | kaynağı değiştir]Körfezin kuzeydoğu kıyıları (Foça kıyıları) Akdeniz foklarına barınak durumundadır.[9] Körfezde kefal, levrek, çipura, barbun, kalamar bolca yakalanır. Deniz tavşanı, horozbina, tüplü boru kurdu, endemik taş mercanı gibi canlıların da yaşadığı bilinmektedir.[10] Ayrıca dış körfezde laos, vatoz, kalkan balığının yanı sıra fok ve yunus gibi memeli canlılara da sıkça rastlanır. Körfezin kuzeyindeki İzmir Kuş Cenneti ve güneyindeki Çakalburnu Lagünü, kuşların üreme alanıdır. 2019 yılında yeni bir tür olarak değerlendirilen bir boru kurdu körfezde tespit edildi.[11][12]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Körfez çevresinde ilk yerleşimlerin Neolitik Çağ'da olduğu kabul edilmektedir.[1] En bilinen yerleşim yeri MÖ 3300'lerde Bayraklı civarında kurulan Smirni antik kentidir.[1] Ankara Muharebesi'nin ardından İzmir'e gelen Timur, Aralık 1402'de İzmir Liman Kalesi ve çevresini ele geçirmiş ve kalenin yıkılması emrini vermiştir.[1] I. Dünya Savaşı sırasında Mart 1915'te Sancakburnu Kalesi ile Urla açıklarında ve Mayıs 1916'da Uzunada çevresinde deniz savaşları yaşanmıştır.[13]
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]İzmir Limanı, körfezin doğusunda yer alan bir yük ve yolcu limanıdır. Ülkenin konteyner hacmi bakımından yedinci, kargo tonajı bakımından on üçüncü büyük limanıdır.[14][15]
Derinlik itibarıyla iç körfez deniz taşımacılığına uygundur. Körfezdeki dokuz iskeleden vapur ve arabalı vapur seferleri yapılmaktadır. İç körfez İzmir'in ulaşımı açısından önemli bir yere sahiptir. Dış körfezde sadece yaz aylarında beş iskeleye yolcu taşınmaktadır. Dış körfez kıyısındaki Mordoğan, Karaburun ve Foça gibi yerleşimlerde balıkçılık gelişmiştir.[16] Karaburun Yarımadası'nın körfez kıyılarında çiftlik balıkçılığı ve süngercilik yapılır. Açık deniz balıkçılığı Mordoğan-Karaburun-Foça üçgeninde yaygındır.
Körfezin iki yakasının köprü ve tüp geçit ile birleştirilmesini öngören İZKARAY projesi, Balçova ve Çiğli ilçeleri arasında karayolu ve demiryolu bağlantısı öngörmektedir.
Batıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]İzmir Körfezi'nde bilinen beş batık vardır.[17] Sancakburnu Kalesi açıklarında 16,4 metre derinlikte, 1957'de birbirine çarparak batan biri 118 metre diğeri 86 metre uzunluğunda iki geminin enkazı bulunmaktadır. En son 2017'nin başında keşfedilen, 1800'lerin sonunda batan bir yük gemisi olduğu düşünülen, Güzelbahçe açıklarında 42 metre derinlikte bulunan ve 78 metre uzunluğunda olan bir batık daha mevcuttur.[17][18] Ayrıca I. Dünya Savaşı sırasında körfezde bir ila dört geminin batırıldığı belirtilmektedir.[13][19] Sancakburnu Kalesi önünde bulunan onlarca batık 1967'de ve sonraki yıllarda denizden çıkarılmıştır.[20]
Kirlilik
[değiştir | kaynağı değiştir]Körfez çevresinde 200.000 kişinin yaşadığı dönemde atık suların körfeze boşaltılması belirgin bir soruna yol açmıyordu.[1] Ancak nüfusun 500.000'i geçmesi ve sanayileşme ile birlikte körfezin kendisini yenileme kapasitesinin üzerinde bir atık körfeze karışmaya başladı.[1] Bu dönemde kirlilik fark edilir bir hâl aldı ve halk denize giremez oldu.[1] 1982'de İzmir İl Hıfzıssıhha Kurulu kararıyla iç körfezde avcılık yasaklandı.[21] 1990'larda nüfusun 1,7 milyonu aşmasıyla kirlilik seviyesi çok yükseldi ve balıklarda ağır metal izlerine rastlandı.[1] 1992'de İZSU tarafından Büyük Kanal Projesi adı verilen arıtma ve kanalizasyon sistemi kurulmaya başladı.[1] Ekim 2002'de devreye giren sistem ile körfeze atık su boşaltımının önüne geçildi.[22] 2010'lu yıllara gelindiğinde körfezdeki kirliliğin giderildiği ve deniz yaşamının normale döndüğü gözlendi.[1][23] İZSU'nun 2000'den beri yürüttüğü İzmir Körfezi Oşinografik İzleme Projesi ile körfezdeki temizlenmenme takip edilmektedir.[24]
Etkinlikler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yelkencilik iç körfezde iki ayrı İzmir kulübüyle (Karşıyaka SK ve Göztepe SK) desteklenen önemli bir spor dalıdır. 2017'den beri her yıl düzenlenen İzmir Körfez Festivali ile körfezde yat, yelken, kano, kürek ve dragon yarışları yapılmaktadır.[25] Körfez kıyılarında İzmir Müze Gemiler ve Zübeyde Hanım Eğitim ve Müze Gemisi bulunmaktadır. Körfezde altısı Urla'da, dördü Foça'da, üçü Karaburun'da ve biri Güzelbahçe'de olmak üzere on dört tane Mavi Bayraklı plaj vardır.[26] Körfezde on iki noktada kültür ve tabiat varlıklarının korunması amacıyla dalış yasağı uygulaması mevcuttur.[27]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j k l m n o Tekeli, İlhan. "İzmirlilerin Denizle İlişkisini Güçlendirmekte Uygulanacak Tasarım Stratejisi". academia.edu. 26 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2019.
- ^ Güçlüsoy, Harun (Mart 2016). "İzmir Körfezi'nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları". ResearchGate. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.
- ^ "İzmir Körfezi'ni Coğrafi Bilgi Sistemi ile Tanımak". Dağarcık Türkiye. 22 Mart 2015. 10 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.
- ^ "Homa Dalyanı balık cenneti olacak". Hürriyet. 15 Ağustos 2014. 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ Coşkun, Süleyman (Temmuz 2009). "İzmir Körfezi'nin Çok Işınlı Üç Boyutlu Batimetri Haritası ve Sığ Sedimanter Yapısının İncelenmesi". Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.
- ^ "İzmir Körfezi şimdi daha emniyetli". DenizHaber.com. 11 Eylül 2009. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.
- ^ "İzmir Körfezi ve Limanı Rehabilitasyon Projesi" (PDF). TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası. 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ "İzmir Körfezi'nde bulunan dört yeni fay hattı uzmanları tedirgin etti". Ege Postası. 29 Kasım 2016. 2 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.
- ^ "Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi". T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 28 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.
- ^ "Körfez temizleniyor canlı türü artıyor". Yeni Asır. 27 Nisan 2020. 28 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ Ayaydın, Eşber (5 Haziran 2019). "İzmir Körfezi'nde yeni boru kurdu türü". Anadolu Ajansı. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ "İzmir Körfezi'nde ilk kez görüntülendi! Yeni tür..." Hürriyet. 5 Haziran 2019. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ a b "Körfezde 4 düşman batığı var". Yeni Asır. 24 Eylül 2015. 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ "Yük İstatistikleri". Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü. 7 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2018.
- ^ "Konteyner İstatistikleri". Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü. 7 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2018.
- ^ Ayaz, Adnan; Ünal, Vahdet; Özekinci, Uğur (2004). "İzmir Körfezi'nde Hayalet Avcılığa Neden Olan Kayıp Uzatma Ağı Miktarının Tespitine Yönelik Bir Araştırma" (PDF). E.Ü. Su Ürünleri Dergisi. 21 (1-2). ss. 35-3828 Nisan 2020.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b "İzmir Körfezi'nde batık gemi buldular". Hürriyet. 3 Haziran 2017. 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ İlhan, Tarık; Duman, Muhammet; Eronat, A. Hüsnü (Sonbahar 2017). "İzmir Körfezi Batıkları" (PDF). Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi. 2 (2). ss. 371-38128 Nisan 2020.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Avusturya-Macaristan Gazetelerine Göre 1915-1916'da İzmir'in Savunulması ve Kösten Adası'nın Fethi". Düşünce ve Tarih Dergisi, 37. Eylül 2017. 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi27 Temmuz 2019.
- ^ Ürük, Yaşar. "Martı Sevdalısı Bergama Vapuru'nun 50. Yaşına Merhaba". izmirkitap.com. 25 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2019.
- ^ "Ne tutulur, ne satılır!". Yeni Asır. 27 Ağustos 2024. 31 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024.
- ^ "İzmir Körfezi'nin kurtuluşu olan Büyük Kanal Projesi yüzde yüze ulaştı". Arkitera. 23 Eylül 2002. 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ "İzmir Körfezi yeniden canlandı". Posta. 17 Şubat 2013. 26 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ "Körfezde Oşinografik İzleme". İZSU. 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ "İzmir Körfez Festivali'nde yarış heyecanı". TRT Haber. 22 Eylül 2018. 26 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ "Blue Flag" (İngilizce). Foundation for Environmental Education. 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2021.
- ^ "Su Altında Korunması Gerekli Kültür ve Tabiat Varlıkları ile İlgili Olarak Kültür Bakanlığı'nca Tespit Edilen ve Koordinat Listesi ve Haritalarda Belirtilen Bölgelerde Dalış Yasağının Uygulanması Hakkındaki 89/14235 ve 98/11087 Sayılı Kararnamelerin Yürürlükten Kaldırılması Hakkında Karar". T.C. Resmî Gazete. 24 Eylül 2001. 12 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2019.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta İzmir Körfezi ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
