Arap Federasyonu
Arap Federasyonu | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1958 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Başkent | Bağdat | ||||||||||||
| Hükûmet | Konfederal anayasal diarşi | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Tarihî dönem | Soğuk Savaş | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Para birimi | Irak dinarı | ||||||||||||
| |||||||||||||
Haşimi Arap Federasyonu, 1958'de Irak ve Ürdün Haşimi Krallıkları arasındaki birlikten kurulan kısa ömürlü bir ülkeydi. Adı federal bir yapıyı ima etse de, fiilen bir konfederasyondu.
Federasyon, Irak Kralı II. Faysal ve kuzeni Ürdün Kralı Hüseyin'in Mısır ve Suriye arasındaki Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin oluşumuna yanıt olarak iki Haşimi krallığını birleştirmeye çalıştıklarında 14 Şubat 1958'de kuruldu. Birlik sadece altı ay sürdü ve Faysal'ın 14 Temmuz'da askeri darbeyle tahttan indirilmesinin ardından 2 Ağustos 1958'de resmen feshedildi.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]
1930'lardan itibaren Haşimi hanedanı Arap birliğini ilerletmeye çalıştı.[kaynak belirtilmeli] Irak ve Ürdün üç farklı zamanda birleşmeye çabalamıştı.[kaynak belirtilmeli] "Irak açısından bakıldığında, Ürdün'ün sayısız yükümlülüklerini dengelemek için ekonomik veya stratejik olarak sunabileceği çok az şey vardı".[1] Yükümlülükler arasında Ürdün Kralı Abdullah'ın Arap-İsrail çatışmasındaki ılımlılığı, İngiltere tarafından atanması ve Abdullah ile yeğeni Irak Naibi Abdülillah arasındaki istikrarsız ilişki vardı. Sorunlar ne olursa olsun, iki ülke ilk olarak 1946 ve 1947'de birleşmeye çalıştı ve birleşme, Kral Abdullah tarafından "Büyük Suriye Planının yenilenen teşviki" şeklinde tanıtıldı.[2] İkinci girişimler 1951 ve 1952'deydi ve Abdullah'ın öldürülmesinden sonra Ürdün'ü ve Haşimi kontrolünü kurtarma girişiminden kaynaklandı.
1958'de Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin genişlemesine karşı Irak ve Ürdün arasındaki ortak bölgesel çıkarlardan doğan üçüncü ittifak oldu.
Arap dünyasındaki sömürge sonrası yıllarda birçok güç tek bir Arap devletinin kurulmasını savundu. Arap milliyetçiliği adı altında popüler olan bu görüş, 1950'lerde Ortadoğu ve Irak'taki genç entelektüeller arasında giderek daha popüler hale geldi. Arap milliyetçiliğinin bir Arap Soğuk Savaşı'na dönüşen birçok farklı versiyonu ortaya çıktı. Hareketler, en ünlüsü Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnasır tarafından desteklenen birçok farklı lider tarafından yönetildi. Onun pan-Arap devleti vizyonu, toprak reformu, sosyalist sempati ve egemen monarşilerin feshi ile yabancı ve özellikle Avrupa müdahalesinden arınmış bir devletti. Kralcı ve Avrupa yanlısı Irak ve Ürdün için Nasır'ın vizyonu onların varlığıyla bağdaşmıyordu. Kral II. Faysal yönetimindeki Başbakan Nuri es-Said liderliğindeki Irak ve Ürdün, 1922'de İngilizlerin yardımıyla kurulduklarından beri Haşimi monarşileriydi. Irak'taki yönetimin temeli, 1952'de Hür Subaylar Hareketi'nin Kral Faruk'u sürgüne zorladığı Mısır'ın kendi monarşisini deviren Nasır'ın benimsediği yönetim biçimine taban tabana zıttı.
Panarabizm ile ilişkiyi daha da karmaşık hale getiren şey, Irak'ın Batı ile olan ilişkisi ve anti-Sovyet sınırlama politikasıydı. 1955'te Irak, Birleşik Krallık ve ABD'nin ısrarı üzerine kısa ömürlü Bağdat Paktı'na girdi. Pakt, Sovyetler Birliği'nin Ortadoğu'nun petrol kaynaklarına erişimini engelleyerek güneye doğru genişlemesini engellemeyi ve özellikle halk arasında bölgede tutunmasını engellemeyi amaçladı. Irak'ı Türkiye, Pakistan, İran ve Birleşik Krallık ile uyumlu hale getirdi.
Said, anlaşmayı boş yere Irak devletinin, hükûmetinin ve Haşimi monarşisinin güvenliğinin bir “garantisi” olarak görürken, Nasır açıkça ve yüksek sesle anlaşmayı emperyalist hainlere bir teslimiyet olarak eleştirdi.
1958'in başlarında, Suriye ve Mısır arasında Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin (BAC) oluşumu, Nasır'ın her iki Haşimi rejiminin varlığını tehdit eden pan-Arap ideallerini Irak'ın batı sınırlarına taşıdı. Nasır'ın panarabizmine karşı koymak için Said, Ürdün Haşimi hükûmetine bir birliğin kurulmasını tartışmak ve aynı zamanda Irak'taki Arap milliyetçilerini yatıştırmak için yaklaştı. Resmi olarak 14 Şubat 1958'de kurulan Arap Birliği veya Arap Federasyonu, her ülkenin dış politikasını ve savunmasını birleştirdi, ancak diğer yerel programların büyük çoğunluğunu ulusal yargı yetkisi altında bıraktı. Federasyon sözleşmesinin 7. maddesine göre Arap isyan bayrağı federasyonun resmi bayrağı oldu.[3][4]
Nuri es-Said, Irak askeri komutanlığının kralı tahtında ve hükûmetini iktidarda tutacağına yanlışlıkla inanarak Arap Federasyonu'nun başbakanı oldu, ancak Sünni subaylar arasında rejime karşı artan muhalefeti görmeyi ihmal etti. Bu muhalefet, onu ve Irak hükûmetini devirdi ve 1958 yazında Arap Federasyonu'nu sona erdirdi.[5]
Irak askeri darbesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
BAC ve Arap Federasyonu arasındaki gerilim Said'in, federasyonun ve tüm Irak Haşimi rejiminin düşmesiyle sonuçlandı. 1958 yazında, BAC birliklerinin Suriye sınırına hareketleri, Arap Federasyonu'nu bu harekete karşı koymak için birlikleri harekete geçirmeye teşvik etti. Temmuz 1958'de, Irak üzerinden seyahat eden Abdülkerim Kasım liderliğindeki birlikler, Bağdat'taki kralı ve hükümetini devirme şansı yakaladı. Said, Kral II. Faysal ve Irak kraliyet ailesinin geri kalanının düşüşü ve ölümleriyle birlikte hem Haşimi rejimi hem de onunla birlikte kısa ömürlü Arap Federasyonu düştü.[5]
Haşimilerin Irak'ta görevden alınmasının Ürdün'deki Haşimiler üzerinde hemen sonuçları oldu. Sadece Kral Hüseyin'in Irak'taki yönetici kuzenleri baskı girişimleri nedeniyle idam edilmedi, aynı zamanda Irak'ı ziyaret eden Ürdün Başbakanı İbrahim Haşim de idam edildi.[6] Irak'taki devrimcilerin cumhuriyeti ilan etmesinin ardından Ürdün Kralı Hüseyin, "tahtını korumak için İngiliz ve ABD'den acil yardım" istedi. ABD birliklerini Beyrut'a yerleştirirken, İngilizler 2 Kasım 1958'e kadar ülkede kalan 4.000 asker gönderdi. İngiliz kuvvetleri, ABD'nin "[Ürdün'deki Haşimilerin] tahtını destekleme sözü verme" ve "ülkeye İngiliz sübvansiyonunun yerine yıllık 40 ila 50 milyon dolar sübvansiyon sağlama" sözü verdiği 2 Kasım 1958'e kadar kaldı.[6]
Ancak Haşimi hanedanının Irak'taki devrimi ve çöküşü, Irak ile Ürdün arasındaki ilişkilerin sonu olmayacaktı. 1975'te Ürdün, Suriye ile ekonomik ilişkilerinden uzaklaştı ve bunun yerine Irak'a yakınlaştı. Irak, Ürdün'e güçlü bir ekonomi, petrol parası, geniş bir pazar ve stratejik derinlik sundu. Irak'ın mali yardımı ile Ürdün bazı ekonomik kazanımlar elde etti. Aslında 1990'da Irak, "Ürdün'ün en büyük pazarıydı, ticari kredi borçlarını petrolle geri ödüyordu ve İran-Irak Savaşı'ndan sonra kazançlı yeniden inşa sözleşmeleri umudunu koruyordu."[7][8]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Maddy-Weitzman, Bruce. "Jordan and Iraq: Efforts at Intra-Hashimite Unity." Middle Eastern Studies 26 (1990): 65-75. JSTOR. University of Michigan, Ann Arbor. 9 March. 2009 . Page 65.
- ^ Maddy-Weitzman, Bruce. "Jordan and Iraq: Efforts at Intra-Hashimite Unity." Middle Eastern Studies 26 (1990). : 65-75. JSTOR. University of Michigan, Ann Arbor. 9 March. 2009 . Page 65.
- ^ نص اتفاق الاتحاد العربي، موسوعة المقاتل 3 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ الاتحاد العربي الهاشمي بين العراق والاردن 14 شباط - فبراير 1958، جريدة الحقيقة في 26 نوفمبر 2016 7 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b Tripp, Charles. A History of Iraq. Cambridge University Press. Cambridge, 2007. p. 135-145.
- ^ a b Joseph Andoni Massad's Colonial Effects: The Making of National Identity in Jordan page 212.
- ^ Brand, Laurie A. "Economics and Shifting Alliances: Jordan's Relations with Syria and Iraq, 1975-81." International Journal of Middle East Studies 26 (1994): 393-413. JSTOR. University of Michigan, Ann Arbor. 9 March. 2009 . Page 81.
- ^ Ryan, Curtis. "Between Iraq and a Hard Place: Jordanian-Iraqi Relations." Middle East Report (2000): 40-42. JSTOR. University of Michigan, Ann Arbor. 9 March. 2009 .
32°30′00″N 39°00′00″E / 32.5000°K 39.0000°D
