Huvahi Kalesi
Huvahi Kalesi (Gürcüce: ხუვახის ციხე), tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Oltu ilçesine bağlı ve eski adı Huvahi / Havaği olan Alatarla köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir.[1] Hovahi Kalesi veya Havaği Kalesi (ხავაღის ციხე) olarak da bilinir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Vaçezori Manastırı'nın 15. yüzyıla ait bir belgesinde Huvahi Kalesi'nden söz edilmiştir. Bu belge kalenin bu tarihten önce inşa edildiğini göstermesi açısından önemlidir.[2] Nitekim çeşitli kaynaklarda kalenin 11-12. yüzyılda, köyü ve köyü ikiye bölen vadiyi korumak amacıyla inşa edildiği belirtilmiştir.[3] Huvahi'nin bulunduğu Tao bölgesini 16. yüzyılın ortalarında ele geçiren Osmanlılar, bu yer adını Huvak / Hovak (خواق) biçiminde kaydetmiştir.[4] 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre Aşağı ve Yukarı Huvahi olarak kaydedilmiş olan köyde 131 Hristiyan hane yaşıyordu. Bu kayıt, büyükçe bir kalenin bulunduğu köyün önemli ve büyük bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[5] Gürcü Krallığı döneminde inşa edilen Huvahi Kalesi'nin günümüzde tehlike altında olduğu tespit edilmiştir.[6]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Huvahi Kalesi (56 × 37 m), 200 metre kuzeyinde, bir kayanın üzerinde, kaba yonu taşlarla kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Kalede üç adet kule ve iki adet kilise bulunmaktadır.[7] Kalenin iç kısmında değişik yapıların bazı kısımları günümüze ulaşmıştır. Bu yapılardan biri, kalenin batı kısmında yer alan tek mekânlı kilisedir. Kuzey duvarındaki izlerden Huvahi Kale Kilisesi'nin duvar resimleri ve yazılı fresklerle bezeli olduğu anlaşılmaktadır. Çatısı çökmüş olan kilisenin girişi güneyde yer alır.[1] Huvahi Kalesi'nin güneydoğu bölümünde duvar resimleriyle süslenmiş bir yapı daha bulunmaktadır. Bu yapının da bir kilise olduğu tahmin edilmektedir. Duvarda İsa'nın çarmıha gerilişi sahnesi bugün de seçilebilmektedir. Bu yapının doğu duvarının kuzey kısmında freskli Gürcüce yazılar tespit edilmiştir. Kaledeki büyük oval yapının ikametgâh olduğu tahmin edilmektedir. Birkaç kat olan binanın güney duvarında, üçüncü ve dördüncü pencereler arasında "ႧႶႶ" ve hemen üst kısmında da "Ⴢ" harflerinden oluşan Gürcüce Asomtavruli yazı kısımları tespit edilmiştir.[1][8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017, s. 224. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 120, ISBN 9789941478178.
- ^ Mamia Pağava, "Araştırma Gezisi Günlükleri" (ექსპედიციის დღიურები), Çorohi dergisi, Batum, 2019, No: 6, s. 61-91. 19 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISSN 0134-3459
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958) s. 599". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2023.
- ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 76. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ ""Hovak Kalesi Yıkılmaya Yüz Tuttu" - Milliyet, 10 Mayıs 2017". 6 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2023.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 287, ISBN 9789941478178.
- ^ Mamia Pağava, "Araştırma Gezisi Günlükleri" (ექსპედიციის დღიურები), Çorohi dergisi, Batum, 2019, No: 6, s. 84. 19 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISSN 0134-3459