Elia Kazan
Elia Kazan | |
|---|---|
 Elia Kazan, 1950 | |
| Doğum | Elias Kazancıoğlu 7 Eylül 1909 İstanbul, Osmanlı Devleti[1] |
| Ölüm | 28 Eylül 2003 (94 yaşında) New York, ABD |
| Mezun olduğu okul(lar) | Williams College Yale Üniversitesi (MFA) |
| Meslek | Film yönetmeni, yazar |
| Boy | 1,73 m (5 ft 8 in) |
| Evlilik | Molly Day Thatcher (e. 1932; b. 1963) Barbara Loden (e. 1967; b. 1980) Frances Rudges (e. 1982; ö. 2003) |
| Ödüller | En İyi Yönetmen Akademi Ödülü 1947 Gentleman's Agreement 1954 On the Waterfront Akademi Onur Ödülü En İyi Yönetmen Altın Küre Ödülü 1948 Gentleman's Agreement 1955 On the Waterfront 1957 Baby Doll 1964 America, America |
| İmza | |
 | |
Elia Kazan doğum adıyla Elias Kazancıoğlu (Yunanca: Ηλίας Καζαντζόγλου) (7 Eylül 1909, İstanbul - 28 Eylül 2003, New York), Rum asıllı Amerikalı yönetmen ve yazardır.[2] Özellikle Tennessee Williams ve Arthur Miller'ın oyunlarını sahneleyerek tiyatroda büyük başarı kazanmış, etkileyici filmleriyle sinema sanatının ustaları arasına girmiştir.[3]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Elia Kazan İstanbul'un Kadıköy[4] semtinde, aslen Kayserili olan Kapadokyalı Rum bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. 8 Temmuz 1913'te ebeveyni Athena (doğumdaki soyadı Shishmanoglou) ve George Kazantzoglou ile birlikte Amerika Birleşik Devletleri'ne geldi.[5][6] Adını baba tarafından dedesi Elia Kazantzoglou'dan almıştır. Anne tarafından dedesi Isaak Shishmanoglou'ydu. Elia'nın erkek kardeşi Avraam Berlin'de doğdu ve daha sonra psikiyatrist oldu.
Kazan, Rum Ortodoks Kilisesi'nde ɡitti ve her Pazar Rum Ortodoks ayinlerine katıldı ve babasıyla birlikte birkaç saat ayakta durmak zorunda kaldı. Annesi İncil'i okur ama kiliseye gitmezdi. Kazan yaklaşık sekiz yaşındayken ailesi, New Rochelle, New York'a taşındı ve yakınlarda Ortodoks kilisesi olmadığı için babası onu bir Roma Katolik ilmihal okuluna gönderdi.[7]
Genç bir çocuk olarak utangaç biri olarak hatırlanırdı ve üniversitedeki sınıf arkadaşları onu daha çok yalnız biri olarak tanımladılar.[8] Erken yaşamının büyük bir kısmı, 1963'te filme çektiği otobiyografik kitabı America America'da anlatıldı. İçinde ailesini hem ebeveynlerinin Yunan Ortodoks değerlerinden hem de ana akım Amerika'nın değerlerinden "yabancılaşmış" olarak tanımlıyor. Annesinin ailesi, İngiltere'den pamuk ithal edip toptan satan pamuk tüccarlarıydı. Babası, Amerika Birleşik Devletleri'ne göç ettikten sonra halı tüccarı olmuştu ve oğlunun da aynı işi yapmasını bekliyordu.[9]
Kazan, Yale Drama Okulu'nda öğrenim gördükten sonra, Lee Strasberg'in yönettiği Group Theatre'a katıldı.[3][10] Cheryl Crawford ve Robert Lewis ile birlikte New York'ta, Amerikan tiyatro ve sinema tarihinde çok önemli bir yere sahip olacak Actor's Studio'yu kurdu (1947).[3]
Kazan, lise boyunca devlet okullarına gittikten sonra Massachusetts'teki Williams College'a kaydoldu ve burada masa bekleyerek ve bulaşıkları yıkayarak masrafların karşılanmasına yardım etti; yine de üstün başarıyla mezun oldu. Ayrıca çeşitli derneklerde barmen olarak çalıştı, ancak hiçbir zaman birine katılmadı. Williams'ta öğrenciyken Gadget'tan dolayı "Gadg" lakabını kazandı çünkü şöyle dedi: "Küçük, derli toplu ve etrafta dolaşmaya elverişliydim."[2] Takma adı sonunda sahne ve film yıldızları tarafından benimsendi.
Kazan, ilk oyununu 1934'te New York şehrinde sahneledi.[11] 1940'larda yönettiği oyunlarla ülke çapında üne kavuştu ve Broadway'in en iyi yönetmenleri arasına girdi. 1947'de Cheryl Crawford ve Robert Lewis'le birlikte ünlü oyunculuk okulu Actors Studio'yu kurdu.[11] Burada Marlon Brando başta olmak üzere Montgomery Clift, Julie Harris, Eli Wallach, Karl Malden, Patricia Neal, Mildred Dunnock, James Whitmore ve Maureen Stapleton gibi aktörlere eğitim vermiştir.[11]
Filmleri çoğunlukla ilerici ve toplumsal açıdan eleştirel temalar içermektedir.[11]
1948 ve 1955'te Akademi Ödülleri'nde iki kez en iyi yönetmen Oscar'ını kazandı.[12] 1960-64 arasında da New York kentindeki Lincoln Sahne Sanatları Merkezi Repertuvar Tiyatrosu'nun yönetmenleri arasında yer aldı.[13]
1952'de Amerikan Karşıtı Faaliyetleri İzleme Komitesi'nce (HUAC) sorgulanan Kazan, buradaki ifadesinden ötürü ağır eleştirilere uğradı. Başta Rıhtımlar Üzerinde olmak üzere çeşitli yapıtlar bu kovuşturmadaki tutumuyla ilgili izler taşır. 1960'ların ortalarında tiyatrodan uzaklaşmaya başladı; sinemayı da ikinci plana bırakarak yazarlığa ağırlık verdi. 1999 yılında 71. Akademi Ödülleri'nde Yaşamboyu Onur Ödülü'nü, HUAC sorgusu nedeniyle protestolar arasında aldı.
1970'lerden itibaren Türkiye'yi sık sık ziyaret eden Kazan, 1988'de 7. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde seçici kurul başkanlığı yaptı. Zülfü Livaneli'nin Sis filminde küçük bir rol aldı. (1989).
2010 yılında Martin Papier tarafından Elia'ya Mektup adıyla onuruna çekilen belgeselde Al Pacino, Elizabeth Kemp ve diğer oyuncular röportajlar vermiştir.
Kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Panic in the Streets (Caniler Sokağı, 1950) New Orleans'ta çekilen ve bir kente korku salan iki haydudun yakalanmasını konu edindi.[14] Bu filmin peşinden İhtiras Tramvayı (A Streetcar Named Desire, 1951), Viva Zapata (1952), Rıhtımlar Üzerinde (On the Waterfront, 1954), Cennet Yolu (East of Eden, 1955) ve Son Patron'u (The Last Tycoon, 1976) yönetti.[15] Baby Doll (Taş Bebek, 1956) servetini yitirmiş orta yaşlı bir güneyli adamla çocuk yaşta karısı ve erginlik yaşına gelmediği için kocasıyla yatmayan kadının gönlünü çelecek bir Sicilyalı arasındaki ilişkiyi, A Face in the Crowd (Kalabalıkta Bir Yüz, 1957) Radyo ve televizyonun nasıl kötüye kullanılabileceğini, Wild River (Vahşi Nehir, 1960), 1920'ler Amerika'sını, Splendor in the Grass (Aşk Bahçesi, 1961) 1930'lar Amerikasını, America, America (1963) amcasının yaşam öyküsünden yola çıkarak Kayseri'den Amerika'ya göç etmek isteyen biri Ermeni biri Rum'un Osmanlı Devleti'nde yaşadıkları zor hayatı, The Arrangement (Kader Değişmez, 1969) Los Angeles'ta intihar eşiğinde olan bir reklam yöneticisinin öyküsünü ve The Visitors (Ziyaretçiler, 1971) ise Vietnam Savaşı'ndan dönenlerin kolayca şiddete yönelebileceklerini konu edindi.[16]
Filmografi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Elia Kazan'ın yönettiği filmler | ||
|---|---|---|
| Yıl | Film | Türkçe Adı |
| 1947 | Gentleman's Agreement | Centilmenlik Anlaşması |
| 1951 | A Streetcar Named Desire | İhtiras Tramvayı |
| 1952 | Viva Zapata! | Viva Zapata! |
| 1954 | On the Waterfront | Rıhtımlar Üzerinde |
| 1955 | East of Eden | Cennetin Doğusu |
| 1956 | Baby Doll | Taş Bebek |
| 1957 | A Face in the Crowd | Kalabalıkta Bir Yüz |
| 1961 | Splendor in the Grass | Aşk Bahçesi |
| 1962 | America, America | Amerika, Amerika |
| 1969 | The Arrangement | Uzlaşma |
| 1972 | The Visitors | Ziyaretçiler |
| 1976 | The Last Tycoon | Son Patron |
Kitapları
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1962: "America America". New York: Popular Library. (Türkçede "Amerika Amerika", Yaba Yayınları, 1994 çev:Özay Süsoy.)
- 1967: "The Arrangement: A Novel". New York: Stein and Day. (Türkçede "Uzlaşma" (2 cilt halinde), 1972, E-Yayınları, çev: Nazar Büyüm)
- 1972: "The Assassins". Londra: Collins. (Türkçede "Babanın Suçu", Altın Kitaplar, 1973, çev: Hemri Kamdiyoti, Ferit Gürsu)
- 1973: "Kazan on Kazan". Londra: Secker and Warburg.
- 1975: "The Understudy". New York: Stein and Day.
- 1977: "A Kazan Reader". New York: Stein and Day.
- 1978: "Acts of Love". New York: Warner. (Türkçede "Erkekten Erkeğe", Cep Kitapları, 1981, çev: Osman Deniztekin)
- 1982: "The Anatolian". New York: Knopf.
- 1988: "Elia Kazan: A Life". New York: Knopf. (Türkçede "Bir Yaşam", 1989, Güneş yay. çev: Nihal Yeğinobalı)
- 1994: "Beyond the Aegean". New York: Knopf.
- 1999: "The Master Director Discusses His Films". New York: Newmarket Press.
- 2005: "Elia Kazan". New York: Harper Collins.
- 2009: "Kazan on Directing". New York: Knopf.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2022.
- ^ a b Rothstein, Mervyn (28 Eylül 2003). "Elia Kazan, Influential Director, Dies at 94". The New York Times. 11 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2009.
- ^ a b c Schatz 1997, s. 111.
- ^ Elia Kazan, Zulfu Livaneli. Elia Kazan is in Turkey as a guest of Zülfü Livaneli (Television Production) (İngilizce). Etkinlik zamanı: 7:27. 17 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2022.
I was born in Kadıköy
- ^ The National Herald (14 Aralık 2020). "Elia Kazan's Granddaughter, Zoe Kazan Among NY Times Magazine's Best Performers of 2020". The National Herald. 19 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024.
- ^ Stein, Harry (23 Mart 2023). "Justice to Elia Kazan". City Journal. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2024.
- ^ Ciment, Michel (1974). Kazan on Kazan. New York: Viking Press. ss. 11-12.
- ^ "Noted Film and Theater Director Elia Kazan Dies". Voice of America News. 29 Eylül 2003. 5 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2010.
- ^ "Elia Kazan Biography (1909–)". Filmreference.com. 1 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2010.
- ^ "Ünlü yönetmen Elia Kazan'ın Kayseri'de doğduğu ev harap durumda". Milliyet. 19 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2022.
- ^ a b c d Schatz 1997, ss. 111-17.
- ^ Schatz 1997, ss. 111-13.
- ^ Schatz 1997, ss. 111-12.
- ^ Lev 2003, ss. 72-74.
- ^ Friedman 2007, ss. 171-73.
- ^ Monaco 2001, ss. 122-24.
Kullanılan kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Friedman, Lester, ed. American Cinema of the 1970s: Themes and Variations. New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press, 2007.
- Lev, Peter. The Fifties: Transforming the Screen, 1950–1959. Berkeley: University of California Press, 2003.
- Monaco, Paul. The Sixties, 1960–1969. Berkeley: University of California Press, 2001.
- Schatz, Thomas. Boom and Bust: The American Cinema in the 1940s. New York: Scribner's, 1997.
| Ödüller | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: William Wyler Hayatımızın En Güzel Yılları |
En İyi Yönetmen Akademi Ödülü 1947 Centilmenlik Anlaşması |
Sonra gelen: John Huston Treasure of the Sierra Madre |
| Önce gelen: Fred Zinnemann From Here to Eternity |
En İyi Yönetmen Akademi Ödülü 1954 On the Waterfront |
Sonra gelen: Delbert Mann Marty |
- 1909 doğumlular
- İstanbul ili doğumlu film yönetmenleri
- Osmanlı Rumları
- Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Osmanlı göçmenler
- Yunan asıllı Amerikalılar
- Amerikalı antikomünistler
- Amerikalı film yönetmenleri
- En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahipleri
- 2003'te ölenler
- En İyi Yönetmen Altın Küre Ödülü sahipleri
- En İyi Yönetmen National Board of Review Ödülü sahipleri
- Amerikalı film yapımcıları
- Akademi Onur Ödülü sahipleri
- New York Film Eleştirmenleri Birliği En İyi Yönetmen Ödülü sahipleri
- Onursal Altın Ayı sahipleri
- En İyi Sinema Filmi Altın Küre Ödülü - Drama (Yapımcı) sahipleri
- Altın Küre ödüllü yapımcılar
- 20. yüzyıl Amerikalı erkek yazarları
- Directors Guild of America Ödülü sahipleri
- Tony Ödülü sahipleri
- Amerikalı erkek senaristler
- 20. yüzyılda Amerikalı erkek oyuncular