28-29 Nisan Olayları
28-29 Nisan Olayları, Demokrat Parti tarafından hazırlanan ve 27 Nisan 1960 tarihinde Mecliste büyük çoğunlukla kabul edilen Tahkikat Komisyonu'nu protesto etmek amacıyla 28 Nisan 1960'da İstanbul, 29 Nisan 1960'da ise Ankara'da üniversite öğrencileri tarafından yapılan üniversitelerde öğretim görevlisi olarak çalışan akademisyenlerin de desteklediği gösterilerdir.
| 28-29 Nisan Olayları | |||
|---|---|---|---|
| Tarih | 28-29 Nisan 1960 | ||
| Yer | İstanbul, Ankara | ||
| Sebep | |||
| Yöntem | Protesto | ||
| Sonuç |
| ||
| Taraflar | |||
| |||
| Öne çıkan kişiler | |||
| Kayıplar | |||
| Ölü | 2 | ||
| Yaralı | 100+ | ||
Polislerin olaya müdahale etmesiyle 2 öğrenci polis ateşi sonrası ölmüş, 100 civarı öğrenci yaralanmış, aralarında İstanbul Üniversitesi rektörü Sıddık Sami Onar da olmak üzere akademisyenler polis tarafından darp edilmiştir. İstanbul'da emniyet güçleri ve vali; öğrencileri dağıtmak için takviye maksadıyla ordu birliklerini çağırmış, fakat askerlerle öğrenciler arasında arbede çıkmamış, bölgeye gelen askerler öğrencilere müdahale etmemiştir. Hatta, polisin gözaltına alıp askere teslim ettiği öğrenciler, askerler tarafından serbest bırakılmıştır.[1][2][3] Gösterilerden yaklaşık bir ay sonra, Millî Birlik Komitesi emir komuta zinciri dışında gerçekleştirdiği askeri müdahale ile DP iktidarını devirmiştir.[1][2][3]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Demokrat Parti'nin 1959 yılı sonrası izlediği politikalar ekonomik ve siyasi olarak sıkıntılar yaratmaya başladı. Ortaya çıkan bu sıkıntılar ve yapısal bozulmalar; siyasi liderler ve askeri hiyerarşi arasında yeni sorunlar ortaya çıkarttı, üniversite öğrencileri ve aydın çevreleri de rahatsız etti. Bu rahatsızlık ve sorunların yaşandığı sıralarda, 27 Nisan 1960 tarihinde, Adnan Menderes'in yönetimindeki Demokrat Parti; Tahkikat Komisyonu'nu yasalaştırmak için oylama yaptırmaya karar verdi. Demokrat Parti içindeki çeşitli milletvekillerinin ve CHP milletvekillerinin red oyu vermesine rağmen, yapılan oylama sonucu Tahkikat Komisyonu kanunu 28 Nisan 1960'da kanunlaştı. Kanunun yasalaşması ile gergin olan siyasi atmosfer daha da çok gerildi, Türk Silahlı Kuvvetleri içinde bulunan iktidar karşıtı olan alt rütbeli subayların oluşturduğu Milli Birlik Komitesi darbe yapma konusunda daha kararlı hale geldi, üniversite öğrencileri ise mevcut iktidarın çıkarttığı ''baskıcı'' kanunlara karşı protesto gösterilerini artırdı.[1][2][3][4][5]
Olaylar
[değiştir | kaynağı değiştir]28 Nisan 1960'ta, Demokrat Parti iktidarının baskıcı uygulamalarını ve Tahkikat Komisyonu'nu protesto etmek amacıyla, üniversite öğrencileri İstanbul Üniversitesi'nin merkez binasında toplandı. Toplanan öğrenciler “Kahrolsun diktatörler!”, “Hürriyet isteriz!” sloganları atmaktaydı. Bunun üzerine, emniyet güçleri protesto yapan öğrencileri çembere aldı ve öğrencileri dağıtmak için ateş açtı. Açılan ateş sonucu İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi öğrencisi Turan Emeksiz vurularak öldü,[6] Cengiz Ballıkaya, Mevlüt Kurtoğlu ve Kenan Özten ağır yaralandı. Hüseyin Onur'un ise kurşunun sol diz kapağını parçalaması sonucu bacağı kesildi.[7] Bölgede bulunan diğer öğrenciler de polis tarafından dövüldü, arabalarla yerlerde sürüklendi.[8] Olaylara müdahale etmek isteyen akademisyenler ve polislerden kampüsü terk etmesini isteyen İstanbul Üniversitesi rektörü Onar, polisler tarafından tartaklandı. Polis Zeki Şahin'in yumruğu sonucu kaşı yarıldı. Üniversitenin bahçesinde başlayan olaylar Beyazıt Meydanı'na da yayıldı. Polis ve öğrenciler arasındaki kargaşanın çığırından çıkmasıyla, takviye amaçlı olarak ordu birlikleri meydana çağrıldı. Askerleri gören öğrenciler ''Türk ordusu çok yaşa'', ''ordu ile beraberiz'' sloganları atmaya başladı. Bunun üzerine askerler ve bölgede bulunan öğrenciler birbirleriyle sarıldı, asker ve öğrenciler arasında arbede yaşanmadı. Hatta; polisler tarafından tutuklanıp, Davut Paşa Kışlası'na götürülmek üzere askerlere verilen üniversite öğrencileri, askerler tarafından kışlaya götürülmeden serbest bırakılmıştır. Sadece 40 öğrenci kışlaya götürülmüş, onlarla da kışlada bulunan askerler futbol maçı yapmıştır. 28 Nisan günü yaşananlar, Kanlı Perşembe olarak da adlandırılmaktadır. Yaşanan olaylar nedeniyle, İstanbul Üniversitesi 15 gün boyunca kapatıldı. İstanbul'da gece sokağa çıkmak yasaklandı, sıkıyönetim ilan edildi, gazetelere de yayın yasağı getirildi. Ertesi gün, 29 Nisan'da, öğrenciler protestolarına devam ettiler. 30 Nisan günü Sultanahmet Meydanı'nda toplananlar arasında bulunan İstanbul Erkek Lisesi öğrencisi Nedim Özpolat adlı öğrenci polis ateşi sonrası öldü.[1][4][5]
İstanbul'da 28 Nisan'da başlayan protestolar, 29 Nisan'da Ankara'ya da yansıdı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde öğrenciler tarafında iktidar aleyhine protestolar yapıldı. Öğrenciler ve polis kuvvetleri arasında arbede çıktı. Güvenlik güçleri Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde bulunan öğrencilere ateş açtı ve yaşananlar sebebiyle Ankara'da da sıkıyönetim ilan edildi.[1][2][5]
Bu olaylardan tam bir hafta sonra, Ankara Kızılay'da ilk Türk sivil itaatsizlik eylemi olan 555K protestoları gerçekleşmiştir.[9]
28-29 Nisan Olayları, o güne kadar görülen en önemli ve en büyük öğrenci protestosudur. Olaylarda yaşananlar, 27 Mayıs Darbesi'nin erkene alınmasında etkili olmuştur.[2][3][10]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e "Demirkırat Belgeseli 7. Bölüm | İsyan | 32.Gün Arşivi". Demokrat Parti'ye karşı halk isyanı. 32. Gün Arşivi. 20 Nisan 2017. 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ a b c d e Sefa Salih AYDEMİR (2016). "27 MAYIS 1960 ASKERİ DARBESİNE GİDEN SÜREÇTE ÜNİVERSİTE'NİN ETKİSİ". International Journal Of Eurasian Education And Culture. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ a b c d "1960 darbesine giden yolun kilometre taşı öğrenci eylemleri oldu". Başbakan Adnan Menderes ve arkadaşlarının idamıyla neticelenen 27 Mayıs askeri darbesine giden süreçte, 28-29 Nisan'da başlayıp "555K" koduyla devam eden öğrenci olayları, darbenin en önemli gerekçeleri arasında yer aldı. Anadolu Ajansı. 23 Mayıs 2018. 14 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ a b Çelik, Aziz (28 Nisan 2016). "Bugün 28 Nisan..." Birgün. 10 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2020.
- ^ a b c Osmançavuşoğlu, Raşit (28 Nisan 2019). "28 Nisan 1960 üniversite öğrenci olayları". Cumhuriyet Gazetesi. 10 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ "Tarihte bugün: 28 Nisan". 1960 - İstanbul Üniversitesi'nde çıkan olaylarda, Orman Fakültesi öğrencisi Turan Emeksiz öldü. İstanbul ve Ankara'da sıkıyönetim ilan edildi. CNN Türk. 25 Nisan 2009. 30 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2020.
- ^ "28 nisan olayları". Cumhuriyet Gazetesi. 22 Ocak 2024. 1 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ Tarihi değiştiren fotoğraflar! 18 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., gazetevatan.com, 18/03/2015
- ^ Güngör, Hakan (5 Mayıs 2019). "Bir ıslıkla ışıyan hürriyet: 555K". 59 yıl önce Mülkiyeliler Birliği Lokalinde bir grup gencin planladığı eylem, Türkiye demokrasi tarihinin ilk ve en önemli öğrenci eylemlerinden oldu. Evrensel. 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2020.
- ^ Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition, The military coup of 1960.