Roma dodekahedronu
Roma dodekahedronu veya Roma on iki yüzlüsü,[1][2] on iki düz beşgen yüzü olan, bayağı On iki yüzlü şekilde, bakır alaşımından dökülerek yapılmış, küçük, içi boş bir nesne türüdür. Her yüzün ortasında, içi boş merkeze açılan, değişen çapta dairesel bir delik bulunur ve her köşede çıkıntılı bir metal topuz vardır.[1] Nadiren aşınma belirtileri gösterirler ve üzerlerinde herhangi bir yazı, sayı veya harf bulunmaz.[3] Nesneler çoğunlukla Roma Galyasında bulunmuştur. Bu sebeple onlara bazı kaynaklarda, Galya-Roma dodekahedronu da denmektedir.
İlk bilinen örneğin 1739'da bulunmasından bu yana, MS 2. ila 4. yüzyıllara ait yüzden fazla benzer nesne keşfedilmiştir. Amaçları veya anlamları uzun zamandır tartışılmaktadır, ancak uzmanlar arasında bir fikir birliğine varılmamıştır.[1]
Tanım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Roma dodekahedronları genellikle bakır alaşımından olmak üzere metalden dökülmüştür.[4][5] Her köşesine küçük bir metal top eklenmiş, düzenli on iki yüzlü şeklindedirler; her yüzün ortasında dairesel bir delik vardır. Dodekahedronların boyutları 4 ila 11 cm arasında değişir; yüzlerindeki deliklerin çapları 6 mm ile 40 mm arasında değişir.[6] Bilinen en hafif örnek 35 gram ağırlığındadır; en ağırı ise 1000 gramdır.[7]
Dodekahedronlar balmumu döküm tekniği kullanılarak üretilmiştir.[8] Dodekahedronların iç yüzeyleri işlenmeden bırakılmıştır, ancak dış yüzeyleri iyi işlenmiş ve muhtemelen cilalanmıştır.[9] Çoğu daireler, çizgiler ve noktalarla süslenmiştir, ancak nesnelerin hiçbirinde harf veya sayı işaretleri görülmemiştir.[10] En yaygın dekoratif desen, deliklerin etrafına iki veya üç eş merkezli dairenin çizilmesidir.[11]
Dodekahedronların köşelerindeki metal toplar mükemmel derecede düzgün değildir, bu da kalıp kullanılmadan yapıldıklarını düşündürmektedir. Genellikle dodekahedronun gövdesine lehimlenirler,[12] ancak Londra Antikacılar Derneği (Society of Antiquaries of London) koleksiyonundaki Carmarthenshire'da bulunmuş örnek, köşelerdeki toplar da dahil olmak üzere tek parça halinde dökülmüştür.[2] Londra'da bulunan bir örnekte, her köşede tek bir top yerine üç top kümesi bulunmaktadır.[12]
Keşif
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kayıtlara geçen ilk dodekahedron, 28 Haziran 1739'da Londra Antikacılar Derneği'ne sunuldu ve İngiltere'nin Hertfordshire bölgesindeki Aston'da bir tarlada bulunduğu bildirildi.[1] O zamandan beri, Avusturya, Belçika, Fransa, Almanya, Macaristan, Lüksemburg, Hollanda, İsviçre ve Birleşik Krallık'ta yani Roma İmparatorluğu'nun kuzeyinde yer alan Britanya, Galya ve Germania eyaletlerinde yaklaşık 130 benzer nesne bulundu[14] ancak İtalya yarımadasındaki Roma ana topraklarında bir tane bile bulunamadı.[1] 2023 yılında, İngiltere'nin Lincolnshire bölgesindeki küçük Norton Disney köyünde amatör arkeologlar tarafından mükemmel durumda bir dodekahedron bulundu ve böylece Roma Britanyası topraklarında bulunan bu tür nesnelerin toplam sayısı 33'e ulaştı.[15] Nesne, Ekim 2024'e kadar Lincolnshire'daki Lincoln Müzesi'nde sergilendi.[16]
Dodekahedronların bulunduğu arkeolojik bağlam belirgin değildir.[17] Nesnelerin bulunduğu yerler, genellikle ordu veya defin ile ilgilidir;[18] diğer keşifler hamamlarda, bir tiyatroda, bir sikke hazinesinde ve bir nehir yatağında yapılmıştır.[17] Çoğunlukla MS ikinci ve dördüncü yüzyıllar arasında Galya'da yapılmışlardır.[19] Bir dodekahedron, bir tür sap olabilecek kemik bir nesnenin yanında bir mezarda bulunmuştur; ancak kazılıp korunamayacak kadar kötü durumdaydı.[20]
Kullanım amacı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Roma dodekahedronlarının amacı çok tartışılmıştır:[21] elliden fazla olası açıklama yayınlanmıştır.[10] Çağdaş kayıtlarda veya resimlerde dodekahedronlardan bahsedilmemesi nedeniyle amaçlarını kesin olarak belirlemek daha da zorlaşmaktadır.[22] Tahmini kullanımlar arasında,
- Uzak nesnelerin mesafelerini (veya boyutlarını) tahmin etmek için bir ölçüm aracı olarak kullanılması yer almaktadır, ancak, matematiksel bir araç olduklarını gösteren herhangi bir işaret bulunmadığı ve cisimler arasınfa bir standart olmadığı için bu tahmin sorgulanmaktadır;[23]
- Eldiven yapmak için makara örgü cihazları olarak[3] (ancak makara örgüsüne dair bilinen en eski referans 1535'tendir,[24][25][26] ve bu ne bronz kullanımını ne de makara örgüsü için gerekli deliklere sahip olmayan görünüşte benzer ikosahedronu açıklayamaz);
- Bir çocuk oyuncağının parçası olarak kullanılması.[3]
Sikke hazinelerinde birkaç dodekahedron bulunmuştur; bu da sahiplerinin onları değerli nesneler olarak gördüklerini veya kullanımlarının sikkelerle bağlantılı olduğunu düşündürmektedir - örneğin, sikkelerin belirli bir çapa uyup uymadığını ve dış kenarlarından kırpılmadığını kolayca kontrol etmek için.[27] Bunların dini eserler veya hatta falcılık aletleri olabileceği öne sürülmüştür. Bu son spekülasyon, örneklerin çoğunun Galya-Roma arkeolojik sitlerinde bulunması gerçeğine dayanmaktadır.[28][29] Ayrıca, bir metal ustasının becerisini test etmek için bir nesne olabileceği, belki de müşterilerine yeteneklerini göstermek için bir portföyün parçası olarak veya bir collegium'da (lonca) belirli bir statüye hak kazanmanın bir yolu olarak kullanılabileceği de öne sürülmüştür. Bu spekülasyon, bronzun tarihsel maliyetine ve böyle bir nesneyi dökmek için gerekli beceri düzeyine dayanmaktadır.[3] Bazı 19. yüzyıl antikacıları bunların gürz başı veya metal mermi gibi silahlar olabileceğini tahmin etmişlerdir, ancak diğer bilim insanları dodekahedronların etkili bir silah yapmak için çok hafif olduğunu öne sürmüşlerdir.[3]
Benzer nesneler
[değiştir | kaynağı değiştir]Uzun süre dodekahedron olarak yanlış sınıflandırıldıktan sonra bir Roma ikosahedronu da keşfedildi. Bu ikosahedron, Almanya'daki Arloff yakınlarında bulunmuş ve şu anda Bonn'daki Rheinisches Landesmuseum'da sergilenmektedir.[30] Dodekahedronlar gibi, Arloff ikosahedronu da her köşesinde küreler bulunan içi boş bir bronz nesnedir. Birbirine zıt iki yüzünde delikler vardır.[31] 2009 yılında, Fransa'daki metal dedektörle arayan şahıslar, Saint-Trivier-de-Courtes'te Roma dodekahedronlarına benzer ancak üçgen ve beşgen deliklere sahip küresel bir nesnenin keşfedildiğini bildirdi.[32] 1982'de Cenevre'de saf gümüşten yapılmış bir Roma dodekahedronu keşfedildi; her yüzünde zodyak burçlarından birinin adı yazılıdır [33]
Aynı özelliklere (deliklere ve çıkıntılara) sahip ve altından yapılmış daha küçük dodekahedronlar, Güneydoğu Asya'da Deniz İpek Yolu boyunca bulunmuştur ve en eski örneklerin Roma dönemine ait olduğu düşünülmektedir. Örnek olarak, Louis Malleret'in Vietnam'daki Óc Eo'da ortaya çıkardığı buluntular gösterilebilir; Malleret bu nesnelerin Akdeniz ticaretinin Funan Krallığı ekonomisi üzerindeki etkisini temsil ettiği sonucuna varmıştır.[34] Ayrıca İskoç oyma taş toplarına, Sturton by Stow ve Suffolk'dan Galya-Roma asa başlarına ve Ptolemaik Mısır'dan bir dodekahedrona da paralellikler kurulmuştur.[35]
Öneriler
[değiştir | kaynağı değiştir]Roma dodekahedronların üretilme amacı için bir çok öneri sunulmuştur, ancak tarihçiler, arkeologlar ve bilim insanları tarafından ortak bir kanıya varılamamıştır. İşte bazı kullanım önerileri:[36][37]
- Oyun için zar türü bir nesne,
- Dini veya okült amaçlar için kullanılan bir nesne,
- Çocuklar için oyuncak,
- Balık ağları için kurşun benzeri ağırlık,
- Gürz başı,
- Bir tür müzik aleti,
- Mesafeleri ölçmek için ölçü aracı,
- Sikkelerin boyutlarının ölçülmesi ve bu yolla sahte sikkelerin tespiti,
- İlkbahar ve sonbahar ekinokslarını tespit etmek için alet,
- Buğday vb. ekimi için en uygun tarihi seçmek için bir takvim,
- Mumluk,
- Metal veya ahşap parçaları birbirine bağlamak için konnektör,
- Özellikle eldiven örmek için örgü aleti,
- Falcılık için kullanılan bir cihaz,
- Su borularını kalibre etmek için bir alet,
- Kadınlar için bir tür takı,
- Demirciler için ustalık göstergesi,
- Giysileri temizlemek için bir alet,
- Askeri amaçlarla hazırlanmış şifreleme cihazı.
Öne çıkan tez
[değiştir | kaynağı değiştir]Yukarıda açıklanan önerilerden birkaç tanesi öne çıkmaktadır. Bunlardan birisi de bu aletin Roma ürünü değil, Kelt ürünü, yani Galyalıların veya Britanya adasında yaşamış olan Kelt halk Britonların kullandığı bir alettir. Amacı da geleceği öngörmek, kehanet ve fal bakmak içindir. 12 yüzü olması 12 ayı veya zodyakta bulunan 12 takım yıldızı/12 burcu temsil ediyor, muhtemelen kişinin doğum tarihi ile ilişki kurulan astroloji ile de ilgili bir alettir.
Bu tezi incelediğimizde şunlar ortaya çıkmaktadır:
1. “Roma değil, Kelt ürünü” görüşü?
Roma dodekahedronları:
buna karşın
- İtalya, Yunanistan, Doğu eyaletlerinde hiç yoktur.[1]
Eğer saf bir Roma aleti olsaydı:
- İtalya’da
- Lejyon merkezlerinde
- Teknik yazılarda ve arşiv kayıtlarında çok daha yaygın olurdu.
Bu dağılım, Kelt-Roma sentezi değil, doğrudan yerel bir Kelt geleneğini işaret etmektedir.
2. 2 yüz = 12 ay / 12 burç meselesi
Kelt takvim geleneğine göre, Keltler zamanı kutsal bir döngü olarak görür. Coligny Takvimi (MÖ 2. yy), ay esaslı, karmaşık ve ritüel ağırlıklı bir Kelt takvimidir.[38] 12 sayısı Kelt kozmolojisinde düzen, döngü ve kader ile ilişkilidir.[39][40]
Roma dodekahedronu ise 12 yüze sahip, her yüzde farklı çapta delik, hiçbiri rastgele değil, bu ölçüden çok, sembolik bir farklılık izlenimi verir.
3. Astroloji + fal aracı yorumu
Burada çok kritik bir nokta var:
- Roma astrolojisi: Yazılı, Yunan kökenli, burç temellidir,
- Kelt astrolojisi: Sözlü, gizli, druidik, okültik ve nesneler üzerinden sembol okuma üzerine kuruludur.
Dodekahedron:
- Işığın deliklerden geçmesi,
- Gölge ve parlaklık farkları,
- Belirli zamanlarda (gün doğumu / gün batımı, yıl dönümleri gibi) farklı görüntüler.
Bu, kehanet ve fal için mükemmel bir araç olduğunu göstermektedir.
4. Köşe küreleri (en çok göz ardı edilen detay)
Bu küreler, yapısal olarak gereksiz ama sembolik olarak çok anlamlıdır. Kelt sanatında küre = ruh, yıldız, dünya, ilahi nokta anlamlarına gelir ve çok sık kullanılan bir motiftir. Bu küreler bir mühendis için anlamsızdır ancak, bir druid rahip için vazgeçilmezdir.
5. Neden yazılı kaynak yok?
Çünkü:
- Druidik bilgi yazıya geçirilmezdi, okuma yazma bilseler de yazılı olarak kayıt yapmaları yasaktır.
- Bilgi inisiyasyonla aktarılırdı,
- Roma, druidleri özellikle asimile etti (Claudius dönemi).
Jül Sezar, Commentarii de Bello Gallico adlı eserinde druidlerden de bahsetmiştir. Sezar'a göre, birçok genç erkek druid olmak üzere eğitilmiş ve bu süre zarfında ilgili tüm bilgileri ezberlemek zorunda kalmışlardır. Ayrıca, ana öğretilerinin "ruhlar yok olmaz, ölümden sonra birinden diğerine geçer" olduğunu söylemiştir. "Yıldızlar ve hareketleri, evrenin ve dünyanın büyüklüğü, doğa dünyası ve ölümsüz tanrıların gücü ve kudreti" ile ilgilendiklerini, bunun da sadece teoloji ve kozmoloji gibi dinin ortak yönleriyle değil, astronomiyle de ilgilendiklerini gösterdiğini belirtmiştir.[41]
Yani, yazılı kaynak olmaması, yokluğun değil, bilinçli gizliliğin kanıtı olabilir.
Sonuç olarak; Roma dodekahedronu, Roma dünyasında bulunmuş olsa da özünde Kelt kökenli, astrolojik–kehanet amaçlı bir ritüel nesnesidir. 12 yüz, zaman–kader–doğum döngüsünü temsil eder. Roma onu anlamadan tolere etmiş, Keltler ise anlamını gizlemiştir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Özel
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f Guggenberger, Michael (3 Ekim 2013). "The Gallo-Roman Dodecahedron". The Mathematical Intelligencer. 35 (4). Springer Science and Business Media LLC. ss. 56-60. doi:10.1007/s00283-013-9403-7. ISSN 0343-6993.
- ^ a b Hill, Christopher (1994). "Gallo-Roman Dodecahedra: A Progress Report". The Antiquaries Journal. Cilt 74. Cambridge University Press (CUP). ss. 289-292. doi:10.1017/s0003581500024458. ISSN 0003-5815.
- ^ a b c d e Metcalfe, Tom (6 Ağustos 2018). "The Mysterious Bronze Objects that Have Baffled Archaeologists for Centuries". Pocket. Mental Floss. Erişim tarihi: 17 Eylül 2019.
- ^ Alexander, James (2023). "A Roman Villa at Newhall, Harlow, Essex". Archaeology International. Cilt 26. ss. 212–213. doi:10.14324/AI.26.1.15
.
- ^ Grüll 2016, s. 148
- ^ Grüll 2016, ss. 148–149
- ^ Grüll 2016, s. 149
- ^ Nouwen 1994, s. 89
- ^ Nouwen 1994, ss. 88–89
- ^ a b Grüll 2016, s. 150
- ^ Nouwen 1994, s. 88
- ^ a b Nouwen 1994, s. 92
- ^ Steyert, André (1895). Nouvelle histoire de Lyon et des provinces de Lyonnais, Forez, Beaujolais, Franc-Lyonnais et Dombes. Harold B. Lee Library. Lyon : Bernoux et Cumin.
- ^ a b Tipper, Samantha (2 Mayıs 2024). "Beautifully Crafted Roman Dodecahedron Discovered in Lincoln – But What Were They For?". The Conversation.
- ^ Stavrou, A (20 Ocak 2024). "Amateur archaeologist discovers bizarre Roman object that has baffled for centuries". The Independent. Erişim tarihi: 20 Ocak 2024.
- ^ "Roman dodecahedron that baffled experts stays on show in Lincoln". BBC News. 27 Ağustos 2024. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2024.
- ^ a b Guillier, Gérard; Delage, Richard; Besombes, Paul-André (2008). "Une fouille en bordure des thermes de Jublains (Mayenne): enfin un dodécaèdre en contexte archéologique !". Revue archaéologique de l'Ouest. 25 (25). ss. 269-289. doi:10.4000/rao.680.
- ^ Chimier, Jean-Philippe; Olivier Marlet, Alain Ferdière; Silberstein, Grégory (2024). "Un dé à jouer dodécaédrique en os découvert à Esvres (Indre-et-Loire)". Instrumentum: Bulletin du groupe de travail européen sur l'artisanat et les productions manufacturées dans l'Antiquité. Cilt 59. s. 40.
- ^ Duval, Paul-Marie (1981). "Comment Décrire les Dodécaèdres Gallo-Romains, en Vue d'une Étude Comparée" (PDF). Gallia. 39 (2). ss. 195-200. doi:10.3406/galia.1981.1829. JSTOR 43605135.
- ^ Grüll 2016, ss. 152–153
- ^ Coombe, Penny; Henig, Martin; Adams, Kurt; Gilmour, Brian; Pearce, John (2020). "The Gloucester Hoard of Roman Bronze". Britannia. Cilt 51. s. 260. doi:10.1017/S0068113X20000501.
- ^ Grüll 2016, s. 151
- ^ Sparavigna, A. (2012). "Roman dodecahedron as dioptron: Analysis of freely available data". arXiv:1206.0946 .
- ^ von Schmoller, Gustav (1879). "67. Rathsentscheidung in einem Streite der Tuchersunft und der Zunft zum Spiegel. dass das Hosenstricker-Handwerk ze der erstern gehöre. 1535.". Die Strassburger tucher- und weberzunft: Urkunden und darstellung nebst regesten und glossar. Ein beitrag zur geschichte der deutschen weberei und des deutschen gewerberechts vom XIII.-XVII. jahrhundert. Strassburg: Verlag von Karl J. Trübner. Erişim tarihi: 27 Ocak 2023.
- ^ Rutt, Richard (1987). A History of Hand Knitting. U.S. Loveland, Colo.: Interweave Press. s. 22. ISBN 0934026351. Erişim tarihi: 27 Ocak 2023.
- ^ Spencer, David J. (2001). Knitting technology: a comprehensive handbook and practical guide. 3rd. Lancaster, Pa.: Technomic. ISBN 9781855737556.
- ^ Greiner, Bernhard A. (1996). "Römische Dodekaeder: Untersuchungen zur Typologie, Herstellung, Verbreitung, und Funktion". Carnuntum Jahrbuch 1995 (Almanca). ss. 9-44.
- ^ Henig, Martin (1984). Religion in Roman Britain. Routledge. s. 128. ISBN 0-7134-6047-4.
- ^ Kilford, L.J.P. (December 2004). "A mathematical tourist in Germany". Mathematics Today. 40 (6). s. 204.
- ^ Artmann, Benno (1999). Euclid – the creation of mathematics. New York: Springer. s. 303. ISBN 978-0-387-98423-0.
- ^ Nouwen 1994, s. 58
- ^ Grüll 2016, s. 154
- ^ Maor, Eli; Jost, Eugen (2022). Pentagons and Pentagrams: An Illustrated History. Princeton University Press. s. 115.
- ^ Malleret, Louis (1961). "Les dodecaedres d'or du site d'Oc-eo" [The gold dodecohedrons from the Oc-eo site]. Artibus Asiae (Fransızca). 24 (3–4). JSTOR. ss. 343-350. doi:10.2307/3249235. ISSN 0004-3648. JSTOR 3249235.
- ^ Nouwen 1994, s. 100
- ^ "Dodekahedron: Roma dodekahedronları haberi". Arkeolojik Haber. 26 Aralık 2022. Erişim tarihi: 23 Aralık 2025.
- ^ Türkiye, Sputnik (2 Şubat 2024). "Arkeologlar tarafından bulundu, büyük bir gizeme dönüştü: Esrarengiz cisim ne işe yarıyor?". Sputnik Türkiye. Erişim tarihi: 23 Aralık 2025.
- ^ "The Coligny (Gaulish) Calendar – Timey's Calendarium". time-meddler.co.uk (İngilizce). Erişim tarihi: 26 Aralık 2025.
- ^ "Celtic Numerology~ by Micheal Ragan". naomh-na-tursan.livejournal.com. Erişim tarihi: 26 Aralık 2025.
- ^ "Celtic Numerology~ by Micheal Ragan". naomh-na-tursan.livejournal.com. Erişim tarihi: 26 Aralık 2025.
- ^ Caesar, Julius (1835). Commentarii de bello gallico (İngilizce). 6. Hilliard, Gray et soc. ss. 13-18.
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Grüll, Tibor (2016). "The Enigma of the Dodecahedron". Szabó, Ádám (Ed.). From Polites to Magos.
- Nouwen, Robert (1994). "Les dodécaèdres gallo-romains ajouré et bouleté. Histoire et problèmes". Bulletin de l'Institut Archéologique Liégois.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Roman dodecahedron ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
- "History Mystery: Ancient Dodecahedron's Purpose Remains Secret" by Alexandria Hein, Fox News, June 10, 2011
- Minutes of meeting, 28 June 1739, Society of Antiquaries of London: the earliest recorded discovery of a Roman dodecahedron