Maden, Elazığ

Maden
İlçe
Türkiye'de yeri
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Elazığ
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
• Kaymakam	İbrahim İşleyen
• Belediye başkanı	Musa Orhan (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	937 km²
Rakım	1054 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	16.608
• Kır	-
• Şehir	-
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	424
İl plaka kodu	23
Resmî site Maden Belediyesi

Maden ilçesi, Maden Çayı'nın kıyısında Mihrap Dağı eteklerinde, bir vadinin yamaçlarında kurulmuş, Elazığ'ın 10.329 nüfuslu ilçesidir. Yeraltı kaynakları anlamında oldukça zengin olan Maden, Türkiye'nin en değerli maden havzalarından biridir. İlçenin tarihi bilinen tarihi kaynaklara göre MÖ 2000 yıllarına kadar uzanmaktadır.

Genel bilgi

Maden ilçesi Mihrap Dağı eteklerinde, bir vadinin yamaçlarında kurulmuştur. Bilinen tarihi kaynaklara göre MÖ 2000 yıllarına kadar uzanır. Bölgeye Milattan önce 1050 yıllarında Mitanni Krallığı, Milattan önce 30 - Milattan sonra 180 yıllarında Roma İmparatorluğu, MS 1077'de Selçuklu Hanedanı hakim olmuşlardır.

Maden ilçesinde, bakır yatakları Milattan 2000 yıl önce Asuriler tarafından bulunmuştur. Ancak İngiliz bilim adamları "Tarring L.H. ve H.C. Cordero", "In A. Metal Merchant's Office" adlı eserlerinde insanoğlunun bakırı ilk kez MÖ 7000-8000 yılları arasında Fırat-Dicle vadileri arasında bulduğunu yazıyorlar. Fırat ve Dicle arasında bakır, Maden ilçesinden başka hiçbir yerde bulunmamış ve de işlenmemiştir.

1515 yılında doğuya sefer düzenleyen Osmanlı Hükümdârı Yavuz Sultan Selim tarafından Maden, imparatorluk topraklarına katılmıştır. Maden ilçesi, Doğu Torosların devamı olan Mihrap Dağı eteklerinde, dar bir vadinin yamaçlarında kurulmuştur. Elâzığ - Diyarbakır yolu üzerinde bulunan ilçeye bir belde (Gezin), 37 köy bağlıdır. 2009 nüfus sayımına göre 5.314'ü ilçe merkezinde olmak üzere toplam 14.903 nüfusa sâhiptir. Elazığ'a 80 km uzaklıkta olup, ulaşım kara ve demiryolu ile sağlanmaktadır. Maden halkının büyük çoğunluğu Zaza kökenlidir.

Tarih

Hurilerin, 1450 yılında Mitanni Krallığının, MÖ 30- M.S. 180 yıllarında; Roma İmparatorluğunun, İslamiyetin yayılması sırasında Abbasilerin, 1077–1308 yılları arasında Anadolu Selçuklularının, 13. yüzyılın ilk yarısında Saltukların, 1335 yılından itibâren Karakoyunluların, 1481 yılından itibaren ise Akkoyunlular'ın sınırları içerisinde bulunmuştur.

Şah İsmail, Safevi Devleti'ni kurup genişletmeye başladığında devlet sınırlarını batıya doğru ilerletirken Harput'u bu arada Maden İlçesini de Akkoyunlular'ın elinden alarak kendi ülkesine katmıştır.

Çaldıran Zaferi sonrası Yavuz Sultan Selim'in ordularının Doğu Anadolu'yu fethettikleri sıralarda Maden, Şii Umerasının elindeydi. 1515 yılında bu bölgeye gelen Yavuz Sultan Selim'in orduları bu sırada Maden'i de Osmanlı Devleti topraklarına katmıştır.

1834 yılında Şark Vilâyetlerinde ıslahat yapmak ve yıkılan devlet otoritesini yeniden kurmak üzere görevlendirilen Reşit Mehmet Paşa, Sivas-Harput-Diyarbakır ve Maden Eyaletlerinin vali ve kumandanı görevlerini de yürütmekte idi. 1889 yılına kadar Diyarbakır'a bağlı Kaymakamlık halinde yönetimini sürdüren Maden, 1889-1924 yılları arasında mutasarrıflık, 1924-1927 yılları arasında valilik ile yönetilmiş, başlı başına bir belde olmuştur. 1927'den sonra Elazığ İline bağlı kaymakamlık hâline getirilen Maden, hâlen Elâzığ İline bağlı bir ilçedir.

1936 yılında Etibank'a devredilen Ergani Bakır İşletmesi ilçede imar ve gelişimi hızlandırmıştır. O dönemde ilçeye birçok ilden hatta Avrupa'nın çeşitli ülkelerinden çalışmak için gelen işçiler olmuştur. İlçe nüfusu 30.000 dolaylarına çıkmış; tenis kortları, sinema salonları, gazinolar, işletmeler, yeni imar alanları açılmış dolayısıyla ilçe en parlak dönemlerini yaşamıştır. Maden, Cumhuriyetin ilk dönemlerinde Doğu Anadolu Bölgesi'nde en hızlı gelişen ve büyüyen ilçe olmayı başarmıştır. Lakin sonrasında işletmenin özelleştirilmesi ve kapasitesinin düşürülmesi neticesinde o dönem birçok Anadolu beldesinden hızlı büyüyen ve nüfus olarak yüksek olan Maden ilçesi, hızla göç vererek kan kaybetmiş, küçük bir kaza konumuna düşmüştür.

İlçe merkezi başlangıçta Arpameydanı adı verilen mevkiide kurulmuştur. Ancak, daha sonra, Arpameydanı Mahallesi maden sahası içerisinde bulunduğundan kamulaştırılmış, burada oturan vatandaşlar Diyarbakır-Elâzığ Karayolunun tam üzerinde bulunan Kortik mevkiine yerleşmişler ve burada Bahçelievler Mahallesi kurulmuştur.

Coğrafya

Maden ilçesi, Doğu Anadolu Bölgesi'nde, Güneydoğu Torosların eteğinde, Yukarı Fırat bölümünde, Dicle nehri kenarına kurulmuştur.

Konum olarak, 39. ve 40. boylam, 38. ve 39. enlem arasında yer alır. İlçenin topraklarını doğuda Alacakaya, güneyde Ergani, Çermik ve Çüngüş, batıda Sivrice, kuzeyde Elâzığ Merkez ve Palu ilçesi ile çevrilidir. Maden ilçesinin büyük bir kısmı dağlık ve engebelidir. İlçe merkezi rakımı 1054 m'dir. İlçenin yüzölçümü 819 km²’dir. İlçenin bulunduğu bölüm vadidir. Bu vadi Hazar Gölünün biraz aşağısından başlar ve Ergani ilçesine kadar devam eder. Elazığ ve Diyarbakır kara ve demir yolları ilçeden geçer.

Hazar Gölünün doğusunda bulunan ovaya (Gezin Ovası) denir. Burası ağırlıkla çıplaktır. Ova genelinde Bahçeler ve sebzelikler ayrı bir hava vermektedir. Maden dağlarının yer, yer ulaştığı en son nokta; Mihrap Dağı 1775 m, Haşto (Goroz) Dağı 2069 m, Sındığık Dağı 1600 m'dir. İlçenin genişçe ovalarından en verimlisi ise Dicle Vadisinin baş taraflarındaki 20 km uzunluğundaki bermaz ovasıdır. Dicle Nehri'nin ana toprağıdır Maden. Dicle Nehri'nin kaynağı Hazar Gölü ve Maden Çayı'dır.

Karasal iklimin hakim olduğu İlçede yoğun kar yağışı olmaktadır. Yağışlar ilkbahar aylarında yoğunlaşır.

İlkler

• Bakır madeni ilk kez, Maden ilçesinde bulunmuştur.
• 1924-1927 yılları arasında il olan Maden, Türkiye'nin ilk illerinden biri olmuştur.
• Bölgede Polis Teşkilatı ilk kez 1887 yılında Maden'de kurulmuştur.
• Ziraat Bankası civar bölgede ilk şubesini 1888 yılında Maden'de açmıştır.
• Bölgede Belediye teşkilatı ilk kez 1854 yılında Maden'de kurulmuştur.
• Tenis kortları ve sinema salonları civar bölgede ilk kez 1930'da Maden'de faaliyete geçmiştir.
• II. Abdülhamid döneminde yapılan Maden Saat Kulesi, bölgenin ilk ve en eski saat kulesidir. (aynı dönemde yapılan bir diğer saat kulesi, İzmir Konak'ta bulunan İzmir Saat Kulesi'dir.)

Ekonomi

Maden ilçesinin iş ve çalışma hayatında en büyük rol 1936 yılında Etibank'a devredilen Ergani Bakır İşletmesinin olagelmiştir. Bu müessese uzun yıllardan beri ilçe halkı için önemli istihdam imkânları yaratmıştır. Ancak bu işletme 90'lı yılların ortalarında özelleştirilmiştir. Önceki yıllarda emek yoğun tarzda üretimini sağlayan ve yaklaşık 4-5 bin civarında işçi ailesinin geçimini sağlayan müessesede, özelleştirmeden sonra teknoloji yoğun üretimi tercih eden Ber-Oner firması, yaklaşık yarısı Maden ilçesi halkından olmak üzere, 80-100 işçiyle faaliyetini sürdürmeye başlamıştır.

Tarım kesiminde yaklaşık olarak 7.500 kişinin çalıştığı tahmin edilmektedir. Bermaz Ovası'nda tarım faaliyetleri, dağlık yörelerde ise hayvancılık faaliyetleri belirgin olup bu yönde teşvik ve çalışmalar devam etmektedir.

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927	10.019	2.272	7.747
1935	15.569	2.762	12.807
1940	20.859	4.691	16.168
1945	21.110	4.377	16.733
1950	23.898	5.461	18.437
1955	23.612	6.834	16.778
1960	27.513	7.956	19.557
1965	31.647	10.166	21.481
1970	36.594	15.516	21.078
1975	38.689	15.151	23.538
1980	38.937	12.341	26.596
1985	38.992	14.456	24.536
1990	27.281	10.838	16.443
2000	21.699	7.159	14.540
2007	15.822	5.952	9.870
2008	16.447	5.929	10.518
2009	14.903	5.314	9.589
2010	13.735	5.164	8.571
2011	13.197	5.276	7.921
2012	12.360	5.016	7.344
2013	15.665	5.125	10.540
2014	12.460	5.165	7.295
2015	11.543	5.081	6.462
2016	11.071	4.786	6.285
2017	10.475	4.225	6.250
2018	16.608	5.373	11.235
2019	11.275	3.744	7.531
2020	10.329	3.980	6.349

Dış bağlantılar

• Maden Kaymakamlığı30 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Maden Belediyesi2 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.